ظریف: پیام امام ایستادگی در برابر تسلیم است
لغتی که کری به کار برد این بود که ما نمی توانیم مردم ایران را به "کپیچولیشین" وادار کنیم و این نشان می دهد که پیام و آرمان های امام که باید در مقابل تسلیم، ایستادگی کرد هم اکنون در مذاکرات حاصل شده است.
صدای ایران- لغتی که کری به کار برد این بود که ما نمی توانیم مردم ایران را به
"کپیچولیشین" وادار کنیم و این نشان می دهد که پیام و آرمان های امام که
باید در مقابل تسلیم، ایستادگی کرد هم اکنون در مذاکرات حاصل شده است.
این عبارات قسمتی از سخنان محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران از اظهارات جان کری وزیر خارجه آمریکا است که در قالب گزارشی تفصیلی در سایت جماران درباره سیاست خارجی امام (ره) و ارتباط آن با جهت گیری ایران در روند مذاکرات هسته ای، منتشر شده است.
در ادامه مشروح این گزارش از نظر می گذرد:
استقلال، صدور انقلاب، اتحاد امت اسلامی، احترام به حقوق متقابل، نفی ظلم، نفی سبیل، برقراری روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگر کشورها، دفاع از کیان اسلام و مسلمین، سیاست " نه شرقی، نه غربی"، گسترش روابط بر مبنای مبانی اسلامی و انسانی و کمک به نهضت های آزادیبخش و ظلم ستیزی و ایستادگی در مقابل مستکبران از مهمترین اصول و اهداف تشکیل دهنده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی (س) که در مجموعه نظرات و بیانات امام به آن اشاره شده است.
با بررسی شرایط امروز جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف بویژه در بعد سیاست خارجی به جرأت می توان گفت که اصول ترسیمی و مورد نظر امام خمینی(س) در این حوزه محقق شده و به عنوان یکی از منابع رسمی تصمیم گیری، از آن بهره گرفته می شود؛ موضوعی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی همواره جزو دغدغه های ایشان بود.
شکل‌گیری حکومت اسلامی با معیار اخلاق و دفاع از مظلوم
بدون شک تلفیق سیاست های داخلی و خارجی با معیارها و مبانی اسلامی نظیر اخلاق، دفاع از مظلوم، رعایت حرمت و احترام انسان‌ها، ایستادگی مقابل ظلم و ... باعث بنیانگذاری یک حکومت اسلامی به معنای واقعی کلمه در دوران معاصر توسط امام خمینی(س) شد. حکومتی که بر مبنای معیارهای جامعه اخلاق مدار اسلامی قرارش این شد مردم یعنی مسلمانان و غیر مسلمانان دنیا را به سمت اندیشه سیاست الهی و حکومت الهی سوق دهد تا صلح در سرتاسر جهان حاکم شده و "حکومت ایده آل" متاثر از جامعه اسلامی شکل بگیرد. معیاری که از آن در تبیین سیاست خارجی مورد نظر امام له عنوان برقراری روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگر کشورهای دنیا از آن یاد می شود.
توجه امام خمینی(س) به عنوان یک رهبر دینی که قرار است اصول سیاست داخلی و خارجی یک ملت مسلمان را طرح‌ریزی کند، به مفاهیم قرآنی و اسلامی بسیار قابل توجه و ملموس است، چرا که پژوهشگران و دانشگاهیان چهار سرفصل را به عنوان مبانی اصلی استخراج شده از قرآن و اصول اسلامی به عنوان معیار برای سیاست خارجی استخراج کرده اند که شامل ( اصول دعوت یا جهاد، ظلم ستیزی، نفی سبیل( به معنای اینکه نه ظلم کنیم و نه زیر بار ظلم برویم)، عزت اسلامی و سیادت دینی و اصل التزام و پایبندی به پیمانهای سیاسی) می شود. بررسی اصول یاد شده و مطابقت آنها با مبانی تعریف شده از سوی حضرت امام(س) در باب سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نشان می دهد، ایشان در ترسیم بند بند این موضوعات توجه ویژه ای به مفاهیم مورد نظر قرآن و اسلام در فضای بین الملل دارد.
جمهوری اسلامی ایران امروز پس از گذشت 37 سال از انقلاب اسلامی، در جز جزء خطوط ترسیمی امام(س) برای پیشبرد سیاست خارجی شاهد تحقق این مبانی است که در ادامه برخی از مهمترین اهدافی که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی توسط بنیانگذار جمهوری اسلامی مورد اشاره و تبیین قرار گرفته و امروز به منصه ظهور رسیده است، ذکر می شود.
رهبر معظم انقلاب و تاکید بر تعاریف امام خمینی(س) برای سیاست خارجی
همانطور که امام خمینی(س) در تعریف اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر "موضوع ظلم ستیزی و دفاع از مظلوم: تاکید می‌کنند، باید به این موضوع اشاره کنیم، که مسأله ظلم ستیزی و گرایش به دفاع از مظلومان عالم همواره از اصول متقن سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است و این گرچه در وهله اول متوجه ملت‌های مسلمان مورد ستم بوده است، ولی تنها به آن منحصر‌نیست و در ایدئولوژی جمهوری اسلامی، بعدی اخلاقی و تکلیفی دینی را برای مسلمانان در بر می‌گیرد که مطابق آن وظیفه دارند، درهر جایی یار مظلومان و دشمن ستمکاران باشند این اصل بعد از امام خمینی(س) نیز بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است.
ایشان در سخنانی در جمع مسئولان وزارت خارجه در مرداد ماه سال 69 با اشاره به اصول سیاست خارجی ایران تاکید کردند: «چهره جمهوری اسلامی نسبت به دشمنان خدا و متعرضان به حریم ملت‌ها و شرف انسانیت و استقلال ملت‌ها چهره معترض و عدم تسلیم است. بی اعتماد و مخالف بوده‌ایم و هستیم و خواهیم بود».
این سخنان که در بعد مهمی از خود اشاره به اصل ظلم ستیزی دارد، دارای بعد عملی نیز در سیاست خارجی ما بوده است. حمایت های جمهوری اسلامی از مردم بوسنی‌‌و هرزگوین، چچن، افغانستان، فلسطین، سوریه، عراق، لبنان، یمن و ... موید این قضیه است.
مشخصه اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در طی سالیان بعد از انقلاب، مساله ستیز با قدرت‌های بزرگ دنیا و در رأس آنها آمریکا بوده است و این امر همانطور که حضرت امام(س) آنرا تدوین کرده بودند، در دوران رهبری حضرت آیت الله خامنه ای نیز ادامه یافته است. ایشان از همان سال‌های نخست رهبری، بر تداوم قطعی این محور در رفتار جمهوری اسلامی تأکید کردند.
ایشان در سخنرانی 13/3/71 روح و‌جوهره کلام و آموزه های حضرت امام(ره) را اینگونه بیان کردند « آن عبارت است از روح ایستادگی و‌تسلیم نشدن و سازش ناپذیری و انعطاف نشان ندادن در مقام قدرت و سلطه جهانی آمریکا و اشغالگری آمریکا» در کلام رهبری استکبار عبارت از «یک نظام سلطه گرا» است که گرچه در قالب دولت های سلطه طلب نمود می‌یابد، ولی این دولت ها در حقیقت نمود و نماینده آن دسته از کمپانی‌ها و شرکت‌های قدرتمندی هستند که در صدد چپاول اموال ضعیفان هستند.
ایشان همچنین در یک سخنرانی مهم در تاریخ 10/8/1368 به تشریح رویارویی ذاتی و جوهری نظام سلطه و انقلاب اسلامی پرداختند. در نظر ایشان روح انقلاب اسلامی «واژگون کردن تخت استکبار» است و تا انقلاب باقی است «چنین چیزی هم هست».
لذا ذات استکبار، دشمنی با عبودیت انسان نسبت به خداوند است. و روح اسلام و انقلاب اسلامی، باز گرداندن انسان به مسیر عبودیت خدا است. از این رو مجادله اسلام و انقلاب اسلامی، با نظام استکبار جهانی قطعی و دائمی است. این نظام سلطه اگر یک زنجیره است نمود و مشخصه آن دولت آمریکاست. که نمود یک دولت استکباری است که به خود اجازه می‌دهد انواع تعرضات به حقوق ملت‌ها و ... را انجام دهد.
بحث ایشان در مقوله مذاکره با آمریکا آن بوده که تا زمانی که، آمریکا نماینده این روح استکباری و سلطه‌گری است، جمهوری اسلامی نمی‌تواند با آن کشور مذاکره کند و مذاکره تنها هنگامی ممکن است که آمریکا ابعاد این روح استکباری را در رابطه با ایران کنار بگذارد (ر.ک سخنان 12/3/1378 و 12/2/1369)
در کلام حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری، رژیم غاصب صهیونیستی و استقرار آن در دل جوامع اسلامی، نمود توطئه‌ای است از سوی نظام استکباری جهت خوار و خفیف کردن مسلمین و تضییع حقوق یک ملت و از این رو مبارزه با این دولت از چند جهت در ذیل اصول متقن سیاست خارجی جمهوری اسلامی در کلام رهبری قرار می‌گیرد.
تأکید بر مسأله استقلال، استکبار ستیزی و تحقق شعار " نه شرقی، نه غربی"، برقراری روابط عادلانه با دیگر کشورها، حمایت از مظلومان، توجه به موضوع وحدت مسلمانان، تاکید بر رویکرد مبتنی بر صدور انقلاب و موضوعاتی که به عنوان اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از سوی امام راحل مورد تاکید قرار گرفته بود، همواره در سخنرانی‌های مختلف حضرت آیت الله خامنه‌ای پس از عهده‌دار شدن رهبری مورد اشاره و تاکید بوده است.
اصل استقلال
از جمله شعارهای محوری مردم مسلمان و انقلابی ایران به پیروی از منویات امام خمینی(س) استقلال در تمام ابعاد آن بوده است؛ زیرا استقلال از اصول تأمین کننده ی عزت جامعه اسلامی است. اگر چه وقتی سخن از استقلال به میان می آید ذهن شنونده پیش از هر چیز، به سراغ مفهوم بی نیازی اقتصادی می رود اما گسترة مفهوم استقلال موضوعات دیگری نظیر استقلال هویتی- فرهنگی، سیاسی و نظامی را نیز شامل می شود که اگر به میزان استقلال اقتصادی مهم و اثرگذار نباشند از آن فاصلة بسیاری هم ندارند.
امام خمینی(س) ریشه های آسیب به استقلال را، فکری- فرهنگی ارزیابی نموده و بزرگ ترین وابستگی ملت های مستضعف به ابر قدرت ها و مستکبران را وابستگی فکری و درونی می شمردند که سایر وابستگی ها از آن سرچشمه می گیرد. ایشان راهکار رسیدن به مقصود و کسب استقلال فکری و رهایی از وابستگی را، در دریافتن مفاخر ملی- فرهنگی می دانستند و بزرگ ترین فاجعه برای ملت ما را وابستگی فکری بر می شمردند؛ به گونه‌ای که گمان می‌کنیم همه چیز از غرب است و ما در همه ی ابعاد فقیریم و باید از خارج وارد کنیم.
بنابراین برای دستیابی به استقلال باید به خود باوری فکری و خودیابی دست یافت. امام در این باره می‌فرمایند:
« اساس، باور این دو مطلب است؛ باور ضعف و سستى و ناتوانى و باور قدرت و قوه و توانایى. اگر ملت این باور را داشته باشد که ما مىتوانیم در مقابل قدرتهاى بزرگ بایستیم، این باور اسباب این مىشود که توانایى پیدا مىکنند و در مقابل قدرتهاى بزرگ ایستادگى مىکنند.» (صحیفه امام، ج14، ص: 308)
امام راحل می فرمایند: «هیچ ملتى نمی‌تواند استقلال پیدا بکند الّا اینکه خودش، خودش را بفهمد. مادامى که ملت‌ها خودشان را گم کردند و دیگران را به جاى خودشان نشاندند، استقلال نمیتوانند پیدا کنند. کمال تأسف است که کشور ما که حقوق اسلامى و قضاى اسلامى و فرهنگ اسلامى دارد، این فرهنگ را، این حقوق را نادیده گرفته است و دنبال غرب رفته است. همچو غرب در نظر یک قشرى از این ملت جلوه کرده است که گمان مىکنند غیر از غرب هیچ خبرى در هیچ جا نیست. و این وابستگى فکرى، وابستگى عقلى، وابستگى مغزى به خارج، منشأ اکثر بدبختیهاى ملتهاست و ملت ماست.»(صحیفه امام، ج12، ص4)
تمجید رییس جمهور از توجه امام به استقلال سیاسی کشور
حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس جمهور کشورمان در جلد دوم کتاب اندیشه های سیاسی اسلام با یادآوری توجه ویژه امام خمینی (س) به موضوع استقلال سیاسی کشور می نویسد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سخنان رهبران این نظام به ویژه امام خمینی (ره)، حکایت از اصول ثابتی در سیاست خارجی دارد که با ماهیت نظام اسلامی گره خورده است و تغییر آنها را امکان‌پذیر نمی‌نمایاند. توجه جدی به استقلال سیاسی در همه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها؛ اهمیت ویژه به اعتقادات و موازین اسلامی در روابط با دیگر کشورها؛ ضدیت و مبارزه با امریکا؛ نگاه به اسرائیل به عنوان غدة سرطانی منطقه؛ دفاع از ملت‌های ستم‌‌دیده، به ویژه فلسطین؛ داشتن آرمان وحدت جهان اسلام؛ ایستادگی بر ارزش‌ها و منافع خود در برابر فشارهای بین‌المللی؛ خوداتکایی در زمینه دفاع از امنیت و منافع کشور؛ توجه خاص به منافع ملت‌ها در کنار روابط با دولت‌ها؛ و دفاع از کیان اسلام و تشیع در سطح جهان را می‌توان اجزای اصلی اصول ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برشمرد. با لحاظ نمودن این اصول، تنها الگوی مختار ما می‌تواند الگوی حفظ‌محور باشد.
البته وی در این کتاب تاکید می کند که الگوی پیشرفت‌محور معتقد بود اولاً ما نمی‌توانیم برای تمامی این اصول، ارزش یکسانی قائل شویم. ثانیاً تحقق این اصول لزوماً متناسب با اقتضائات زمان، باید با انعطاف‌هایی همراه باشد و ثالثاً برخی از این اصول، در زمرة سیاست‌ها هستند و جنبه بنیادین ندارند و می‌توانند از اصالت به مراتب کمتری برخوردار باشند.
اصل صدور انقلاب
صدور انقلاب از موضوعات مورد توجه امام(س) بوده که به معنای صادر کردن تجربه‌های انقلاب اسلامی به دیگر کشورهای جهان است. از دیدگاه امام خمینی(س)، منظور از صدور انقلاب، همان گسترش اسلام است. امام در این باره اعتقاد دارد که: « و با صدور انقلابمان که در حقیقت صدور اسلام راستین و بیان احکام محمدى-صلی الله علیه و آله- است، به سیطره و سلطه و ظلم جهانخواران خاتمه می دهیم.»(صحیفه امام، ج20، ص: 345)
شاید در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، اصل صدور انقلاب برای برخی کشورهای غربی بیشتر به عنوان آرمان های یک ملت تازه به پا خاسته که سعی در ریشه کنی ظلم و اجحاف در حق مسلمانان و کشورهای جهان سوم را داشت، تعبیر می شد، اما این واقعیت زمانی برای آنها احساس خطر ایجاد کرد که کشورهای عربی منطقه خاورمیانه، برخی کشورهای اروپایی که درصدی از ترکیب جمعیتی‌شان را مسلمانان تشکیل می دادند و ظلم های فراوانی در حق آنها روا داشته می شد و مردم برخی کشورهای آفریقایی، علیه حکام زورگوی خود به پا خاستند و با الهام از انقلاب اسلامی ایران برای پایان دادن به سیطره و ظلم ستمکاران بر خود تلاش کردند. امروز به واقع سیاستمداران، کنش گران سیاسی و مردم اقصی نقاط جهان مفهوم " اصل صدور انقلاب" که پس از پیروزی انقلاب توسط امام خمینی(س) به عنوان یکی از راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح کردند را به خوبی درک و لمس می کنند. البته ایشان برای جلوگیری از سوءاستفاده از معنای صدور انقلاب و برداشت‌های منفی از آن یادآور می‌شوند: « این که می‌گوییم باید انقلاب ما به همه جا صادر بشود، این معنی غلط را از آن برداشت نکنند که ما می‌خواهیم کشورگشایی کنیم. همه کشورها باید در محل خودشان باشند. ما می‌خواهیم این چیزی که در ایران واقع شد و خودشان از ابرقدرت‌ها فاصله گرفتند و [نجات] دادند، دست آنها را از مخازن کوتاه کردند، این در همه ملت‌ها و در همه دولت‌ها بشود. معنی صدور انقلاب این است که همه ملت‌ها و همه دولت‌ها بیدار شوند و خودشان را از این گرفتاری که دارند نجات بدهند.» (آیین انقلاب، پیشین، ص 413.)
وحدت امت اسلامی
ایشان وحدت بین مسلمانان و مستضعفان و دیگر دولتهای اسلامی را چاره‌ساز گرفتاری‌ها می‌دانست و از سران کشورهای اسلامی می‌خواست تا در برابر دشمن خارجی، توحید کلمه داشته باشند:« هان اى مسلمانان جهان، و مستضعفان تحت سلطه ستمگران، بپاخیزید و دست اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید...» (صحیفه امام، ج15، ص: 171)
امام خمینی (س) همچنین درباره موضوع وحدت امت اسلامی و لزوم اهتمام دولتهای مسلمان به این موضوع در جمع اعضای شرکت کننده در کنگره "آزادی قدس" در سال 1359 عنوان می‌کنند: « مشکل ما الان دولت های ماست، مشکل اسلام دولت های اسلامی هستند، این مشکل باید حل بشود. اگر دولت های اسلامی به خود بیایند و گرایش کنند به اسلام و از عربیت برگردند به اسلامیت و از ترکیت برگردند به اسلامیت، حل می شود مسائل، و اگر چنانچه آنها نکنند، این مشکل هست تا وقتی سایر کشورها مثل ایران بشوند. ایران با مشت، این مشکل را حل کرد و باید همه کشورها با مشت خودشان این مشکل را رفع کنند. ما نباید بنشینیم که حکومت های ما کاری برای ما انجام بدهند. حکومت های ما برای خودشان هستند، این حکومت هائی که در بلاد مسلمین هست، اینها به اسلام هیچ کاری ندارند، اگر یک دفعه اسلام بگویند، برای این است که شما را بازی بدهند. اسلام صدام هم مثل اسلام محمدرضا خان است، اسلام آن مصری هم، سادات هم، مثل اسلام صدام است. این یک اسلامی است که در لفظ گفته می شود.» (صحیفه نور جلد 12 صفحه 281 و 282)
اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور یک دیگر
امام (س) در این مورد قایل به این است که اسلام برای همه و دلسوز برای بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز برای بشر هستیم. به این معنا که « ما با هیچ ملتى بد نیستیم. اسلام آمده بود براى تمام ملل براى ناس...»(صحیفه امام، ج11، ص: 14) « ما اعلام مىکنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى نداریم. ما مىخواهیم که همه کشورهاى اسلامى در محیط خودشان که هستند با هم برادر باشند.»(صحیفه امام، ج15، ص: 474)
ایشان در جای دیگری فرمودند: «ملت ایران اجازه نمىدهد که هیچ مملکتى در امور داخلى او دخالت کند و آزادى و استقلال خودش را حفظ مىکند، و با تمام کشورها هم به طور احترام متقابل عمل خواهد کرد.» (صحیفه امام، ج5، ص: 122)
اصل نفی سلطه گری و سلطه پذیری
از دیگر اصول سیاست خارجی امام خمینی(س)، نفی سلطه‌گری و سلطه‌‌پذیری است. ایشان برای حیات زیر سلطه غیر، ارزشی قایل نمی‌شوند، بلکه ارزش حیات را به آزادی و استقلال می‌دانند. ایشان اذعان می‌دارند که: « ما منطقمان، منطق اسلام، این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم مىخواهیم نرویم زیر سلطه.»(صحیفه امام، ج4، ص: 91)
امام خمینی(س) همچنین در خصوص نفی سلطه‌گری نیز در صفحه 82 جلد 14 صحیفه تاکید می‌کنند: «ما تعدى به هیچ کشورى به واسطه دستورى که به ما رسیده است از اسلام، نخواهیم کرد؛ و تجاوز به هیچ فردى نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. تجاوز به هیچ کشورى نخواهیم کرد و نباید بکنیم. لکن از تجاوز دیگران هم باید جلوگیرى کنیم.»
در بیانات امام خمینی(س) خطاب به سفیر شوروی نیز آمده است:« این دولت، دولت اسلامی و تحت رهبری رهبران اسلام است و هرگز ظلم به غیر، ولو هرچه ضعیف باشد، روا نمی‌دارد و ظلم از غیر، هرچه قوی باشد، تحمل نمی‌کند.» ( صحیفه امام، ج 6، ص 220 )
دفاع از کیان اسلام و مسلمانان
امام خمینی(س) برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر می‌کنند و می‌فرمایند:
« ما براى دفاع از اسلام و ممالک اسلامى و استقلال ممالک اسلامى در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامى است.»(صحیفه امام، ج1، ص: 336)
و در جای دیگری دفاع از همه مسلمین را لازم می‌دانند: « ما کشور را، کشور ایران نمىدانیم، ما همه ممالک اسلامى را از خودمان مىدانیم، مسلم باید این طور باشد. ما دفاع از همه مسلمین را لازم مىدانیم.»(صحیفه امام، ج19، ص: 485)
اصل نفی ظلم و و ظلم‌پذیری
امام خمینی(س) با استناد به سیره انبیا، ملت اسلام را پیرو مکتبی می‌دانست که برنامه آن در دو کلمه «نه ستم کنید، نه مورد ستم قرار گیرید» خلاصه می‌شود. ایشان می فرمایند : « ما نه ظلم خواهیم کرد؛ و نه مظلوم واقع خواهیم شد.» (صحیفه امام، ج14، ص: 85)
در واقع، امام می خواهد تا با ابر قدرتها و ظالمان مخالفت شود. ایشان سازش با ظالم را ظلم به مظلومان و ظلم به شرع و خلاف رأی انبیاء می دانست: « ما تحت رهبرى پیغمبر اسلام این دو کلمه را مىخواهیم اجرا کنیم؛ نه ظالم باشیم و نه مظلوم. ما در طول تاریخ مظلوم بودیم. از همه جهات مظلوم بودیم. و ما امروز مىخواهیم که مظلوم نباشیم؛ و ظالم هم نباشیم. ما تعدى به هیچ کشورى به واسطه دستورى که به ما رسیده است از اسلام، نخواهیم کرد؛ و تجاوز به هیچ فردى نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. تجاوز به هیچ کشورى نخواهیم کرد و نباید بکنیم. لکن از تجاوز دیگران هم باید جلوگیرى کنیم.» (صحیفه امام، ج14، ص: 82)
اصل نه شرقی ـ نه غربی
این اصل که در واقع یکی از شعارهای اساسی مردم در بحبوحه انقلاب بود و برگرفته از سخنان امام خمینی(س) است که در موارد متعددی به این مسئله اشاره کرده‌اند: « ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق مىخواهد روى پاى خود بایستد و بر سرمایههاى مذهبى و ملى خود استوار باشد.» (صحیفه امام، ج5، ص: 234)
بررسی عوامل اصولی و راهبردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی از دیدگاه و منظر امام خمینی(س) حکایت از نقش و دیدگاه بارز ایشان در این حوزه دارد و اوج آینده نگری بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را که یک مرجع دینی بزرگ نیز در دنیای اسلام بوده است را نشان می‌دهد. نسخه سیاست خارجی ترسیمی امام(س) به روایت تاریخ هم متناسب با شرایط آن روز انقلاب تازه جوانه زده اسلامی بود و هم امروز در تنگناهای مختلف عرصه بین الملل یار و مددکار مردان دیپلماسی کشور بوده است.
این دیدگاه های امام خمینی(س) که برگرفته از قرائت اسلامی ایشان از رهنمودهای اسلام ناب محمدی(ص) است تا جایی پا را پیش گذاشته که ساختار دیپلماسی و حقوق بین الملل را تحت تاثیر خود قرار داده و سال‌ها پیش نیازهای امروز جامعه بین المللی نظیر نفی ظلم و حمایت از مظلوم، لزوم برقراری روابط حسنه بین کشورها بویژه کشورهای اسلامی، استقلال، اصل نفی سبیل و ... را بیان کرده است؛ موضوعی که اکثر دانشگاهیان و کارشناسان در برداشت از تعالیم قرآنی برخی از این مبانی را مورد اشاره قرار می دهند.
امروز اکثر کشورهای دنیا و به ویژه 6 قدرت جهانی که موسوم به 1+5 هستند بر نقش تاثیرگذار جمهوری اسلامی ایران بر رفع مشکلات جامعه جهانی و خاورمیانه تاکید دارند، چون نقش تاثیر گذار ایران در رقم خورد معادلات منطقه ای و بین المللی را دریافته اند، اگرچه نمی خواهند به آن اذعان کنند، اما تلاش آنها برای بهره گیری از نظرات جمهوری اسلامی در رفع مشکلات سوریه، یمن، عراق، افغانستان و ... خود گویای این امر است. بدون شک تکیه و اصرار جمهوری اسلامی بر اصول ثابت دیپلماسی خود باعث بوجود آمدن چنین شرایطی برای نظام اسلامی ایران شده است.
روایت ظریف از تحقق پیام و آرمان امام در مذاکرات هسته ای
شاید یکی از کسانی که بتواند در حوزه سیاست خارجی نظر کارشناسانه تری در ارتباط با مبانی طرح ریزی شده در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی از دیدگاه امام خمینی(س) بدهد، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان و رییس تیم مذاکره کننده ایرانی در جریان مذاکرات هسته‌ای است. او که سال‌ها در مناصب مختلف حوزه دیپلماسی کشور فعالیت داشته است اولین نکته ای که پس از توافق ایران و 1+5 در مذاکرات لوزان بر زبان راند این بود که پیام و آرمان‌های امام(س) در مذاکرات هسته‌ای محقق شد.
ظریف که با مطالعه در ارتباط با تاریخچه ایستادگی ملت و آغاز مبارزه با ظلم و استکبار به رهبری امام خمینی (س) سخن می گفت، یادآور شد: جان کری لغت جالبی را برای این اظهار نظر خود بیان کرد، "ما خاطرمان هست انقلاب اسلامی ایران با قیام حضرت امام در برابر کاپیتالاسیون آغاز شد و لغت اقای کری به کار برد این بود که ما نمی توانیم مردم ایران را به "کپیچولیشین" وادار کنیم و این نشان می دهد که پیام و آرمان های امام که باید در مقابل تسلیم، ایستادگی کرد هم اکنون در مذاکرات حاصل شده است و امیدواریم این مذاکرات به کمک و حول و قوه الهی و حمایت مردم به نتیجه برسند و اگر طرف مقابل در مرحله نگارش زیاده خواهی کند، ما مقاومت خواهیم کرد.
ترسیم چنین سیاست‌هایی از سوی امام خمینی(ره) باعث شده است که با وجود تحریم هاى بى‌سابقه بتوانیم یک کشور ۷۵ میلیونى را اداره کنیم، در سیاست هاى منطقه حرف اول را بزنیم، در مقابل رژیم غاصب صهیونیستی که مورد حمایت دنیای استکبار است، یک‌تنه بایستیم و سیاست علیه ظالم و له مظلوم را به اجرا درآوریم و همه کشورهای قدرتمند دنیا را برای مذاکره پای یک میز بکشانیم. این تیزبینی امام(س) در طرح‌ریزی، تنظیم و شکل‌دهی سیاست خارجی است که باعث شده با این‌همه دشمنى، همچنان استوار باشیم و نقش تاثیرگذار خود در جامعه بین المللی را ایفا کنیم.
این عبارات قسمتی از سخنان محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران از اظهارات جان کری وزیر خارجه آمریکا است که در قالب گزارشی تفصیلی در سایت جماران درباره سیاست خارجی امام (ره) و ارتباط آن با جهت گیری ایران در روند مذاکرات هسته ای، منتشر شده است.
در ادامه مشروح این گزارش از نظر می گذرد:
استقلال، صدور انقلاب، اتحاد امت اسلامی، احترام به حقوق متقابل، نفی ظلم، نفی سبیل، برقراری روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگر کشورها، دفاع از کیان اسلام و مسلمین، سیاست " نه شرقی، نه غربی"، گسترش روابط بر مبنای مبانی اسلامی و انسانی و کمک به نهضت های آزادیبخش و ظلم ستیزی و ایستادگی در مقابل مستکبران از مهمترین اصول و اهداف تشکیل دهنده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی (س) که در مجموعه نظرات و بیانات امام به آن اشاره شده است.
با بررسی شرایط امروز جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف بویژه در بعد سیاست خارجی به جرأت می توان گفت که اصول ترسیمی و مورد نظر امام خمینی(س) در این حوزه محقق شده و به عنوان یکی از منابع رسمی تصمیم گیری، از آن بهره گرفته می شود؛ موضوعی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی همواره جزو دغدغه های ایشان بود.
شکل‌گیری حکومت اسلامی با معیار اخلاق و دفاع از مظلوم
بدون شک تلفیق سیاست های داخلی و خارجی با معیارها و مبانی اسلامی نظیر اخلاق، دفاع از مظلوم، رعایت حرمت و احترام انسان‌ها، ایستادگی مقابل ظلم و ... باعث بنیانگذاری یک حکومت اسلامی به معنای واقعی کلمه در دوران معاصر توسط امام خمینی(س) شد. حکومتی که بر مبنای معیارهای جامعه اخلاق مدار اسلامی قرارش این شد مردم یعنی مسلمانان و غیر مسلمانان دنیا را به سمت اندیشه سیاست الهی و حکومت الهی سوق دهد تا صلح در سرتاسر جهان حاکم شده و "حکومت ایده آل" متاثر از جامعه اسلامی شکل بگیرد. معیاری که از آن در تبیین سیاست خارجی مورد نظر امام له عنوان برقراری روابط حسنه و مسالمت آمیز با دیگر کشورهای دنیا از آن یاد می شود.
توجه امام خمینی(س) به عنوان یک رهبر دینی که قرار است اصول سیاست داخلی و خارجی یک ملت مسلمان را طرح‌ریزی کند، به مفاهیم قرآنی و اسلامی بسیار قابل توجه و ملموس است، چرا که پژوهشگران و دانشگاهیان چهار سرفصل را به عنوان مبانی اصلی استخراج شده از قرآن و اصول اسلامی به عنوان معیار برای سیاست خارجی استخراج کرده اند که شامل ( اصول دعوت یا جهاد، ظلم ستیزی، نفی سبیل( به معنای اینکه نه ظلم کنیم و نه زیر بار ظلم برویم)، عزت اسلامی و سیادت دینی و اصل التزام و پایبندی به پیمانهای سیاسی) می شود. بررسی اصول یاد شده و مطابقت آنها با مبانی تعریف شده از سوی حضرت امام(س) در باب سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نشان می دهد، ایشان در ترسیم بند بند این موضوعات توجه ویژه ای به مفاهیم مورد نظر قرآن و اسلام در فضای بین الملل دارد.
جمهوری اسلامی ایران امروز پس از گذشت 37 سال از انقلاب اسلامی، در جز جزء خطوط ترسیمی امام(س) برای پیشبرد سیاست خارجی شاهد تحقق این مبانی است که در ادامه برخی از مهمترین اهدافی که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی توسط بنیانگذار جمهوری اسلامی مورد اشاره و تبیین قرار گرفته و امروز به منصه ظهور رسیده است، ذکر می شود.
رهبر معظم انقلاب و تاکید بر تعاریف امام خمینی(س) برای سیاست خارجی
همانطور که امام خمینی(س) در تعریف اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر "موضوع ظلم ستیزی و دفاع از مظلوم: تاکید می‌کنند، باید به این موضوع اشاره کنیم، که مسأله ظلم ستیزی و گرایش به دفاع از مظلومان عالم همواره از اصول متقن سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است و این گرچه در وهله اول متوجه ملت‌های مسلمان مورد ستم بوده است، ولی تنها به آن منحصر‌نیست و در ایدئولوژی جمهوری اسلامی، بعدی اخلاقی و تکلیفی دینی را برای مسلمانان در بر می‌گیرد که مطابق آن وظیفه دارند، درهر جایی یار مظلومان و دشمن ستمکاران باشند این اصل بعد از امام خمینی(س) نیز بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است.
ایشان در سخنانی در جمع مسئولان وزارت خارجه در مرداد ماه سال 69 با اشاره به اصول سیاست خارجی ایران تاکید کردند: «چهره جمهوری اسلامی نسبت به دشمنان خدا و متعرضان به حریم ملت‌ها و شرف انسانیت و استقلال ملت‌ها چهره معترض و عدم تسلیم است. بی اعتماد و مخالف بوده‌ایم و هستیم و خواهیم بود».
این سخنان که در بعد مهمی از خود اشاره به اصل ظلم ستیزی دارد، دارای بعد عملی نیز در سیاست خارجی ما بوده است. حمایت های جمهوری اسلامی از مردم بوسنی‌‌و هرزگوین، چچن، افغانستان، فلسطین، سوریه، عراق، لبنان، یمن و ... موید این قضیه است.
مشخصه اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در طی سالیان بعد از انقلاب، مساله ستیز با قدرت‌های بزرگ دنیا و در رأس آنها آمریکا بوده است و این امر همانطور که حضرت امام(س) آنرا تدوین کرده بودند، در دوران رهبری حضرت آیت الله خامنه ای نیز ادامه یافته است. ایشان از همان سال‌های نخست رهبری، بر تداوم قطعی این محور در رفتار جمهوری اسلامی تأکید کردند.
ایشان در سخنرانی 13/3/71 روح و‌جوهره کلام و آموزه های حضرت امام(ره) را اینگونه بیان کردند « آن عبارت است از روح ایستادگی و‌تسلیم نشدن و سازش ناپذیری و انعطاف نشان ندادن در مقام قدرت و سلطه جهانی آمریکا و اشغالگری آمریکا» در کلام رهبری استکبار عبارت از «یک نظام سلطه گرا» است که گرچه در قالب دولت های سلطه طلب نمود می‌یابد، ولی این دولت ها در حقیقت نمود و نماینده آن دسته از کمپانی‌ها و شرکت‌های قدرتمندی هستند که در صدد چپاول اموال ضعیفان هستند.
ایشان همچنین در یک سخنرانی مهم در تاریخ 10/8/1368 به تشریح رویارویی ذاتی و جوهری نظام سلطه و انقلاب اسلامی پرداختند. در نظر ایشان روح انقلاب اسلامی «واژگون کردن تخت استکبار» است و تا انقلاب باقی است «چنین چیزی هم هست».
لذا ذات استکبار، دشمنی با عبودیت انسان نسبت به خداوند است. و روح اسلام و انقلاب اسلامی، باز گرداندن انسان به مسیر عبودیت خدا است. از این رو مجادله اسلام و انقلاب اسلامی، با نظام استکبار جهانی قطعی و دائمی است. این نظام سلطه اگر یک زنجیره است نمود و مشخصه آن دولت آمریکاست. که نمود یک دولت استکباری است که به خود اجازه می‌دهد انواع تعرضات به حقوق ملت‌ها و ... را انجام دهد.
بحث ایشان در مقوله مذاکره با آمریکا آن بوده که تا زمانی که، آمریکا نماینده این روح استکباری و سلطه‌گری است، جمهوری اسلامی نمی‌تواند با آن کشور مذاکره کند و مذاکره تنها هنگامی ممکن است که آمریکا ابعاد این روح استکباری را در رابطه با ایران کنار بگذارد (ر.ک سخنان 12/3/1378 و 12/2/1369)
در کلام حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری، رژیم غاصب صهیونیستی و استقرار آن در دل جوامع اسلامی، نمود توطئه‌ای است از سوی نظام استکباری جهت خوار و خفیف کردن مسلمین و تضییع حقوق یک ملت و از این رو مبارزه با این دولت از چند جهت در ذیل اصول متقن سیاست خارجی جمهوری اسلامی در کلام رهبری قرار می‌گیرد.
تأکید بر مسأله استقلال، استکبار ستیزی و تحقق شعار " نه شرقی، نه غربی"، برقراری روابط عادلانه با دیگر کشورها، حمایت از مظلومان، توجه به موضوع وحدت مسلمانان، تاکید بر رویکرد مبتنی بر صدور انقلاب و موضوعاتی که به عنوان اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از سوی امام راحل مورد تاکید قرار گرفته بود، همواره در سخنرانی‌های مختلف حضرت آیت الله خامنه‌ای پس از عهده‌دار شدن رهبری مورد اشاره و تاکید بوده است.
اصل استقلال
از جمله شعارهای محوری مردم مسلمان و انقلابی ایران به پیروی از منویات امام خمینی(س) استقلال در تمام ابعاد آن بوده است؛ زیرا استقلال از اصول تأمین کننده ی عزت جامعه اسلامی است. اگر چه وقتی سخن از استقلال به میان می آید ذهن شنونده پیش از هر چیز، به سراغ مفهوم بی نیازی اقتصادی می رود اما گسترة مفهوم استقلال موضوعات دیگری نظیر استقلال هویتی- فرهنگی، سیاسی و نظامی را نیز شامل می شود که اگر به میزان استقلال اقتصادی مهم و اثرگذار نباشند از آن فاصلة بسیاری هم ندارند.
امام خمینی(س) ریشه های آسیب به استقلال را، فکری- فرهنگی ارزیابی نموده و بزرگ ترین وابستگی ملت های مستضعف به ابر قدرت ها و مستکبران را وابستگی فکری و درونی می شمردند که سایر وابستگی ها از آن سرچشمه می گیرد. ایشان راهکار رسیدن به مقصود و کسب استقلال فکری و رهایی از وابستگی را، در دریافتن مفاخر ملی- فرهنگی می دانستند و بزرگ ترین فاجعه برای ملت ما را وابستگی فکری بر می شمردند؛ به گونه‌ای که گمان می‌کنیم همه چیز از غرب است و ما در همه ی ابعاد فقیریم و باید از خارج وارد کنیم.
بنابراین برای دستیابی به استقلال باید به خود باوری فکری و خودیابی دست یافت. امام در این باره می‌فرمایند:
« اساس، باور این دو مطلب است؛ باور ضعف و سستى و ناتوانى و باور قدرت و قوه و توانایى. اگر ملت این باور را داشته باشد که ما مىتوانیم در مقابل قدرتهاى بزرگ بایستیم، این باور اسباب این مىشود که توانایى پیدا مىکنند و در مقابل قدرتهاى بزرگ ایستادگى مىکنند.» (صحیفه امام، ج14، ص: 308)
امام راحل می فرمایند: «هیچ ملتى نمی‌تواند استقلال پیدا بکند الّا اینکه خودش، خودش را بفهمد. مادامى که ملت‌ها خودشان را گم کردند و دیگران را به جاى خودشان نشاندند، استقلال نمیتوانند پیدا کنند. کمال تأسف است که کشور ما که حقوق اسلامى و قضاى اسلامى و فرهنگ اسلامى دارد، این فرهنگ را، این حقوق را نادیده گرفته است و دنبال غرب رفته است. همچو غرب در نظر یک قشرى از این ملت جلوه کرده است که گمان مىکنند غیر از غرب هیچ خبرى در هیچ جا نیست. و این وابستگى فکرى، وابستگى عقلى، وابستگى مغزى به خارج، منشأ اکثر بدبختیهاى ملتهاست و ملت ماست.»(صحیفه امام، ج12، ص4)
تمجید رییس جمهور از توجه امام به استقلال سیاسی کشور
حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس جمهور کشورمان در جلد دوم کتاب اندیشه های سیاسی اسلام با یادآوری توجه ویژه امام خمینی (س) به موضوع استقلال سیاسی کشور می نویسد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سخنان رهبران این نظام به ویژه امام خمینی (ره)، حکایت از اصول ثابتی در سیاست خارجی دارد که با ماهیت نظام اسلامی گره خورده است و تغییر آنها را امکان‌پذیر نمی‌نمایاند. توجه جدی به استقلال سیاسی در همه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها؛ اهمیت ویژه به اعتقادات و موازین اسلامی در روابط با دیگر کشورها؛ ضدیت و مبارزه با امریکا؛ نگاه به اسرائیل به عنوان غدة سرطانی منطقه؛ دفاع از ملت‌های ستم‌‌دیده، به ویژه فلسطین؛ داشتن آرمان وحدت جهان اسلام؛ ایستادگی بر ارزش‌ها و منافع خود در برابر فشارهای بین‌المللی؛ خوداتکایی در زمینه دفاع از امنیت و منافع کشور؛ توجه خاص به منافع ملت‌ها در کنار روابط با دولت‌ها؛ و دفاع از کیان اسلام و تشیع در سطح جهان را می‌توان اجزای اصلی اصول ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برشمرد. با لحاظ نمودن این اصول، تنها الگوی مختار ما می‌تواند الگوی حفظ‌محور باشد.
البته وی در این کتاب تاکید می کند که الگوی پیشرفت‌محور معتقد بود اولاً ما نمی‌توانیم برای تمامی این اصول، ارزش یکسانی قائل شویم. ثانیاً تحقق این اصول لزوماً متناسب با اقتضائات زمان، باید با انعطاف‌هایی همراه باشد و ثالثاً برخی از این اصول، در زمرة سیاست‌ها هستند و جنبه بنیادین ندارند و می‌توانند از اصالت به مراتب کمتری برخوردار باشند.
اصل صدور انقلاب
صدور انقلاب از موضوعات مورد توجه امام(س) بوده که به معنای صادر کردن تجربه‌های انقلاب اسلامی به دیگر کشورهای جهان است. از دیدگاه امام خمینی(س)، منظور از صدور انقلاب، همان گسترش اسلام است. امام در این باره اعتقاد دارد که: « و با صدور انقلابمان که در حقیقت صدور اسلام راستین و بیان احکام محمدى-صلی الله علیه و آله- است، به سیطره و سلطه و ظلم جهانخواران خاتمه می دهیم.»(صحیفه امام، ج20، ص: 345)
شاید در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، اصل صدور انقلاب برای برخی کشورهای غربی بیشتر به عنوان آرمان های یک ملت تازه به پا خاسته که سعی در ریشه کنی ظلم و اجحاف در حق مسلمانان و کشورهای جهان سوم را داشت، تعبیر می شد، اما این واقعیت زمانی برای آنها احساس خطر ایجاد کرد که کشورهای عربی منطقه خاورمیانه، برخی کشورهای اروپایی که درصدی از ترکیب جمعیتی‌شان را مسلمانان تشکیل می دادند و ظلم های فراوانی در حق آنها روا داشته می شد و مردم برخی کشورهای آفریقایی، علیه حکام زورگوی خود به پا خاستند و با الهام از انقلاب اسلامی ایران برای پایان دادن به سیطره و ظلم ستمکاران بر خود تلاش کردند. امروز به واقع سیاستمداران، کنش گران سیاسی و مردم اقصی نقاط جهان مفهوم " اصل صدور انقلاب" که پس از پیروزی انقلاب توسط امام خمینی(س) به عنوان یکی از راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح کردند را به خوبی درک و لمس می کنند. البته ایشان برای جلوگیری از سوءاستفاده از معنای صدور انقلاب و برداشت‌های منفی از آن یادآور می‌شوند: « این که می‌گوییم باید انقلاب ما به همه جا صادر بشود، این معنی غلط را از آن برداشت نکنند که ما می‌خواهیم کشورگشایی کنیم. همه کشورها باید در محل خودشان باشند. ما می‌خواهیم این چیزی که در ایران واقع شد و خودشان از ابرقدرت‌ها فاصله گرفتند و [نجات] دادند، دست آنها را از مخازن کوتاه کردند، این در همه ملت‌ها و در همه دولت‌ها بشود. معنی صدور انقلاب این است که همه ملت‌ها و همه دولت‌ها بیدار شوند و خودشان را از این گرفتاری که دارند نجات بدهند.» (آیین انقلاب، پیشین، ص 413.)
وحدت امت اسلامی
ایشان وحدت بین مسلمانان و مستضعفان و دیگر دولتهای اسلامی را چاره‌ساز گرفتاری‌ها می‌دانست و از سران کشورهای اسلامی می‌خواست تا در برابر دشمن خارجی، توحید کلمه داشته باشند:« هان اى مسلمانان جهان، و مستضعفان تحت سلطه ستمگران، بپاخیزید و دست اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید...» (صحیفه امام، ج15، ص: 171)
امام خمینی (س) همچنین درباره موضوع وحدت امت اسلامی و لزوم اهتمام دولتهای مسلمان به این موضوع در جمع اعضای شرکت کننده در کنگره "آزادی قدس" در سال 1359 عنوان می‌کنند: « مشکل ما الان دولت های ماست، مشکل اسلام دولت های اسلامی هستند، این مشکل باید حل بشود. اگر دولت های اسلامی به خود بیایند و گرایش کنند به اسلام و از عربیت برگردند به اسلامیت و از ترکیت برگردند به اسلامیت، حل می شود مسائل، و اگر چنانچه آنها نکنند، این مشکل هست تا وقتی سایر کشورها مثل ایران بشوند. ایران با مشت، این مشکل را حل کرد و باید همه کشورها با مشت خودشان این مشکل را رفع کنند. ما نباید بنشینیم که حکومت های ما کاری برای ما انجام بدهند. حکومت های ما برای خودشان هستند، این حکومت هائی که در بلاد مسلمین هست، اینها به اسلام هیچ کاری ندارند، اگر یک دفعه اسلام بگویند، برای این است که شما را بازی بدهند. اسلام صدام هم مثل اسلام محمدرضا خان است، اسلام آن مصری هم، سادات هم، مثل اسلام صدام است. این یک اسلامی است که در لفظ گفته می شود.» (صحیفه نور جلد 12 صفحه 281 و 282)
اصل احترام متقابل و عدم دخالت در امور یک دیگر
امام (س) در این مورد قایل به این است که اسلام برای همه و دلسوز برای بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز برای بشر هستیم. به این معنا که « ما با هیچ ملتى بد نیستیم. اسلام آمده بود براى تمام ملل براى ناس...»(صحیفه امام، ج11، ص: 14) « ما اعلام مىکنیم که نظر تجاوز به هیچ یک از کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى نداریم. ما مىخواهیم که همه کشورهاى اسلامى در محیط خودشان که هستند با هم برادر باشند.»(صحیفه امام، ج15، ص: 474)
ایشان در جای دیگری فرمودند: «ملت ایران اجازه نمىدهد که هیچ مملکتى در امور داخلى او دخالت کند و آزادى و استقلال خودش را حفظ مىکند، و با تمام کشورها هم به طور احترام متقابل عمل خواهد کرد.» (صحیفه امام، ج5، ص: 122)
اصل نفی سلطه گری و سلطه پذیری
از دیگر اصول سیاست خارجی امام خمینی(س)، نفی سلطه‌گری و سلطه‌‌پذیری است. ایشان برای حیات زیر سلطه غیر، ارزشی قایل نمی‌شوند، بلکه ارزش حیات را به آزادی و استقلال می‌دانند. ایشان اذعان می‌دارند که: « ما منطقمان، منطق اسلام، این است که سلطه نباید از غیر بر شما باشد. نباید شما تحت سلطه غیر بروید. ما هم مىخواهیم نرویم زیر سلطه.»(صحیفه امام، ج4، ص: 91)
امام خمینی(س) همچنین در خصوص نفی سلطه‌گری نیز در صفحه 82 جلد 14 صحیفه تاکید می‌کنند: «ما تعدى به هیچ کشورى به واسطه دستورى که به ما رسیده است از اسلام، نخواهیم کرد؛ و تجاوز به هیچ فردى نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. تجاوز به هیچ کشورى نخواهیم کرد و نباید بکنیم. لکن از تجاوز دیگران هم باید جلوگیرى کنیم.»
در بیانات امام خمینی(س) خطاب به سفیر شوروی نیز آمده است:« این دولت، دولت اسلامی و تحت رهبری رهبران اسلام است و هرگز ظلم به غیر، ولو هرچه ضعیف باشد، روا نمی‌دارد و ظلم از غیر، هرچه قوی باشد، تحمل نمی‌کند.» ( صحیفه امام، ج 6، ص 220 )
دفاع از کیان اسلام و مسلمانان
امام خمینی(س) برنامه سیاست خارجی ایران را برنامه اسلام ذکر می‌کنند و می‌فرمایند:
« ما براى دفاع از اسلام و ممالک اسلامى و استقلال ممالک اسلامى در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامى است.»(صحیفه امام، ج1، ص: 336)
و در جای دیگری دفاع از همه مسلمین را لازم می‌دانند: « ما کشور را، کشور ایران نمىدانیم، ما همه ممالک اسلامى را از خودمان مىدانیم، مسلم باید این طور باشد. ما دفاع از همه مسلمین را لازم مىدانیم.»(صحیفه امام، ج19، ص: 485)
اصل نفی ظلم و و ظلم‌پذیری
امام خمینی(س) با استناد به سیره انبیا، ملت اسلام را پیرو مکتبی می‌دانست که برنامه آن در دو کلمه «نه ستم کنید، نه مورد ستم قرار گیرید» خلاصه می‌شود. ایشان می فرمایند : « ما نه ظلم خواهیم کرد؛ و نه مظلوم واقع خواهیم شد.» (صحیفه امام، ج14، ص: 85)
در واقع، امام می خواهد تا با ابر قدرتها و ظالمان مخالفت شود. ایشان سازش با ظالم را ظلم به مظلومان و ظلم به شرع و خلاف رأی انبیاء می دانست: « ما تحت رهبرى پیغمبر اسلام این دو کلمه را مىخواهیم اجرا کنیم؛ نه ظالم باشیم و نه مظلوم. ما در طول تاریخ مظلوم بودیم. از همه جهات مظلوم بودیم. و ما امروز مىخواهیم که مظلوم نباشیم؛ و ظالم هم نباشیم. ما تعدى به هیچ کشورى به واسطه دستورى که به ما رسیده است از اسلام، نخواهیم کرد؛ و تجاوز به هیچ فردى نخواهیم کرد، و نباید بکنیم. تجاوز به هیچ کشورى نخواهیم کرد و نباید بکنیم. لکن از تجاوز دیگران هم باید جلوگیرى کنیم.» (صحیفه امام، ج14، ص: 82)
اصل نه شرقی ـ نه غربی
این اصل که در واقع یکی از شعارهای اساسی مردم در بحبوحه انقلاب بود و برگرفته از سخنان امام خمینی(س) است که در موارد متعددی به این مسئله اشاره کرده‌اند: « ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق مىخواهد روى پاى خود بایستد و بر سرمایههاى مذهبى و ملى خود استوار باشد.» (صحیفه امام، ج5، ص: 234)
بررسی عوامل اصولی و راهبردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی از دیدگاه و منظر امام خمینی(س) حکایت از نقش و دیدگاه بارز ایشان در این حوزه دارد و اوج آینده نگری بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را که یک مرجع دینی بزرگ نیز در دنیای اسلام بوده است را نشان می‌دهد. نسخه سیاست خارجی ترسیمی امام(س) به روایت تاریخ هم متناسب با شرایط آن روز انقلاب تازه جوانه زده اسلامی بود و هم امروز در تنگناهای مختلف عرصه بین الملل یار و مددکار مردان دیپلماسی کشور بوده است.
این دیدگاه های امام خمینی(س) که برگرفته از قرائت اسلامی ایشان از رهنمودهای اسلام ناب محمدی(ص) است تا جایی پا را پیش گذاشته که ساختار دیپلماسی و حقوق بین الملل را تحت تاثیر خود قرار داده و سال‌ها پیش نیازهای امروز جامعه بین المللی نظیر نفی ظلم و حمایت از مظلوم، لزوم برقراری روابط حسنه بین کشورها بویژه کشورهای اسلامی، استقلال، اصل نفی سبیل و ... را بیان کرده است؛ موضوعی که اکثر دانشگاهیان و کارشناسان در برداشت از تعالیم قرآنی برخی از این مبانی را مورد اشاره قرار می دهند.
امروز اکثر کشورهای دنیا و به ویژه 6 قدرت جهانی که موسوم به 1+5 هستند بر نقش تاثیرگذار جمهوری اسلامی ایران بر رفع مشکلات جامعه جهانی و خاورمیانه تاکید دارند، چون نقش تاثیر گذار ایران در رقم خورد معادلات منطقه ای و بین المللی را دریافته اند، اگرچه نمی خواهند به آن اذعان کنند، اما تلاش آنها برای بهره گیری از نظرات جمهوری اسلامی در رفع مشکلات سوریه، یمن، عراق، افغانستان و ... خود گویای این امر است. بدون شک تکیه و اصرار جمهوری اسلامی بر اصول ثابت دیپلماسی خود باعث بوجود آمدن چنین شرایطی برای نظام اسلامی ایران شده است.
روایت ظریف از تحقق پیام و آرمان امام در مذاکرات هسته ای
شاید یکی از کسانی که بتواند در حوزه سیاست خارجی نظر کارشناسانه تری در ارتباط با مبانی طرح ریزی شده در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی از دیدگاه امام خمینی(س) بدهد، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان و رییس تیم مذاکره کننده ایرانی در جریان مذاکرات هسته‌ای است. او که سال‌ها در مناصب مختلف حوزه دیپلماسی کشور فعالیت داشته است اولین نکته ای که پس از توافق ایران و 1+5 در مذاکرات لوزان بر زبان راند این بود که پیام و آرمان‌های امام(س) در مذاکرات هسته‌ای محقق شد.
ظریف که با مطالعه در ارتباط با تاریخچه ایستادگی ملت و آغاز مبارزه با ظلم و استکبار به رهبری امام خمینی (س) سخن می گفت، یادآور شد: جان کری لغت جالبی را برای این اظهار نظر خود بیان کرد، "ما خاطرمان هست انقلاب اسلامی ایران با قیام حضرت امام در برابر کاپیتالاسیون آغاز شد و لغت اقای کری به کار برد این بود که ما نمی توانیم مردم ایران را به "کپیچولیشین" وادار کنیم و این نشان می دهد که پیام و آرمان های امام که باید در مقابل تسلیم، ایستادگی کرد هم اکنون در مذاکرات حاصل شده است و امیدواریم این مذاکرات به کمک و حول و قوه الهی و حمایت مردم به نتیجه برسند و اگر طرف مقابل در مرحله نگارش زیاده خواهی کند، ما مقاومت خواهیم کرد.
ترسیم چنین سیاست‌هایی از سوی امام خمینی(ره) باعث شده است که با وجود تحریم هاى بى‌سابقه بتوانیم یک کشور ۷۵ میلیونى را اداره کنیم، در سیاست هاى منطقه حرف اول را بزنیم، در مقابل رژیم غاصب صهیونیستی که مورد حمایت دنیای استکبار است، یک‌تنه بایستیم و سیاست علیه ظالم و له مظلوم را به اجرا درآوریم و همه کشورهای قدرتمند دنیا را برای مذاکره پای یک میز بکشانیم. این تیزبینی امام(س) در طرح‌ریزی، تنظیم و شکل‌دهی سیاست خارجی است که باعث شده با این‌همه دشمنى، همچنان استوار باشیم و نقش تاثیرگذار خود در جامعه بین المللی را ایفا کنیم.
آخرین اخبار
