با تشدید تحریم‌ها، توافق بهتر بدست می‌آید؟ / افسانه‌های تحریم ایران

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا اوایل این ماه جزئیات چارچوب توافقنامه میان ایران و 1+5 را که مسیر ایران برای ساخت سلاح هسته ای را در 10 تا 15 سال آینده محدود می سازد، اعلام کرد. اگرچه مذاکره کنندگان تا 30 ماه ژوئن برای نهایی سازی جزئیات فنی فرصت دارند، اما طبق شرایطی که تا کنون اعلام شده است تحریم های اعمال شده علیه ایران در مقابل محدود سازی غنی سازی اورانیوم، تغییر کاربری رآکتور آب سنگین اراک، محدود سازی تعداد و نوع سانتریفیوژها و موافقت این کشور با نظارت های ناگهانی لغو خواهد شد. اگر ایران فریب کاری کند و یا نتواند به تعهدات خود طبق توافقنامه عمل کند، آمریکا و متحدانش حق دارند تحریم های شدید اقتصادی و مالی را بار دیگر اعمال کنند.

افراد بدبین به توافق اصرار دارند که توافقنامه نهایی در جلوگیری از دستیابی ایران به بمب اتم کافی نیست. در مقابل، قانون گذاران در کنگره به دنبال حق اعمال نظر بیشتر بر توافق نهایی هستند. اما در این دیدگاه که برای دستیابی به «توافقی بهتر» از طریق تشدید تحریم ها ممکن است، توجهی به واقعیت کنونی رژیم تحریم ها نشده است و از ادراک نادرست و افسانه هایی آشکار نشأت می گیرد.

اعمال تحریم بر بخش های انرژی، حمل و نقل دریایی و بیمه ایران و منزوی سازی کامل مالی این کشور تاثیرگذار بود. تصور این که همین تحریم های شدید ایران را به پای میز مذاکره کشانده اند و از این رو آمریکا می بایست برای رسیدن به توافقنامه جامع بهتر به تحریم ها ادامه دهد، ساده است. اما تنها شمار اندکی از دانشمندان باور دارند که راهبرد تهدید به تحریم های شدیدتر به دستیابی به توافقی بهتر برای آمریکا منجر می شود. یکی از دلایل اصلی این تفکر نیز نامشخص بودن این مسئله است که آیا آمریکا می تواند ائتلاف بین المللی حامی تحریم ها علیه ایران را حفظ کند یا خیر؟

در حقیقت، شرط بندی مضاعف بر تحریم ها برای دستیابی به توافقی بهتر احتمالا حمایت بین المللی کنونی از تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا را نیز کاهش خواهد داد. باراک اوباما حتی در مورد این که رژیم تحریم ها در صورت شکست مذاکرات بدون آسیب بماند، ابراز تردید کرده است.

در این میان، نفت نقش مهمی ایفا می کند. تحریم های شدیدتر به معنای کاهش بیشتر خرید و واردات نفت از ایران خواهد بود و جلب حمایت از این مسئله برای آمریکا دشوار است. مصرف کنندگان نفت ایران تحریم ها علیه ایران را وسیله ای برای دستیابی به راه حل می دانند و نه راه حل. از دیدگاه شرکای بین المللی، اگر دیپلماسی شکست بخورد آنگاه دیگر دلیلی برای پذیرفتن کاهش بیشتر واردات نفتی از ایران وجود نخواهد داشت.

اگر قانون گذاران در کنگره تصمیم بگیرند تحریم ها علیه ایران را تشدید کنند، شرکای بین المللی از این تحریم ها حمایت خواهند کرد؟ پاسخ این سوال به طور دقیق مشخص نیست.

در مورد این که اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران ممکن خواهد بود یا خیر، مناظرات بسیاری صورت گرفته است. اگرچه طبق چارچوب توافقنامه، در صورتی که ایران به تعهدات خود عمل نکند تحریم ها از سر گرفته می شود، اما معترضان به توافق مدعی هستند که لغو تحریم ها شرایط اقتصادی ایران را به گونه ای تغییر می دهد که تحریم های مجدد را بی اثر می سازد.

منتقدان این مسئله چالش هایی که ایران پس از لغو تحریم های آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد با آنها مواجه می شود را مد نظر قرار نمی دهند. اول این که در برنامه بودجه ریاضتی حسن روحانی رئیس جمهور ایران توافق با 1+5 محاسبه نشده است و در مقابل برای ایجاد اقتصاد داخلی قدرتمند از جمله محافظت از تولیدات داخلی پس از لغو تحریم ها، تلاش می شود. دومین چالش پیش روی ایران پیوستن مجدد به نظام بانک داری جهانی خواهد بود و احتمالا شمار زیادی از موسسات مالی در تجارت با ایران احتیاط می کنند.

اگرچه این مسئله جدال های زیادی را در پی داشت، اما تدابیر مربوط به اعمال مجازات علیه شرکت های غیر آمریکایی برای تجارت با شرکت های ایرانی بود که منزوی سازی این کشور در اقتصاد جهانی را ممکن ساخت. با این حال، تاثیرگذاری این تدابیر تا اندازه ای به ساختار نظام مالی جهانی و اعمال تحریم های شدیدتر با امید دستیابی به توافقنامه بهتر به ماندگاری این نظام ها بستگی دارد. با این حال، حقیقت این است که تغییرات عمده در بانک داری جهانی به چشم انداز ادامه رژیم تحریم ها به شدت آسیب زده است. برای نمونه، یکی از شدیدترین تحریم های اعمال شده علیه ایران، قطع ارتباط این کشور با شرکت سوئیفت در بلژیک، بزرگ ترین نظام ارتباطات مالی، به عنوان بخشی از تحریم های اتحادیه اروپا بود. این اقدام ناگهانی سبب شد دیگر کشورها به مخاطرات ناگزیر وابستگی به یک مسیر دسترسی واحد به بانک داری بین المللی توجه کنند و اقداماتی برای مقابله با این مخاطرات انجام دهند. برای نمونه، چین قصد دارد نمونه ای جایگزین از سوئیفت را احتمالا تا پایان سال 2015 به اجزا گذارد. روسیه نیز در اقدامی وسیع تر برای پایان دادن به سلطه غرب بر نظام مالی بین المللی اخیرا جایگزینی برای سوئیفت را به اجرا در آورده است.

درخواست ها برای «توافق بهتر» با تکیه بر تشدید تحریم ها، دیدگاهی واقع بینانه به شرایط کنونی رژیم تحریم های بین المللی علیه ایران نیست. چندین دهه تحریم عواقب بین المللی جهانی را خنثی کرده است و گرایش های نو ظهور نشان می دهند که تحریم های اعمال شده به رهبری آمریکا دیکر مشروعیت گذشته را ندارند. با توجه به برتری اقتصادی آمریکا قابل درک است که چطور تحریم ها به اکسیری برای دیپلماسی بین المللی تبدیل شد. با این حال، واقعیت این است که بدون سیاست گذاری بر مبنای شواهد، آمریکا در خواهد یافت برای مواجهه با طیف وسیع تر عواقب تحریم ها آمادگی لازم را ندارد.