چرا طالبان به تهران آمد

یک روزنامه‌نگار قدیمی افغان می‌گوید: «در نبرد علیه داعش، طالبان رویکرد خود را نسبت به ایران و گروه‌های شیعه نرم‌ کرده است».

گزارش‌های مربوط به دیدار پنهانی مقامات طالبان با ایران در این هفته، هم در کابل و هم در تهران تعجب همگان را برانگیخته است. چرا ایران که یک قدرت شیعه است، میزبان یک گروه رادیکال سنی در خاک خود شده؟ دو دشمن قبلی که روزگاری به مرز یک جنگ تمام‌عیار علیه یکدیگر رسیده بودند، با هم دیدار کرده‌اند. هرچند این دو دشمن دیرینه در بسیاری از موارد منافع مشترکی دارند و این شامل نگرانی هر دو از گسترش نفوذ داعش در منطقه نیز می‌شود. در سال ١٩٩٨ تهران بیش از ٧٠ هزار نفر از نیروهای خود را در طول مرز افغانستان به‌کار گرفت و نمایش روشنی از قدرت نظامی‌اش را به راه انداخت و تهدید کرد که به افغانستان حمله خواهد کرد و انتقام خون حداقل هشت دیپلمات خود را، که در آن سال طالبان در شهر شمالی مزارشریف کشته، خواهد گرفت. ژنرال‌های ایرانی پیش‌بینی کرده بودند که در عرض ٢٤ ساعت رژیم طالبان را سرنگون خواهند کرد، اما فیوز این بمب ساعتی هنگامی‌که سازمان‌ملل دخالت کرد، خاموش شد. بعد هنگامی‌که نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در اواخر سال ٢٠٠١ طالبان را به‌خاطر پناه‌دادن به اسامه بن‌لادن، مغز متفکر حملات ١١ سپتامبر ٢٠٠١، سرنگون کرد، ایران خیلی بی‌سروصدا از این عملیات حمایت کرد. بیش از یک دهه بعد به‌نظر می‌رسد که این دو رقیب دیرینه در مقام رویارویی با تهدید فزاینده داعش، مایلند با هم، هم‌زیستی کنند. این امر با یک هدف مشترک دیگر به‌طرزی منطقی چفت‌وبست شده؛ بیرون‌راندن ایالات‌متحده و متحدان غربی‌اش از افغانستان! درحالی‌که ممکن است تهران آرزو نکند که حکومت طالبان دوباره در مرزهای شرقی‌اش بر سر کار بازگردد، مقامات ایرانی با این موضوع که طالبان بخشی از حکومت کابل شود، مشکلی ندارند. در واقع امر، مدت‌هاست که انتظار می‌رود طالبان در حکومت وابسته به غرب کابل ادغام شود.

این دوستی نه‌چندان‌گرم بین ایران و طالبان را می‌توان از روی رقابت این دو و ظهور داعش در منطقه افغانستان- پاکستان توضیح داد. رهبر داعش، ابوبکر البغدادی، خود را خلیفه همه مسلمانان اعلام کرده است؛ عنوانی که رهبر یک‌چشم طالبان، ملاعمر، تقریبا دو سال پیش برای خود برگزیده و مدعی آن شده است. از پاییز گذشته تاکنون، طالبان و شمار اندکی از جنگجویان با البغدادی بیعت کرده و در طول چندین منازعه مسلحانه در افغانستان، پرچم سیاه داعش را برافراشته‌اند. اگرچه خود طالبانی‌ها مکررا در گذشته غیرنظامیان را هدف حملات خود قرار داده‌اند، اما سخنگوی آنها، داعش را به‌خاطر انجام حملات مرگبار در شرق افغانستان که ماه گذشته باعث کشته‌شدن حداقل ٣٥ نفر از مردم شد، محکوم کرده است. آخرین چیزی که ایران نمی‌خواهد، حضور داعش در خاک افغانستان است؛ جایی که از آنجا جنگجویان می‌توانند برای مرزهای شرقی ایران مزاحمت ایجاد کنند. ائتلاف ایران- طالبان نه‌تنها به‌عنوان عاملی بازدارنده در مورد داعش مطرح خواهد شد، بلکه همچنین می‌تواند به‌عنوان یک برگ‌برنده در چانه‌زنی در روابط آن با حکومت جدید در کابل به‌کار رود؛ حکومتی که تحرکات اخیرش در مورد حمایت از حملات نظامی عربستان به یمن از دیدها پنهان نمانده است. حمایت از یک گروه سنی همچنین می‌تواند نشان دهد که تهران علیه مسلمانان سنی نیست. 

در طول دوران حکومت طالبان در اواخر دهه ١٩٩٠، آنها متهم به پاکسازی قومی و فرقه‌ای بودند، اما اخیرا طالبان در انظار عمومی خشونت فرقه‌گرایانه علیه شیعیان را محکوم کرده‌اند.به‌نظر می‌رسد که در ماه‌های اخیر طالبان موضع‌ دشمنانه قبلی خود را، هم در مورد ایران و هم در مورد شیعه نرم‌تر کرده است. هنگامی‌که ائتلاف به رهبری عربستان‌سعودی در اواخر ماه مارس حملات هوایی علیه حوثی‌ها در یمن را شروع کرد، بیشتر دولت‌های اسلامی سنی که شامل دولت افغانستان هم می‌شوند، از این عملیات حمایت کردند. حزب اسلامی - که یک گروه شورشی به رهبری گُلبُدین حکمتیار است که به‌طور مجزا علیه دولت افغانستان جنگ به‌راه انداخته - نه‌تنها از این دخالت نظامی حمایت کرد، بلکه آمادگی خود را برای ارسال جنگجویان خود در حمایت از این عملیات به رهبری عربستان‌سعودی نیز اعلام کرده است. هرچند باوجود اینکه عربستان‌سعودی یکی از سه کشوری است که رسما رژیم طالبان را در دهه ١٩٩٠ به رسمیت شناخته، طالبان هنوز موضع رسمی‌اش را در مورد جنگ در یمن اعلام نکرده است. در‌حالی‌که یک نمایش عمومی در مورد همکاری ایران و طالبان چیزی جدیدی است، برقراری روابط دوستانه در انظار عمومی یک چیز را اثبات می‌کند: هنگامی‌که در برابر دشمن مشترک قرار می‌گیرند- در این مورد در برابر داعش- حتی دشمنان قدیمی‌ای مانند ایران و طالبان که ایدئولوژی‌های مخالفی دارند، می‌توانند تفاوت‌های فرقه‌ای خود را به‌خاطر منافع ملی و گروهی کنار بگذارند و با هم همکاری کنند.