تأثیر تصرف تل‌ابیض بر آنکارا و داعش

پیشروی کردها در قالب «یگان‌های مدافع خلق» در خطوط مرزی سوریه- ترکیه و تصرف شهر استراتژیک «تل‌ابیض»، بسیاری از معادلات جنگی در عرصه میدان نبرد و ژئوپلیتیک در حوزه مناسبات منطقه را دگرگون کرده است. تحولات جاری در منطقه نه‌تنها بر اهمیت نقش جنگجویان کرد در مبارزه علیه داعش تأثیر تعیین‌کننده خواهد گذاشت بلكه می‌تواند نقش ترکیه در بحران سوریه را نیز به‌شدت تحت‌تأثیر قراردهد و موقعیت این کشور را از حالت تهاجمی به سطح تدافعی، تنزل دهد. موقعیت جغرافیایی تل‌ابیض به‌دلیل قرارگرفتن در مرز ترکیه و نقش سرپلی که این شهر برای تأمین تدارکات داعش از طرف ترکیه بازی می‌کرد، از یک طرف موجب انفصال لجستیکی آنکارا در تأمین سلاح، جهادگرایان مسلح و آذوقه برای ادامه جنگ از سوی داعش می‌شود و از طرف دیگر، با تثبیت هژمونی کردها در مرزهای ترکیه، می‌تواند برای این کشور یک موقعیت تهدید‌کننده را فراهم کند. از آنجا که دولت آنکارا به‌لحاظ تاریخی همواره با مسئله کردها به‌خصوص آن بخشی که نزدیکی و هم‌پوشانی منافع با حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) در سوریه دارد، به‌عنوان یک موضوع امنیت داخلی که مشکل اساسی داشته است، می‌تواند آینده تحولات در این منطقه را دگرگون کند.

از همان ابتدای بحران سوریه، دولتمردان حزب «عدالت و توسعه» ترکیه در خط مقدم مبارزه با «بشار اسد»،‌ رئیس‌جمهوری سوریه، قرار گرفته و از موقعیت جغرافیایی و مرزهای وسیع خود با این کشور به‌عنوان یک کانون اصلی در بازی شطرنج خونین سوریه استفاده کرده‌اند. این سیاست خارجی ماجراجویانه که توسط «احمد داووداوغلو»، ‌نخست‌وزیر ترکیه، تئوریزه شده بود، بر مبنای دیدگاه «نوعثمانی» که منطقه خاورمیانه عربی و شاخ آفریقا را به‌لحاظ تاریخی بخشی از امپراتوری عثمانی قلمداد می‌کرد، به‌دلیل تحولات جدید در منطقه (خیزش‌های عربی) به‌زعم رهبران این کشور می‌توانست با دخالت فعال آنکارا بار دیگر البته در شکلی جدید در یک مجموعه ژئوپلیتیک تحت زعامت آنان قرار گیرد. سیاست ترکیه در مصر، تونس، لیبی، سوریه و عراق را می‌توان در همین راستا مورد ارزیابی قرار داد که جدا از بحران‌آفرینی‌هایی که منطقه را به‌آشوب کشید، امروز با شکست در تمامی عرصه‌ها، با ناکامی روبه‌رو شده است. هم‌زمانی این تحولات با نتایج انتخابات پارلمانی ترکیه که رؤیای نوعثمانی «رجب طیب اردوغان» را یک‌شبه به کابوس تبدیل کرد و اسلام‌گرایان حاکم بر ترکیه را هم‌اینک از تشکیل دولت تک‌حزبی و حتی احتمال تشکیل دولت ائتلافی محروم کرده است، اهمیت تحولاتی که در مرزهای این کشور با سوریه می‌گذرد را دوچندان کرده و موجب شده است تا آلترناتیو بحران‌ساز خود از درون و بیرون دستخوش بحران شود.

سقوط شهر «تل‌ابیض» و عقب‌نشینی نیروهای شبه‌نظامی داعش از خطوط مواصلاتی بین ترکیه با شهر «رقه» به‌عنوان پایتخت داعش در سوریه، در آینده تحولات و موقعیت میدانی این گروه تروریست نقشی اساسی ایفا خواهد کرد. چنانچه کردها بتوانند در روزها و هفته‌های آتی متصرفات خود را حفظ کرده و به سمت رقه به پیشروی خود ادامه دهند، بدون شک داعش از چندسو تحت فشار قرار گرفته و از این پس باید در موضع تدافعی قرار گیرد. قطع ارتباط داعش با راه‌های مواصلاتی ترکیه از یک طرف تأمین نیازهای لجستیکی این گروه را به‌شدت محدود می‌کند و از طرف دیگر، جنگجویان داعش را در یک جغرافیای بسته قرار می‌دهد که در پشت‌سر، کردهای در حال پیشروی و در جلو، ارتش سوریه را در مقابل خود می‌بینند. چنانچه داعش، خطر اساسی در جبهه شمالی را در تمرکز نظامی خود قرار دهد، باید دست به انتقال تجهیزات و نیروهای نظامی از جبهه جنوبی به‌سمت مناطق شمالی بزند که به دلیل موقعیت برتر یگان‌های مدافع خلق کرد، متحمل هزینه و تلفات بیشتری شده و موازنه ایجادشده با ارتش سوریه در جبهه جنوبی نیز به‌نفع دولت دمشق به‌هم خواهد خورد.

از طرف دیگر، واگذاری جبهه شمالی به کردها به‌عنوان اصلی‌ترین دشمنان این گروه، هم می‌تواند ترکیه به‌عنوان متحد آنان را به دلیل تثبیت هژمونی کردها در جوار مرز با این کشور، به‌شدت ناراضی کند و هم پیشروی در عمق خاک سوریه خطر مواجهه بیشتر با دوگانه ارتش و گروه‌های رقیبی چون «النصره» را به‌همراه دارد. از آنجا که برای داعش راه‌های مواصلاتی با ترکیه و همچنین امکانی که از سوی این کشور برای پیوستن جهادگرایان خارجی فراهم می‌شود، از اهمیت بیشتری نسبت به گزینه پیشروی در جنوب و عمق خاک سوریه برخوردار است، می‌توان انتظار داشت که در روزهای آینده داعش دست به ضدحمله‌های سخت و پرتلفاتی به شهر تل‌ابیض و مناطق شمالی بزند. تصرف تل‌ابیض توسط کردها، جدا از تهدید دوسویه‌ای که برای ترکیه و داعش دارد، به‌لحاظ روانی و سیاسی نیز بازیگران در آنکارا و رقه را در موقعیت سخت و دشواري قرار داده است. به همین‌دلیل، در روزهای اخیر «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه، با عصبانیت و لحن پرخاشجویانه‌تری آمریکا و ائتلاف ضدداعش را متهم می‌کند که آنان با کمک به کردها یا به‌زعم او تروریست‌ها، موجب شده‌اند یک پاک‌سازی قومی در منطقه اتفاق افتاده و اعراب و ترکمن‌های ساکن تل‌ابیض از خانه‌های خود رانده شوند. با توجه به پیروزی انتخاباتی حزب «دموکراتیک خلق‌ها» در ترکیه که می‌تواند حکم نیروی بازدارنده برای کمک فعال آنکارا به داعش را موجب شده و ارتباط سیاسی، تشکیلاتی و نظامی با کردهای سوریه را فراهم کند، بیش از گذشته دوگانه ترکیه –داعش، زیر فشار قرار خواهند گرفت. در اینجا نقش واشنگتن برای همراهی با مبارزان کرد و همکاری نمادین آن بخش از ارتش آزاد سوریه با یگان‌های مدافع خلق برای تصرف تل‌ابیض، از سویی آنکارا را در موقعیت انفعال قرار می‌دهد و از سوی دیگر، ادعای انحصار نمایندگی سنی‌های عرب توسط داعش را تا حدودی خواهد شکست. چنانچه گروه‌های مبارز کرد سوریه به سمت انتقام‌گیری حرکت نکرده و بعد از پاک‌سازی شهر تل‌ابیض از تله‌های انفجاری، ویرانی‌ها و اجساد، اجازه بازگشت مردم ترکمن و اعراب سنی شهر را فراهم کنند، یک شکست سیاسی- استراتژیک بزرگ‌تر از تصرفات سرزمینی در حوزه میدانی جنگ را بر سیاست فرقه‌گرایانه ترکیه و داعش رقم خواهند زد. از طرف دیگر، به‌هم‌پیوستگی هر سه کانتون جزیره، کوبانی و عفرین می‌تواند موقعیت سیاسی- نظامی کردها و یگان‌های مدافع خلق را برای مقاومت بهتر و منسجم‌تر در برابر داعش فراهم کرده و تا حدودی از انزوای شهرهای کردنشین همچون مورد کوبانی، جلوگیری کند.