بازی‌شناسی محسن تنابنده/ آقای طنازنده

در یک‌دهه اخیر در سینمای ایران شاهد ظهور بازیگرانی بوده‌ایم که به واسطه همسایگی و هم‌سنخی با این هنر پا به این حرفه گذاشته و از فیلم‌نامه‌نویسی به بازیگری کوچ کرده‌اند. البته این به معنای ترک خاستگاه اول نبود. مانی حقیقی، پیمان معادی، پیمان قاسم‌خانی و محسن تنابنده ازجمله این بازیگران هستند که هویت اصلی سینمایی آنها فیلم‌نامه‌نویسی بود البته آنها به غیر از بازیگری، کارگردانی را نیز تجربه کرده و در آن نیز کم‌وبیش موفق بوده‌اند. درواقع آنها نقش همان شخصیت‌هایی را بازی می‌کنند که تا دیروز آن را خلق می‌کردند و شاید همین راز موفقیت آنها در بازیگری است. فیلم‌نامه‌نویس بیشترین اشراف را بر یک کاراکتر دارد و اساسا آن پرسوناژ خالق دست اوست، اما این دلیل بر این نمی‌شود که آنها بتوانند به این شخصیت‌ها جان بخشیده و در عرصه بازیگری نیز آنها را جلوه‌گر کنند.

قطعا استعداد بازیگری در این افراد هم وجود داشته که توانسته‌اند در این عرصه نیز بدرخشند. بدون شک یکی از بهترین این استعداد‌ها محسن تنابنده است که به‌ویژه در پنج‌سال اخیر به جایگاه معتبری در سینما و تلویزیون ایران دست یافته است. اگرچه تنابنده با مجموعه تلویزیونی «پایتخت» به شهرت رسید، اما پیش از این در سینما به‌ویژه بعد از فیلم «استشهادی برای خدا»، که سیمرغ بهترین بازیگر مکمل مرد را از جشنواره فجر برایش به ارمغان آورد، به شکل جدی‌تری به بازیگری نگریست و به‌سرعت پله‌های ترقی را در این زمینه طی کرد.

اگرچه تنابنده نقش‌های مختلفی را در این سال‌ها بازی کرده، اما بیشتر به‌عنوان یک بازیگر کمدی شناخته و محبوب شد. او را در جهان بازیگری سینمای ایران می‌توان با دو نفر مقایسه کرد؛ از حیث تنوع نقش و تعدد پرسوناژ‌ها می‌توان او را با اکبر عبدی قیاس کرد به‌طوری‌که برخی او را اکبر عبدی جدید سینمای ایران می‌دانند (ازجمله با استناد به ایفای نقش پیرزن در سریال ابله) و از سوی دیگر با رضا عطاران. او نیز همچون عطاران ویژگی‌ها و مؤلفه‌های فیزیکی و ظاهری یک سوپراستار را نداشت و با زحمت و کسب مهارت‌های بازیگری و تلاش مستمر در این زمینه توانست جایگاه معتبری برای خود در بازیگری و به‌ویژه سینمای کمدی به دست آورد. اما برخلاف عطاران که در دنیای واقعی نیز شخصیت شوخ‌طبع و طنازی دارد، تنابنده واجد یک شخصیت بسیار جدی و گاه تلخ است که شاید در برخورد حضوری گمان نکنید که او همان نقی پایتخت باشد. فیزیک صورت او نیز مؤکد این جدیت است.

محسن تنابنده اگرچه در همکاری با داوود میرباقری در مجموعه «شاهگوش» هنرمندانه هنر بازیگری خود را به رخ کشید و در کسوت نقش‌های مختلف از خواننده تا روحانی، نظرها را به خود جلب کرد، اما مرکز ثقل نقش‌های او و چه‌بسا هویت بازیگری‌اش را باید در ایفای نقش «نقی معمولی» در سریال پایتخت دانست که به یکی از ماندگارترین پرسوناژ‌های تلویزیونی در یک دهه اخیر بدل شد که علاوه‌براین باید به خلق یک زوج کمدی جدید و متفاوت یعنی «نقی و ارسطو» نیز اشاره کرد؛ یک زوج کمدی که نه محصول یک اثر فانتزی که برآمده از یک کمدی موقعیت هستند که کمتر در تلویزیون ما سابقه داشته است. در سینما شاید بتوان به زوج کمدی ایرج طهماسب و حمید جبلی اشاره کرد، اما آنها بیشتر درگیر نمایش‌های عروسکی شدند و در تلویزیون نیز در همین سال‌های اخیر به‌نوعی هومن برق‌نورد و بهنام تشکر نیز یک زوج کمدی را تشکیل داده بودند که چندان دوام و قوام نداشت. محسن تنابنده با خلق این زوج کمدی برای اولین ‌بار توانست (به‌همراه سیروس مقدم) حیات یک مجموعه تلویزیونی را تمدید کند و برای نخستین‌بار یک سریال به سری چهارم خود برسد.

شخصیت نقی معمولی شاید یکی از جدی‌ترین کاراکترهای کمیک است که در سال‌های اخیر شاهد بودیم. البته حمید لولایی نیز در نقش «آقا خشایار»، عبوس و خشن بود، اما مجموعه زیر آسمان شهر طنز ٩٠ شبی فانتزی بود. درواقع شخصیت خشایار یا نقش‌های مشابه دیگر بیشتر یک تیپ کمدی بودند اما نقی معمولی یک شخصیت طناز است که طنازی‌هایش نیز ریشه در نوع شخصیتش دارد نه اینکه عمدا صورتی کمیک به خود ببخشد. درواقع نقی معمولی یک شخصیت معمولی است که در یک موقعیت و بستر واقعی از زندگی رفتار می‌کند، اما رفتار و کنشمندی‌هایش برای مخاطب دوست‌داشتنی و طنازانه است. در همین پایتخت حتی نقی اشک مخاطب را هم درآورده است؛ مثال باارزش دردودل‌کردن او سر قبر مادرش در پایتخت٣ که به‌شدت تأثیرگذار و سوزناک بود. بنابراین این شخصیت را نمی‌توان با تیپ‌های کمیک مجموعه‌های طنز یکی دانست.

محسن تنابنده با درک درست از فرهنگ بومی شمال، به خلق شخصیتی پرداخت که مؤلفه‌ها و ویژگی‌هایش نیز برساخته همین معناست به‌طوری‌که می‌توان مدعی شد او نخستین شخصیت کمدی بومی است که محبوبیت ملی پیدا کرده است. با اینکه نقی معمولی یک شمالی است، با گویش و لهجه شمالی و برخی خرده‌فرهنگ‌های مربوط به این منطقه، اما همه مخاطبان از قومیت‌های مختلف با او ارتباط برقرار کرده و دوستش دارند. تنابنده با درک درست از شخصیت نقی معمولی و اضافه‌کردن برخی تکیه‌کلام‌ها و کنش‌های بامزه، در نهایت از یک شخصیت معمولی، کاراکتری کمیک خلق کرد که قطعا ماندگار خواهد بود.