حمله به یمن؛ جنگ پدر و پسر/ محمد بن سلمان چه سودایی در سر دارد؟

ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود کمتر از چهار ماه پس از رسیدن به تاج و تخت تغییراتی غیرمنتظره در روند جانشینی ایجاد کرد که این تغییرات در نهایت به نفع شاهزاده محمد بن سلمان خواهد بود. این تغییرات همچنین در شرایطی ایجاد شد که سلمان تهاجمی ترین سیاست خارجی را در تاریخ عربستان سعودی پیش گرفته است.

ملک سلمان، مقرن بن عبدالعزیز برادر ناتنی خود را از ولیعهدی برکنار کرد و موقعیت شاهزاده محمد بن نایف که سومین رده در روند جانشینی را داشت، به ولیعهدی ارتقاء داد. سلمان همچنین پسر خود را به عنوان نایب جدید ولیعهد معرفی کرد. پادشاه عربستان همچنین عادل الجبیر سفیر ریاض در واشنگتن را که از خانواده سلطنتی نیست، به عنوان وزیر جدید امور خارجه جایگزین شاهزاده سعود الفیصل کرد. سعود الفیصل از سال 1975 وزیر امور خارجه عربستان سعودی بود.

طبق اطلاعاتی که توسط کاخ سلطنتی منتشر شد، شاهزده مقرن شخصا خواستار برکناری خود بوده است، اما به دلیل مقرن برای این خواسته هیچ اشاره ای نشد. در تاریخ نوین پادشاهی عربستان سعودی هیچ ولیعهدی نبوده است که از جایگاه خود گذشته باشد. در ماه ژانویه که سلمان به پادشاهی رسید، رسانه ها ولیعهدی مقرن را با سر و صدای بسیار اعلام کردند و در آن زمان هیچ نشانه ای دال بر مشتاق نبودن مقرن برای رسیدن به پادشاهی، مشاهده نمی شد. بسیاری بر این باورند که از مقرن خواسته شده است از ولیعهدی کنار بکشد.

در مورد چرایی این مسئله گمانه زنی های زیادی می شود. مقرن تحت حمایت ملک عبدالله بود. وی با سدیری ها و خانواده سلمان رابطه نزدیکی ندارد. وی همچنین از جنگ سلمان در یمن چندان خشنود نبود. مقرن که پیشتر خلبان جنگنده بوده است، محدودیت های نیروی هوایی را به خوبی درک می کند و احتمالا در مورد عاقلانه بودن آنچه که در ابتدا عملیات طوفان کوبنده نامیده شد، شک و تردید داشته است.

محمد بن نایف 55 ساله، ولیعهد جدید، در پی خنثی سازی حمله خشونت آمیز برای براندازی خاندان آل سعود، مشهور است. وی حدود 10 سال پیش عملیات چهار ساله مبارزه با تروریسم را در عربستان سعودی رهبری و القاعده را در کشور شناسایی کرد و بازماندگان آنها را به یمن راند. در زمان اجرای این عملیات، محمد بن نایف دست کم از 4 توطئه قتل جان سالم به در برد.

محمد بن سلمان چهره جنگ یمن است. وی در ماه ژانویه به عنوان وزیر دفاع عربستان سعودی انتخاب شد و از همان زمان برای رهبری عملیات جنگ به طور مداوم در تلویزیون سعودی ظاهر شد و برای جلب حمایت از عملیات علیه حوثی ها که شیعه زیدی هستند، با مقامات خارجی دیدار کرد. وی به شدت جاه طلب است و روابط نزدیکی با پدر خود دارد.

بر خلاف بیشتر شاهزاده های سعودی، محمد بن سلمان در غرب تحصیل نکرده است. وی فارغ التحصیل دانشگاه ملک سعود است. محمد بن سلمان، احتمالا 34 ساله (بر سر سن وی اختلاف نظر وجود دارد)، ریاست چندین سازمان مربوط به جوانان را در عربستان سعودی بر عهده و سعی دارد خود را به عنوان رهبر نسل آینده سعودی ها معرفی کند. وی همچنین ریاست کمیته اقتصادی و توسعه که سیاستگذاری های اقتصادی از جمله قیمت نفت و میزان تولیدات را هماهنگ می کند، بر عهده دارد.

گروه جدید قدرت گرفته در عربستان سعودی همه طرفدار آمریکا هستند، اما با اتکا به آمریکا با شک و تردید می نگرند. خاندان سلطنتی بر این باورند که حماقت های جورج دبلیو بوش سبب شد ایران در عراق قدرت بگیرد و در مورد اشتیاق بیش از اندازه باراک اوباما برای توافق هسته ای با ایران و تغییر شدید رویکرد واشنگتن در مقابل تهران، نگران هستند. تلاش های اوباما برای جلب اطمینان عربستان سعودی و حمایت دولت وی از جنگ در یمن، تغییری در شک و تردیدها در مورد واشنگتن ایجاد نکرد.

تصمیم سلمان برای شروع جنگ در یمن به فاصله اندکی از پادشاهی وی، نشان دهنده نگرانی شدید از قدرت گرفتن ایران در شبه جزیره عربی است. حوثی های زیدی در یمن دست نشانده تهران نیستند، اما خیلی زود با به راه انداختن پروازهای مستقیم روزانه میان صنعا و تهران، با دولت ایران ارتباط برقرار کردند. گفته می شود برخی از مشاوران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در چند سال گذشته به طور مخفیانه به زیدی ها کمک می کردند. از دیدگاه ریاض، تهران اکنون در روند تصمیم گیری در بغداد، دمشق و بیروت نفوذ دارد و ریاض نمی خواهد که یک پایتخت عربی (صنعا) نیز با تهران متحد شود.

اما تلاش های سلمان برای کسب اطمینان از حمایت گسترده اسلامی از جنگ در یمن چندان موفقیت آمیز نبوده است. عمان که از دیگر همسایگان یمن است، تصمیم گرفت در این جنگ با پنج عضو دیگر شورای همکاری خلیج فارس متحد نشود و در حاشیه باقی بماند. پارلمان پاکستان به اتفاق آراء به بی طرفی رای داد و عشق آباد درخواست ریاض را برای اعزام نیروهای زمینی برای کمک به عملیات نظامی در یمن، رد کرد. مقامات پاکستان بر این باورند که سلمان بدون داشتن راهبردی مطمئن برای بیرون راندن حوثی ها از صنعا، درگیر جنگ شده است. حتی مصر که میلیاردها دلار کمک مالی از شورای همکاری خلیج فارس دریافت می کند، تصمیم گرفت نیرو اعزام نکند؛ اگرچه نیروهای دریایی این کشور از محاصره یمن توسط عربستان سعودی حمایت می کند.

جنگ یمن بخشی از رقابت های منطقه ای میان عربستان سعودی و ایران محسوب و اقدامات ناتمام در بهار عربی و دشمنی های فرقه ای میان شیعه و سنی را شامل می شود؛ اما بیش از همه این موارد، جنگ یمن جنگ سلمان و پسر وی است. ارتقاء ناگهانی موقعیت محمد بن نایف و محمد بن سلمان، نشان دهنده اهمیت این جنگ نه تنها برای آینده یمن، بلکه برای آینده خاندان آل سعود است.