خلیج فارس ورای اسناد جغرافیایی
چند سال پیش، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، که بر تفسیر و علوم قرآنی احاطه دارند، درباره خلیج‌فارس و نام تاریخی آن، در خطبه‌های نماز جمعه و در برخی مجالس رسمی با حضور سفیران و نمایندگان کشورها، به موضوع مهمی اشاره کردند: «در قرآن کریم در چهار آیه از
«دو دریا» سخن گفته شده است. در سه مورد از آنها، در سوره کهف (آیه ٦٠)، از محل دیدار حضرت موسی با حضرت خضر با تعبیر «مجمع‌البحرین» یعنی جایی که دو دریا به هم می‌رسند، سخن به میان آمده و نیز در دو آیه دیگر، در سوره فرقان (آیه ٥٣) و سوره الرحمن (آیه ١٩) ترکیب «مَرَجَ البحرین» تکرار شده است. نکته قابل‌توجه این است که تقریبا ٩٥ درصد مفسران از صدر تا امروز گفته‌اند منظور قرآن کریم از دو دریا «دریای فارس و روم» بوده است. بنده خودم مراجعه کردم و تعداد زیادی از این تفسیرها را دیدم و ملاحظه کردم... در ٩٥ درصد تفاسیر، هرکس اینجا رسیده، گفته بحر فارس است».
بارها گفته شده است رسیدن به نام درست و تاریخی و غیرمجعول این دریای وسیع، نیازی به پژوهش‌های گسترده و صرف وقت و هزینه هنگفت و مراجعه به آثار متنوع تاریخی و غیرتاریخی ندارد، زیرا در هیچ سند، نقشه، نوشته و کتاب معتبری، اساسا این نقطه از سرزمین ایران را جز با نام پارس یا صورت عربی‌شده فارس ننوشته‌اند.
بااین‌همه، به نظر آقای هاشمی: «ممکن است» علمای آنها «بگویند ما به نقشه‌ها کاری نداریم، ولی تفاسیر را که قبول دارید!». خوشبختانه جست‌وجو و مراجعه به آثار متنوع تاریخی و جغرافیایی، تفسیری، لغوی و امثال این موضوعات در لوح‌های فشرده و پایگاه‌های اینترنتی بسیار آسان شده و کافی است در یکی از این الواح ویژه تفسیر و علوم قرآنی دو کلمه «بحر فارس» جست‌وجو شود. نتیجه بسیار روشن است؛ جالب است که در بیشتر تفاسیر، نشانه جغرافیایی «بحر فارس» ارائه نشده، یعنی غالبا می‌دانسته‌اند منظور کجاست و موضوع به‌قدری روشن و واضح بوده که هر توضیحی زائد و اضافه به نظر می‌رسیده است. بنابر این، به قول آقای هاشمی: «در کتب دینی معتبر ما همه‌جا صحبت از دریای فارس است» و «این سندهای مهم ارزشمندی است»، اما شگفتا که از چند دهه پیش تاکنون، بر خلاف همه مآخذ موجود، نام دیگری به دریای پارس داده‌اند و گاه دیگران را هم سرزنش می‌کنند که چرا خلیج‌فارس را با نام درست آن خوانده‌اند. «خب، این یک اشتباه تاریخی است و از این چیزی به دست نمی‌آید جز تفرقه و اختلاف». سابقه این نام مجعول به زمانی بازمی‌گردد که پهلوی دوم قصد داشت رژیم صهیونیستی را به رسمیت بشناسد و در میان رهبران حکومت‌های عربی، عبدالناصر برای رویارویی با او از این نام مجعول سخن به میان آورد و دیگران هم از وی پیروی کردند. حال آنکه تا پیش از آن حتی در نوشته‌ها و تحقیقات تاریخی و جغرافیایی و سیاسی کشورهای عربی، نامی جز «الخلیج الفارسی» نوشته نمی‌شد. سال‌ها پیش دوست پژوهشگری کتابی از محقق عراقی، صالح احمد العلی را در باب تاریخ بصره در دست داشت که در ١٩٥٣ در بغداد منتشر شده بود و همه‌جا مؤلف از خلیج‌فارس سخن گفته بود، اما در چاپ چند سال بعد آن، فقط همه‌جا نام مجعول را جایگزین کرده و بقیه کتاب همان چاپ پیشین بود! و متأسفانه از این قبیل نمونه‌ها اندک نیست. ازاین‌رو همواره در سال‌هایی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را برگزار می‌کردیم، یک اصل اساسی را همواره در نظر داشتیم؛ کتاب‌های خارجی که از عنوان جعلی برای خلیج‌فارس استفاده کنند، حق حضور در نمایشگاه را ندارند. این رویکرد مخالفانی را داشت که می‌گفتند در بعضی از کتاب‌های تحقیقی از این نام جعلی استفاده می‌کنند و چاره‌ای جز پذیرش آن آثار نیست. این یک تحریف آشکار تاریخی است. اگر از نوشته‌ها و مطالب خبری و تبلیغاتی و احساسی، چنین حرکتی قابل چشم‌پوشی باشد، از محققان و اصحاب فکر و نظر گناهی نابخشودنی است و وجهه علمی آثار آنها را از میان می‌برد. گذشته از نام خلیج‌فارس که درباره آن به‌ویژه در سال‌های اخیر کتاب‌ها و مقاله‌ها نوشته‌اند، اختصاص روزی به نام خلیج‌فارس درواقع برای اشاره به اهمیت فرهنگ و تمدن عمیق و پرسابقه مردمانی است که قرن‌های متمادی در اطراف آن زندگی کرده‌اند و خلیج‌فارس آنها را به یکدیگر پیوند می‌داده است؛ از انواع خوراک و پوشاک گرفته تا گویش‌های متنوع محلی و شعر و موسیقی و دیگر مظاهر حیات اجتماعی، که همگی جزئی جالب و شگفت‌انگیز از سرگذشت و زندگی اقوام ایرانی در طول تاریخ بشری است. چند سال پیش که مسئولیت وزارت ارشاد را بر عهده داشتم، نشریه نشنال جئوگرافیک از نامی مجعول برای خلیج‌فارس استفاده کرد و شبکه تلویزیونی الجزیره به این موضوع دامن زد به همین دلیل عذر نمایندگان آن نشریه و شبکه را خواستم و دفتر آنها را تعطیل اعلام کردم. این کار با مخالفت‌هایی از داخل هم روبه‌رو شد، زیرا آن را تندروانه می‌دانستند. اما همین کار باعث عذرخواهی آنها شد و متعاقب آن، پیشنهاد روزی به نام خلیج‌فارس را در پی آورد و روز باز پس‌گیری هرمز از پرتغالی‌ها (١٠ اردیبهشت ١٠٠١) به نام خلیج‌فارس در تقویم ملی ثبت شد.
گزارش خطا
آخرین اخبار