چرا مذاکرات هسته‌ ای پایانی ندارد؟

هر چقدر بیشتر زمان می‌گذرد، مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه ۱+۵ بیشتر به عروسک‌های ماتریوشکا (عروسک‌های تودرتوی روسی) شبیه می‌شود. در هر مرحله، طرفین بر سر یک موضوع مورد اختلاف، که هرکدام از طرفین آن را مذاکره‌ناپذیر می‌دانند، مباحثه می‌کنند تا اینکه بالاخره یکی از آنها اقدام به سازش می‌کند؛ اما در ادامه، با وجود اینکه دستيابي به توافق نهایی فرمالیته به‌نظر می‌رسد، بازهم یک موضوع مورد اختلاف جدید (بی‌شک کم‌اهمیت‌تر) مطرح می‌شود و به‌این‌ترتیب کل روند مذاکرات را زیر سؤال می‌برد.

پس از پانزده روز گفت‌و‌گوهای سخت و پرتنش، همراه با اظهارِنظر‌های متناقض از دیپلمات‌های مختلف حاضر در وین، اکنون امکان دستیابی به توافق بیش از گذشته فراهم است. به گفته فرانسوا نیکولو، سفیر سابق فرانسه در تهران و تحلیلگر مسائل مربوط به توسعه و منع سلاح‌هاي هسته‌ای، در چند ساعت یا چند روز آینده، توافق حاصل خواهد شد. او در توضیح نظر خود گفت: «ماراتن هسته‌ای در وین به خط پایان نزدیک شده‌ است. دو طرف به‌دنبال کسب امتیازات پایانی هستند»؛ ولی برای نتیجه‌گیری نهایی هنوز موضوعاتی «هرچند فرعی، اما به‌لحاظ سیاسی حساس» باقی مانده است: محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران، تقویم لغو تحریم‌ها و به‌ویژه مسئله دشوار لغو تحریم‌های شورای امنیت درباره فروش تسلیحات نظامی به ایران؛ مسئله‌ای بسیار مهم است که ریشه در چارچوب کلی سیاست‌های تهران در منطقه دارد.

از نظر ایرانی‌ها تحریم‌ تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل (از سال ٢٠٠٦) هیچ ارتباطی با موضوع هسته‌ای ندارد؛ بنابراین آنها خواستار لغو فوری و کامل تحریم‌ها هستند. تیری کوویل، پژوهشگر مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی-اقتصادی (IRIS) و تحلیلگر مسائل ایران، می‌گوید: «از نظر قانونی حق با ایران است، اما در‌حال‌حاضر توازن قدرت در منطقه اهمیت بسیاري دارد. حمایت روسیه و چین از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، اختلافات داخلی میان اعضای گروه ۱+۵ را نمایان کرده است. ایرانی‌ها بر این باورند که این اختلافات مذاکرات را به تأخیر انداخته است».

آقای کوویل در ادامه افزود: «با توجه به حضور متحدانی همچون اسرائیل و عربستان در منطقه، پذیرش لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران برای غربی‌ها بسیار ناخوشایند است». آقای نیکولو نیز با این دیدگاه موافق است و می‌گوید: «مخالفان آمریکایی توافق، لغو این تحریم‌ها را هدیه‌ای به تهران می‌دانند که موجب تضعیف روح توافق خواهد شد؛ اما از سوی دیگر، مخالفان ایرانی توافق هرگونه راه حلی را که مانع از لغو کامل تحریم‌ها شود، زیر سؤال خواهند برد. به عبارت دیگر، هر دو طرف در دام سیاست داخلی خود گرفتار شده‌اند؛ بنابراین، در‍‌حال‌حاضر بهتر است توافق فقط بین طرفین مذاکره‌کننده صورت گیرد».

اگرچه موضوع لغو تحریم‌ها موضوعی حساس و دشوار است، نمی‌توان آن را حل‌نشدنی دانست. یک بار دیگر، وجود اراده سیاسی میان طرفین مذاکره می‌تواند راه را برای رسیدن به توافقی جامع هموار کند. آقای نیکولو تأکید می‌کند: «پس از تلاش‌های بی‌امان دو طرف، بسیار مایه تأسف است، اگر مذاکرات فقط به‌دلیل چند موضوع جزئی به شکست بینجامد. اراده سیاسی در دو طرف وجود دارد: هم باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، و هم ‌ایران به این توافق نیاز دارند».

هدف آمریکایی‌ها رسیدن به توافق با ایران تا قبل از ١٠ جولای بود. در‌صورتی‌که متن توافق‌ نهایی تا این تاریخ توسط کاخ سفید به اطلاع کنگره می‌رسید، آنها ٣٠ روز برای رد یا تأیید توافق زمان داشتند. در غیر‌این‌صورت، با توجه به آغاز تعطیلات مجلس، زمان به حدود دو ماه افزایش پیدا می‌‌کرد؛ بنابراین، ضرب‌الاجلی قطعی در کار نبود. اگر توافق بین ایران و گروه ۱+۵حاصل شود، کنگره نمی‌تواند آن را به‌طور رسمی تصویب کند، چراکه این توافق از لحاظ فنی در ایالات متحده یک معاهده بین‌المللی محسوب نمی‌شود؛ اما کنگره می‌تواند نظر مشورتی خود را ارائه کند. اگر کنگره رأی منفی دهد، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، می‌تواند از حق وتوی خود استفاده کند. برای جلوگیری از این اقدام، کنگره آمریکا باید اکثریت دوسوم آرای نمایندگان هر دو مجلس را به‌دست آورد؛ چیزی که از لحاظ سیاسی، با توجه به توازن قدرت میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان، بعید به‌نظر می‌رسد؛ اما درنهایت مخالفان توافق توان لازم برای مسدودکردن آن را نخواهند داشت. حداقل تا زمانی که باراک اوباما رئیس‌جمهور باشد.