انتشار اسناد پایگاه‌های جاسوسی سیا در ایران

بنا بر اسنادی که به تازگی و به درخواست آرشیو امنیت ملی و با استفاده از قانون آزادی اطلاعات از رده‌بندی محرمانه خارج شده‌اند، مشخص شده که آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا برای چندین دهه جاسوسی سیگنال (SIGNIT) انجام می‌داده است. پیش‌تر هم در مجموعهٔ چند جلدی از اسناد مربوط به تاریخ سی‌آی‌ای در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۷۰-۱۹۴۷ که از رده‌بندی محرمانه خارج شده‌اند، مشخص شده بود که سی‌آی‌ای نه تنها با سرویس‌های ضدجاسوسی اتحاد جماهیر شوروی درگیر بوده و با مشکلات بین‌المللی همچون انقلاب ایران دست و پنجه نرم می‌کرد، بلکه با دیگر ماموریت های‌ داخلی نیز اصطکاک پیدا کرده و در اوج دوران جنگ سرد بر سر بودجه با دیگر سازمان‌های داخلی از جمله آژانس امنیت ملی درگیر بوده است.

 

در میان دستاوردهای آژانس که در این اسناد ذکر شده‌اند می‌توان به برنامهٔ ماهواره‌ای هم‌گردش زمین (ژئوسینک) RHYOLITE اشاره کرد که به طور مرتب مسافت‌سنجی موشک‌ها و اهداف موشکی در اوراسیا را پوشش می‌داد. آژانس می‌توانست گفت‌وگوهای رادیو - تلفنی رهبران کمونیست را از درون لیموزین‌های مسکو شنود کند، رد پایگاه‌های مخفی پرتاب موشک را از داخل ایران پیگیری کند و اطلاعات میان اعضای پیمان ورشو که از طریق تونل زیرزمینی در برلین شرقی منتقل می‌شد را جمع‌آوری کند. این دستاورد‌ها هزینه‌های بوروکراتیک به همراه داشتند. برنامهٔ RHYOLITE باعث نارضایتی دفتر شناسایی ملی (NRO) شد که بر اکثر فعالیت‌های اطلاعاتی ماهواره‌ای ایالات متحده نظارت داشت و شکایت آژانس امنیت ملی را برانگیخت زیرا کارکنانش از این ماموریت اطلاعی نداشتند. در خارج از کشور، شنود لیموزین‌های شوروی زمانی متوقف شد که یک روزنامه خبر آن را منتشر کرد و بنا بر شنیده‌ها مامور شوروی که دستگاه‌های شنود را در لیموزین‌ها نصب کرده بود دستگیر و اعدام شد. پس از آنکه شاه در سال ۱۹۷۹ از ایران گریخت، سران جمهوری اسلامی دو مقر حساس ایالات متحده را به سرعت به تصرف درآوردند که این امر به زیان سرویس اطلاعاتی آمریکا تمام شد.

 

این گزارش‌‌ها و دیگر برنامه‌های سی‌آی‌ای در زمینهٔ جاسوسی سیگنال با تلاش جفری ریچلسون، پژوهشگر ارشد آرشیو امنیت ملی و با استفاده از قانون آزادی اطلاعات و همچنین تحقیق در بایگانی‌ها و دیگر سایت منتشر شده‌اند. این اسناد شامل موارد زیر هستند:

 

- تاریخچهٔ جاسوسی سیگنال در آژانس اطلاعات مرکزی ، ۱۹۷۰-۱۹۴۷

 

- راهنمای مالکیت و حفاظت از اطلاعات افراد که توسط COMINT در اختیار سی‌آی‌ای قرار گرفته‌اند از جمله راهنمایی که در پاسخ به فرمان اوباما در زمینهٔ جاسوسی سیگنال تهیه شده است.

 

- یادداشتی از هیات مشاوران رئیس‌جمهور در امور اطلاعات خارج از کشور در زمینهٔ نیاز به افزایش قابلیت‌های سی‌آی‌ای برای به کارگیری ابزار جاسوسی و شنود در خارج از کشور.

 

- اسناد متعدد از دهه‌های مختلف مربوط به رابطهٔ سی‌آی‌ای و آژانس امنیت ملی، با موضوعاتی متفاوت که از طریق جاسوسی سیگنال توسط آژانس امنیت ملی در اختیار سی‌آی‌ای و بالعکس قرار گرفته است.

 

- گزارش‌های یکی از مقامات در مورد برنامهٔ ماهواره‌ای جاسوسی سیگنال سی آی‌ای RHYOLITE و نارضایتی آژانس امنیت ملی و دفتر شناسایی ملی از این برنامه.

 

- گزارش استانسفلد ترنر، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی از گفت‌وگو با هارولد براون، وزیر دفاع در مورد تغییر در برنامهٔ ماهواره‌ای به منظور جایگزین ساختن آنچه که پس از تعطیلی مقر تاکسمن (TACKSMAN) در ایران اتفاق افتاد.

 

- گزارش‌های مربوط به تحقیق و رسیدگی در برنامه‌های سی‌آی‌ای و آزمایش سیستم ماهواره‌ای U-2، LONG SHAFT در ایالات متحده.

 

 

آژانس امنیت ملی و اجزا نظامی آن در راس عملیات جاسوسی سیگنال ایالات متحده قرار گرفته‌اند ولی تنها بخشی از دولت آمریکا نیستند که انجام چنین عملیاتی را بر عهده دارند. سه سازمان در این کار مداخله می‌کنند: اف‌بی‌آی (از طریق بخش فناوری داده‌ها)، ادارهٔ مبارزه با مواد مخدر در ایالات متحده (از طریق واحد تحقیق فناوری) و خدمات مارشال‌های ایالات متحده (به طور خاص از طریق گروه عملیات فناوری). اما در چندین دههٔ اخیر همیشه سی‌آی‌ای برنامه‌ای به موازات و گاهی در رقابت با برنامه‌های جاسوسی آژانس امنیت ملی به پیش رانده است. تاریخچهٔ فعالیت‌های سی‌آی‌ای در زمینهٔ جاسوسی سیگنال شامل مسائل سازمانی، شنود، پایگاه‌های زمینی، جمع‌آوری اطلاعات از طریق فضا، روابط میان ان‌اس‌ای و سی‌آی‌ای و جنجال‌های قانونی و حقوقی حریم خصوصی می‌شود.

 

برنامه‌های جاسوسی سیگنال سازمان سی‌آی‌ای به نوعی به نقطهٔ آغازین خود بازگشته است، به طوری که برنامه‌های سی‌آی‌ای در ابتدا توسط بخشی از سازمان با حوزهٔ عملکرد گسترده‌تر اداره می‌شد و اکنون نیز این برنامه‌ها تحت نظارت سازمانی با مسئولیت‌های وسیع‌تر قرار دارد. تا زمان تاسیس معاونت پژوهش در سال ۱۹۶۲ و تاسیس دفتر ELINT هیچ دفتر مرکزی مسئول برنامه‌های جاسوسی الکترونیک نبود. در عوض تاریخچهٔ فعالیت‌های ELINT در دفتر ارتباطات و دیگر بخش‌های سازمان قرار گرفته‌اند.

 

یکی از بخش‌هایی که پس از تاسیس ELINT به فعالیت خود ادامه داد بخش D بود؛ بخشی از برنامه‌ریزی مدیریت در سازمان اطلاعات خارج از کشور که به منظور ایجاد پلی میان آژانس امنیت ملی و آژانس اطلاعات مرکزی تاسیس شد تا اطلاعات و داده‌ها را میان این دو سازمان جابجا کند. دیگر اجزایی که در عملیات شنود سیگنال دست داشتند دفتر فعالیت‌های ویژه (۱۹۷۴-۱۹۶۲) مسئول عملیات U-2 آژانس بود. همچنین دو دفتر دیگر که سیستم‌های شناسایی ماهواره‌ای را بر عهده داشتند. (دفتر فعالیت‌های ویژه - تاسیس شده در سال ۱۹۶۵- و دفتر توسعه و مهندسی که جایگزین دفتر فعالیت‌های ویژه شد و در سال ۲۰۱۲ منحل گردید.)

 

 

اگرچه بسیاری از جاسوسی‌های سیگنال از طریق جمع‌آوری اطلاعات از راه دور صورت می‌گیرد، اما سی‌آی‌ای با دسترسی مستقیم به وسایل ارتباطی در مکانی که گفت‌وگوهای مورد نظر انجام می‌گرفت نیز شنود ‌کرده است. تحقیقات در آمریکای لاتین نشان داده که در دههٔ ۱۹۶۰ سی‌آی‌ای موفق شده تا دستگاه‌های شنود را در خانهٔ بسیاری از افراد کلیدی نصب کند و بیشترین اطلاعات جاسوسی منطقه از این طریق به دست ‌آمده است. در دههٔ ۱۹۷۰ یکی از افرادی که هدف دستگاه‌های شنود سی‌آی‌ای قرار گرفت نگوین وان تیو، رئیس‌جمهور ویتنام جنوبی بود. داخل تلویزیون و اسباب منزل که سی‌آی‌ای به او هدیه کرده بود، دستگاه‌های شنود جاسازی شده بودند. سی آی‌ای همچنین تلاش کرد تا در دفتر و محل اقامت ناظر گفت‌وگوهای صلح پاریس نیز دستگاه‌های شنود نصب کند.

 

چندین سال پیش از این عملیات، هیات مشاورین رئیس‌جمهور در امور اطلاعات خارجی برنامه‌های سی‌آی‌ای را برای ابزار جاسوسی مورد بررسی قرار داده و گزارشی برای رئیس‌جمهور وقت کندی تهیه کردند: «توانایی‌های محدود ابزارهای موجود مانع از موفقیت (سی‌آی‌ای) در کاوش و نفوذ در اطلاعات کشورهای بلوک شوروی شده است» و اینکه «تمام قابلیت‌های شنود اطلاعات به صورت علمی بررسی نشده‌اند». این هیات چندین پیشنهاد را مطرح کرد، از جمله اینکه سی‌آی‌ای و آژانس اطلاعات دفاعی به صورت مشترک عملیات تحلیلی از «قابلیت‌های بالقوه و بالفعل شنود به عنوان ابزار جاسوسی و فناوری گردآوری اطلاعات» و همچنین «تخمین نتایجی که در آینده به دست خواهند آمد، با در نظر داشتن محدودیت‌های دلاری» را انجام دهند. رئیس‌جمهور این پیشنهادات را تایید کرد.

 

چندین سال پیش‌ سی‌آی‌ای تلاش بسیار استادانه‌ای به خرج داده بود تا با حفاری تونلی زیر برلین شرقی در سه کابل ارتباطی شوروی و آلمان شرقی شنود کار بگذارد؛‌‌ همان چیزی که بعد‌ها با عنوان تاریخ خدمات مخفی شناخته شد. این عملیات با اسم رمز PBJOINTLY در سال ۱۹۵۲ آغاز شد و افرادی از بخش‌های مختلف سی‌آی‌ای - از جمله رئیس بخش D - در طراحی آن دست داشتند. ساخت تونل در آخر فوریه ۱۹۵۵ به اتمام رسید. این عملیات به مدت یازده ماه و یازده روز ادامه یافت تا اینکه نیروهای شوروی در ۲۱ آوریل ۱۹۵۶ تونل را کشف کردند.

 

اطلاعات به دست آمده توسط برنامهٔ کنترل REGAL منتشر می‌شد. تاریخ خدمات مخفی اطلاعات طبقه‌بندی شدهٔ سیاسی، نظامی، علمی و جاسوسی بود که جزئیات برنامهٔ شوروی برای اجرای مصوبات کنگرهٔ بیستم حزب (از جمله سرکوب نا‌آرامی‌های دانشمندان هسته‌ای)، دو برابر ساختن قدرت بمب‌افکن‌های شوروی در لهستان، سازماندهی پایگاه‌های ناوگان بالتیک شوروی، محل استقرار نزدیک به صد پایگاه هوایی اتحاد جماهیر شوروی، شناسایی چند صد تن از افرادی که با برنامهٔ انرژی هسته‌ای شوروی همکاری داشتند را مشخص می‌کرد.

 

مجموعه‌ای از عوامل همچون هوای نامناسب باعث شد تا شوروی به وجود این تونل پی ببرد. البته بعد‌ها مشخص شد که جرج بلیک، ماموری که با سرویس اطلاعاتی بریتانیا همکاری می‌کرد و از عملیات آگاهی داشت از سال ۱۹۵۲ و از زمانی که در کرهٔ شمالی زندانی بود، در خدمت شوروی بوده است. اما کا‌گ‌ب از ترس اینکه خیانت بلیک آشکار شود، از دخالت در عملیات ممانعت کرد و منتظر ماند تا بهانهٔ مناسبی پیدا شود. آن‌ها حتی سعی نکردند تا اطلاعات اشتباه را منتقل کنند چرا که مایل نبودند عدهٔ زیادی به این نقشه پی ببرند.

 

 

 

عملیات سی‌آی‌ای به داخل آمریکا محدود نمی‌شد و برای ساخت پایگاه زمینی در کشورهای دیگر نیز سرمایه‌گذاری می‌کرد. نروژ در سال ۱۹۵۵ از طرف سی‌آی‌ای وارد عمل شد تا جمع‌آوری اطلاعات را از طریق جاسوسی سیگنال انجام دهد. این پایگاه‌ها اطلاعات مربوط به پایگاه موشک‌های هوا به هوا و هوا به زمین از دریای سفید و رزمایش شوروی در دریای بارنتز را جمع‌آوری می‌کردند. اما مهم‌ترین پایگاه‌های عملیاتی سی‌آی‌ای در دوران جنگ سرد در ایران قرار داشتند و با نام تاکسمن ۱ و ۲ شناخته می‌شدند.

 

نخستین پایگاه در دههٔ ۱۹۵۰ در یک قلعهٔ تاریخی در بهشهر واقع در جنوب شرقی دریای خزر بنا شد. هدف آن دستیابی به اطلاعات پایگاه تیارتام بود که سی‌آی‌ای معتقد بود مهم‌ترین پایگاه شوروی خواهد بود. در سال‌های ۱۹۶۵ و ۱۹۶۶ دفتر جاسوسی الکترونیک تلاش کرد تا توانایی‌هایش برای تحت نظر قرار دادن فعالیت‌های ضد موشکی در ساری شاگان و آزمایش‌های موشکی تیارتام را گسترش دهد. به این ترتیب دومین مرکز تله‌متری را در شمال شرقی ایران در کبکان، ۴۰ مایلی مشهد، راه‌اندازی کرد. تاکسمن ۲ در ۶۵۰ مایلی جنوب غربی تیارتام واقع شده بود و همچون پایگاه بهشهر قابلیت آن را داشت تا ارتباطات قرارگاه موشکی را تحت نظر بگیرد.

 

این دو پایگاه از توانایی‌هایی برخوردار بودند که با دیگر پایگاه‌های ایالات متحده قابل قیاس نبود. آن‌ها به آخرین اطلاعات از اولین لحظات مرحلهٔ پرتاب موشک دسترسی داشتند و در نتیجه می‌توانستند با اطمینان زیادی ابعاد موشک و وزن پرتابی آن را مشخص کنند. این دو پایگاه در دوران اوج خود ۸۵ درصد از اطلاعات جاسوسی از برنامهٔ موشک بالستیک قاره‌پیمای شوروی را در اختیار ایالات متحده قرار دادند.

 

جیمی کار‌تر، رئیس‌جمهور وقت، تا حدی به این دو پایگاه اهمیت می‌داد که به ویلیام سالیوان، سفیرش در ایران دستور داد تا علیرغم بی‌توجهی شاه به حقوق بشر، همکاری میان سی‌‌آی‌ای و ایران ادامه یابد. اما شاه در ژانویهٔ ۱۹۷۹ در اوج ناآرامی‌ها و تظاهرات از ایران گریخت و این دو پایگاه به دست حکومت جدید افتاد. جبران این باخت در اولویت امور قرار گرفت. در نتیجه در پایان اکتبر ۱۹۷۹ استانسفلد ترنر، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی و هارولد براون، وزیر دفاع به بررسی مسائل تکنیکی و مالی پرداختند تا توانایی‌های تله‌متری را به برنامه‌های موجود شنود سیگنال از طریق ماهواره بیفزایند تا این ماموریت ادامه پیدا کند.