چند سناریو برای افغانستان

چند هفته است افغانستان آماج حملات گروه‌های مسلح داخلی و خارجی است. گفته می‌شود هزاران نفر از پاکستانی‌ها و ازبک‌ها و ملیت‌های دیگر از وزیرستان پاکستان از طریق جنوب و غرب افغانستان به شمال این کشور سرازیر شده‌اند و استان «فاریاب» را مرکز فعالیت‌های خود قرار داده‌اند. آنها مرکز فرماندهی خود را در شهرستان «قورماچ» قرار دارند و دو هفته پیش، عملیات بسیار بزرگی را برای تصرف هم‌زمان هشت شهرستان آغاز کردند که با مقاومت مردم و نیروهای نظامی، مجددا عقب‌نشینی کردند. هم‌زمان نیروهای وابسته به آنها در ولایت «قندوز»، عملیات بسیار سنگینی را شروع کرده‌اند، آنها تا شش کیلومتری مرکز استان پیشروی کرده‌اند و سه شهرستان سقوط کرده است.

وزارت دفاع افغانستان با اعزام نیروهای ویژه به مرکز استان، از سقوط قندوز جلوگیری کرده‌ و در شهرستان‌های «چهار دره» و «امام صاحب»، جبهه بزرگی را تشکیل داده است.  با توجه به مختصات جنگ‌های اخیر می‌توان به این نتیجه رسید که شورشی‌ها از پایگاه‌های سنتی خویش در جنوب افغانستان، به سمت شمال این کشور در حرکت هستند و جغرافیای جنگ در این منطقه تغییر کرده است. معاون اول ریاست‌جمهوری، «ژنرال عبدالرشید دوستم» و «محمد اسماعیل خان» فرمانده جهادی، از شورای امنیت ملی و ریاست‌جمهوری درخواست کردند آنها گروهی برای مقابله با تروریست‌ها تشکیل دهند که با مخالفت حکومت مواجهه شدند. افغانستان ٤٠٠ هزار نیروی امنیتی و نظامی دارد و تمام آنها به حالت آماده‌باش کامل در‌آمده‌اند. آنها بدون پشتیبانی نیروهای آمریکایی و ناتو، درگیر سخت‌ترین آزمون ١٤ سال اخیر هستند. ظهور نیروهای بسیار افراطی سیاه‌پوش در شمال افغانستان، که کسی از منشأ و اهداف آنها اطلاعی در دست ندارد، باعث نگرانی‌های شدیدی هم در بین طالبان و هم حکومت شده است. نیروهای سیاه‌پوش بسیار منسجم و هدفمند حمله می‌کنند و در حملات خود از روش‌های جدید جنگی استفاده می‌‌کنند. دولت آنها را «رجی» خطاب می‌کند. برای شرایط بسیار پیچیده افغانستان، دو تحلیل می‌توان ارائه کرد:

نخست؛ حضور گسترده نیروهای افراطی در شمال افغانستان، به‌علت کاهش فشار بر جبهه جنوبی است تا ارتش ملی با انتقال تسلیحات سنگین به شمال و کم‌کردن نیرو در جنوب، دوباره در نقطه ضعف و موضع شکست قرار گیرد؛ نتیجه آن عملیات سنگین هلمند است که در آن طالبان شکست خوردند و پس از ١٤ سال، نقاط تصرف‌شده خویش را از دست دادند. این شکست برای طالبان بسیار‌گران تمام شد، درحالی‌که حتی نیروهای مجهز انگلیسی نیز نتوانستند هلمند را پاکسازی کنند.

تحلیل دیگر خبر از یک معامله بین سازمان اطلاعات ارتش پاکستان و اداره امنیت ملی افغانستان می‌دهد. بارها گزارشات مستندی از طرف اداره امنیت ملی افغانستان منتشر شد که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان را متهم به جابه‌جایی نیروهای شبکه حقانی و دیگر گروه‌های تروریستی می‌کرد، اما پس از انفجار مدرسه نظامی پیشاور در پاکستان و رفت‌وآمدهای مقام‌های ارشد امنیتی دو کشور، شاهد برگِ جدیدی از روابط اطلاعاتی و امنیتی بین طرفین هستیم. هم‌اکنون ارتش پاکستان عملیات بسیار بزرگی را در وزیرستان و «دره سوات» آغاز کرده است و در حال پیشروی هستند.  نیروهای مخالف که همیشه در جنوب و شرق مستقر بودند، همواره پس از شدت‌گرفتن جنگ، به‌سمت پاکستان متواری می‌شدند، اما با توجه به اینکه در شمال افغانستان، کشورهای تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان با طالبان و نیروهای مخالف ارتباطی ندارند و مرزهای خود را به‌شدت کنترل می‌کنند، راه فراری برای داعش، طالبان و دیگر جنگجوها وجود ندارد.

همچنین اقوام ساکن در شمال افغانستان به‌صورت سنتی مخالف گروه‌های شورشی هستند و شورشی‌ها نمی‌توانند به آنها پناه ببرند. از سوی دیگر، عملیات ارتش پاکستان در وزیرستان هم‌زمان با سرازیرشدن نیروهای افراطی به شمال افغانستان همراه بوده است، هرچند پاکستانی‌ها رفتارهای دوگانه‌ای برابر افغانستان در پیش گرفته‌اند، اما اگر این تحلیل درست باشد، شاهد پیروزی بزرگی برای دو کشور در جنگ با تروریسم خواهیم بود. آنچه ما شاهد آن هستیم، به‌‌ویژه اظهارات تند رئیس‌جمهور، «اشرف‌غنی»، در هند که گفت «افغانستان را به قبرستان تروریست‌ها مبدل خواهد کرد»، از نوعی برنامه‌ریزی حکایت دارد. در چند روز گذشته مقامات امنیتی افغانستان به مجلس احضار شدند و در جلسه‌ای محرمانه اوضاع افغانستان را برای نمایندگان مردم تشریح کردند، هر چند خبری از این جلسه منتشر نشد، اما امید آن می‌رود که کابل برنامه منسجمی را برابر شورشیان در دست داشته باشد. دولتمردان افغانستان با تجربه‌ای که از ٣٤ سال جنگ داخلی و جنگ با تروریسم دارند، به‌خوبی با خطرات جریان‌های افراطی و سیاه‌پوشانِ زمان آشنا هستند. آنها در راه رسیدن به افغانستانی باثبات، ثابت‌قدم هستند، اما قطعا روند برقراری ثبات در افغانستان طولانی خواهد بود.