دیپلماسی بازاری

دیدار رؤسای‌جمهوری آمریکا و کوبا پس از ٥٠ سال نشان داد که می‌توان اختلاف داشت اما به مذاکره هم پرداخت چراکه در سیاست خارجی دوستی‌ها و دشمنی‌ها پایدار نیست. یازدهم آوریل ٢٠١٥ دوربین‌ها لحظه‌ای کمیاب را شکار کردند و دیدار تاریخی رهبران آمریکا و کوبا به سراسر جهان مخابره شد؛ رخدادی که نشان داد امکان دارد اراده دو طرف برای کاهش یا رفع خصومت‌ها از دریچه مذاکره و گفت‌وگو به سرانجامی مثبت برسد. روابط آمریکا و کوبا طی نیم‌سده گذشته همواره تیره‌وتار بوده و باوجود کاهش تدریجی اصطکاک و تنش‌ها در سال‌های اخیر، دو طرف رویکردی خصمانه را به‌صورت متقابل به پیش برده‌اند تا اینکه «باراک اوباما»، رئیس‌جمهوری آمریکا، سال گذشته از آغاز فصل جدیدی از روابط دو کشور سخن به میان آورد. این در حالی بود که آخرین دیدار رسمی رهبران واشنگتن و هاوانا در سال ١٩٥٨ میلادی رخ داد و در جریان آن «فیدل کاسترو»، رهبر پیشین کوبا، با «ریچارد نیکسون»، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، دیدار کرد. به این ترتیب، دیدار اوباما و «رائول کاسترو» به‌مثابه ملاقات رهبران یکی از دیرپاترین تعارض‌های بین‌ملی در دوره معاصر مورد توجه بسیاری قرار گرفت. البته پیش از این و در دیداری غیررسمی در مراسم درگذشت «نلسون ماندلا»، رهبر فقید آفریقای‌جنوبی، رهبران هاوانا و واشنگتن با هم روبه‌رو شده و گفت‌وگو کرده بودند اما این‌بار این دیدار در یک مراسم رسمی و در حاشیه نشست سران کشورهای آمریکایی در پاناما رخ داد.

پس باید گفت که جهان دوقطبی پس از جنگ جهانی دوم، بلوک‌بندی‌هایی را شکل داد که نوع غربی آن به سرکردگی آمریکا و گونه شرقی زیر سیطره اتحاد جماهیر شوروی هرکدام ایدئولوژی‌های متفاوتی را هدایت می‌کرد. در این عصر که تا فروپاشی دیوار برلین در آستانه دهه ٩٠ میلادی ادامه داشت، کوبا در بلوک شرق تعریف می‌شد و دشمنی بین این کشور و آمریکا حتی پس از فروپاشی شوروی نیز از بین نرفت. تحریم‌ها و فشارهای زیادی بر این کشور آمریکای‌لاتین وارد شد اما کوبا همچنان راهبرد خود را ادامه داد. به‌این‌ترتیب، کوبا از معدود کشورهایی به‌شمار می‌رود که در سال‌های گذشته باوجود فشارهای خردکننده آمریکا و غربی‌ها به مقاومت امپریالیسم‌ستیزانه خود ادامه داده است. همچنین آمریکایی‌ها نیز در سال‌های اخیر به این دیدگاه نزدیک می‌شوند که در جهان کنونی دیگر نمی‌توانند سیاست‌های خود را با تکیه بر نظامی‌گری و اعمال فشار و تحریم به پیش ببرند. کوبا در پی آن است که تحریم‌هایش برداشته شود و دولت آمریکا نیز در پی گسترش حوزه نفوذ و فرصت‌طلبی سیاسی، اقتصادی، امنیتی و کاهش چالش‌های پیرامونی از طریق دستاوردی دیپلماتیک است. از این منظر، بیش از پنج دهه هماوردی برای دو کشور آورده نداشته و از این‌رو است که رهبران هاوانا و واشنگتن به این نتیجه رسیده‌اند که با احترام متقابل و در چارچوب رویکردی سازنده، می‌توانند به اهداف و پیش‌فرض‌های خود برسند.