دیدار تاریخی اوباما و کاسترو در «پاناماسیتی»/ مرثیه‌ای بر یک رؤیا

«به من گفته‌ شده باید در هشت‌ دقیقه سخنرانی خود را به پایان ببرم. تمام تلاشم را کردم، اما از آنجایی که سخنرانی در شش‌ اجلاس پیشین را طلبکارم، شش‌ ضربدر هشت می‌شود ٤٨». این اولین سخنانی بود که در تاریخ برگزاری اجلاس سران قاره آمریکا از زبان رئیس‌جمهوری کوبا شنیده می‌شد؛ سخنانی که درست در بحبوحه جریان عادی‌سازی روابط بین ایالات‌متحده و کوبا و اولین دیدار رسمی و خصوصی رئیس‌جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس سران، چندان نشانی از همدلی تاریخی طرفین نداشت. ریاضیات البته تنها درسی نیست که «رائول کاسترو» رئیس‌جمهوری کوبا درصدد بود به همتای آمریکایی خود بیاموزد. سخنرانی ٥٠دقیقه‌ای کاسترو مملو از اشارات تاریخی به مداخلات نظامی- سیاسی ایالات متحده بود که نهایتا به روی‌کارآمدن رژیم‌هایی تمامیت‌خواه در بیش از ٢٠ کشور منطقه انجامید.

بااین‌حال، تیغ انتقاد کاسترو که از پس بیش از ٥٠ سال رابطه خصمانه دیپلماتیک با واشنگتن، گاهی در ستایش از انقلاب کوبا، برادر و هم‌رزمانش به احساسات درمی‌غلتید، دامان «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده را نگرفت. رئیس‌جمهوری کوبا با اشاره به آنکه انزوای تحمیلی از سوی ایالات متحده، راهی جز همکاری و همبستگی این کشور با افراد و سازمان‌هایی باقی نمی‌گذاشت که ممکن است امروزه تروریست شناخته شوند، از اوباما بابت اشاره به تاریخ سیاه مداخلات خونین ایالات متحده در منطقه و لحن سخنانش عذرخواهی کرد و گفت: «رئیس‌جمهور کنونی آمریکا از نظر او فردی صادق است که خلاف ١٠ رئیس‌جمهور پیشین آن کشور، هیچ‌گونه دینی به مردم ستمدیده کشورش ندارد». کاسترو همچنین با تأکید بر این نکته که ازسرگیری روابط دیپلماتیک به معنای دست‌کشیدن دولت او از تلاش برای لغو تحریم‌ها نیست، بعدتر و در جریان دیدار خصوصی با اوباما از عزم کشورش برای مذاکره پیرامون تمامی موارد اختلافی خبر داده و اظهار امیدواری کرده تا حتی آن مسائلی نیز که امروز مورد اختلاف است، در سایه بردباری هر دو‌طرف در آینده نزدیک حل‌‌و‌فصل شوند. باراک اوباما نیز که گوشش از درس‌های تاریخ همسایگان جنوبی کشورش پر بود، با حضور پشت تریبون اجلاس عمومی سران از رویکرد آینده‌نگرانه کشورش سخن گفت و مدعی شد ایالات‌متحده اسیر گذشته خود نخواهد بود.

 او با اشاره‌ای کنایه‌آمیز به سخنان «رافائل کورئا» رئیس‌جمهوری اکوادور که برده‌داری «توماس جفرسون» یکی از بنیان‌گذاران ایالات متحده را یادآوری می‌کرد، اطمینان داد هیچ‌گاه نه منکر وجود فصل‌هایی سیاه در تاریخ آمریکا بوده و نه علاقه‌ای به پیگیری منازعاتی داشته که حتی پیش از تولد او آغاز شده بودند. اشاره رئیس‌جمهوری آمریکا به میراث جنگ سرد بود که به گفته او دیگر پایان یافته و تأکید همسایگان جنوبی ایالات متحده بر مرور دوباره آن دوران، علاجی بر مشکلات کنونی این کشورها چون سطوح بالای بی‌سوادی و فقر نیست. این در حالی است که ادعای رئیس‌جمهوری آمریکا مبنی بر پایان دوران جنگ سرد آن هنگامی رنگ می‌بازد که بدانیم روند ازسرگیری روابط با کوبا پس از آن کلید خورد که تحرکات اخیر روسیه در ٩٠مایلی ساحل ‌‌‌جنوبی ایالات‌متحده، ترس از گسترش نفوذ سیاسی و نظامی مسکو در کوبا را به جان واشنگتن انداخت. موافقت کوبا با بازگشایی پایگاه نظامی-سیاسی «لوردس» که پیش از فروپاشی شوروی به‌عنوان مقر جاسوسی و شنود ارتباطات رادیویی آمریکایی‌ها استفاده می‌شد، عقد قراردادها و موافقت‌نامه‌های گسترده تجاری، صنعتی و نظامی و بخشش ٩٠درصد از ٣٢میلیارد دلار بدهی‌های معوق‌مانده کوبا به روسیه در جریان سفر اخیر «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه به آن کشور، تنها بخشی از اقداماتی است که چشم‌انداز بازآرایی جبهه‌ای متحد علیه ایالات‌متحده را در دروازه‌های جنوبی آن تقویت می‌کرد. تنها کافی است چرخش عربستان‌سعودی و مصر، متحدان سنتی آمریکا به سوی کرملین را نیز به فهرست اقمار جدید روسیه اضافه کنیم تا دریابیم پروژه عادی‌سازی روابط با کوبا بیش از آنکه بنابر ادعای واشنگتن، شاهدی بر پایان جنگ سرد باشد، مرثیه‌ای بر رؤیای بازسازی دوقطبی‌هایی منسوخ‌‌شده است.

------------------------------------------------------------------------------

محدودیت‌های پیشین: از اوایل دهه ٦٠ میلادی و پس از به‌قدرت‌رسیدن دولت کمونیستی فیدل کاسترو، تمامی روابط دیپلماتیک قطع شده است.

تغییرات احتمالی: با گشایش سفارت آمریکا در هاوانا، روابط از سر گرفته خواهد شد.

- در سال ١٩٨٢، رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، کوبا را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داد.

- جان کری، وزیر خارجه آمریکا، این تصمیم وزارتخانه متبوعش را مجددا بررسی خواهد کرد.

- تمامی شهروندان آمریکایی و کسانی که در آن کشور اقامت دائم دارند، جز در مواردی چون مقامات و تجار دولتی، روزنامه‌نگاران، دانشجویان، محققان و بستگان درجه یک اتباع کوبایی، مجاز‌به سفر به کوبا نبودند.

- دولت اوباما از‌این‌پس در مواردی چون نهادها و مؤسسات خصوصی، فعالان حقوق بشر و امور انسان‌دوستانه، ورزشکاران و هنرمندان که پیش‌تر باید به تأیید موردی وزارت خارجه می‌رسیدند، مجوز عمومی سفر به کوبا را صادر خواهد کرد.

- هرگونه واردات و صادرات بین دو کشور (حتی در کشور ثالث) و تراکنش مالی که یک سر آن به شهروندان کوبایی بازگردد، ممنوع بود.

- نهادهای آمریکایی و مسافرین کوبا خواهند توانست در مؤسسات مالی کوبا حساب باز کرده و از کارت‌های اعتباری آمریکایی استفاده کنند. ضمن آنکه معاملات تجاری در کشورهای ثالث و صادرات اقلام به‌منظور استفاده در بخش خصوصی و صنعت ارتباطات کوبا، ممکن می‌شود.