امتیازاتی که ایران در لوزان گرفت

ایران و قدرت های جهانی روز پنجشنبه بر سر چارچوب توافقنامه ای که هدف از آن جلوگیری از دستیابی ایران به قابلیت ساخت تسلیحات هسته ای است، به توافق رسیدند. این توافق (بیانیه مشترک) به چندین شبانه روز مذاکرات فشرده و خسته کننده در شهر لوزان سوئیس پایان داد. از سوی دیگر، این توافق نشان می دهد که آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در نهایت آمادگی کنار گذاشتن چندین دهه بی اعتمادی و پذیرفتن دیپلماسی را پیدا کرده اند. جزئیات مورد توافق در مذاکرات که امتیازاتی را برای طرفین مذاکره شامل می شد، به تفصیل و به صورت بیانیه ای مشترک توسط فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در سوئیس اعلام شد.

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در واشنگتن اعلام کرد این توافق در صورتی که به آن عمل شود، همه مسیرهای ایران را برای تولید سلاح هسته ای مسدود خواهد کرد.

ظریف در مورد مذاکرات آتی برای دستیابی به توافق نهایی تا مهلت 30 ماه ژوئن با خوش بینی صحبت، اما تصریح کرد هنوز میان تهران و واشنگتن «اختلاف نظرهای جدی» باقی مانده است. وی در گفتگو با خبرنگاران در لوزان گفت: «امیدوارم در پایان این روند بتوانیم نشان دهیم که از طریق گفتگو و تعامل می توانیم مشکلات را حل کنیم، افق های جدیدی را بگشاییم و به جلو پیش رویم.»

طبق توافق به دست آمده، ایران ذخایر اورانیوم غنی شده خود را که ماده ای ضروری برای تولید سلاح هسته ای محسوب می شود، خنثی خواهد کرد. تاسیسات زیرزمینی فردو دیگر تاسیساتی برای غنی سازی اورانیوم نخواهد بود و به مرکز تحقیقات در زمینه فیزیک و فناوری تبدیل خواهد شد. راکتور آب سنگین اراک مجددا طراحی می شود تا امکان تولید پلوتونیوم در سطح مورد نیاز برای تولید سلاح هسته ای وجود نداشته باشد. غنی سازی اورانیوم در تاسیسات هسته ای نطنز ادامه خواهد داشت، اما آژانس بین المللی انرژی اتمی بر فعالیت ها در این تاسیسات نظارت خواهد کرد.

در مقابل، اتحادیه اروپا و آمریکا موافقت کردند پس از تایید متعهد بودن ایران به مفاد مورد توافق از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی، بیشتر تحریم های مالی و اقتصادی اعمال شده در ارتباط با مسئله هسته ای را لغو کنند. یکی دیگر از امتیازات قابل توجه برای ایران این بود که قدرت های جهانی موافقت کردند قطعنامه ای جدید را در شورای امنیت سازمان ملل صادر کنند که در آن حق ایران برای غنی سازی اورانیوم به رسمیت شناخته می شود. قطعنامه جدید همچنین به تحریم های اعمال شده از سوی سازمان ملل متحد علیه ایران از سال 2006 تاکنون پایان خواهد داد و در عین حال، قابلیت های ایران را برای دستیابی به فناوری های حساس هسته ای محدود خواهد کرد. آمریکا ادعا می کند پیش از لغو تحریم ها، ایران می بایست به برخی نگرانی های بین المللی در خصوص ماهیت برنامه هسته ای خود از جمله افشای اطلاعات در مورد تحقیقات پیشین در زمینه هسته ای پاسخ دهد؛ اما بیانیه مشترک ایران را به چنین اقدامی متعهد نمی کند.

اگرچه به گفته اوباما ایران با شدیدترین رژیم نظارتی بر برنامه هسته ای خود موافقت کرده است، اما احتمالا بسته توافقی در ماه های آتی با انتقادهای شدید جمهوری خواهان که کنگره را تحت کنترل دارند، مواجه خواهد شد. متحدان کلیدی آمریکا در خاورمیانه نیز احتمالا به توافق شک و تردید خواهند داشت. پیش از دستیابی به توافق نشانه هایی حاکی از احتمال اینکه عربستان سعودی برنامه هسته ای خود را در مقابله با قدرت هسته ای ایران آغاز کند، دیده می شد؛ اما عادل الجبیر سفیر عربستان سعودی در آمریکا روز پنجشنبه و پیش از دستیابی به بیانیه مشترک محتاطانه از توافق حمایت کرد.

در پیش نویس توافقنامه به چندین مسئله حائز اهمیت اشاره ای نشد، از جمله مدت زمان اعمال محدودیت بر برنامه هسته ای ایران و قابلیت های این کشور در پیشبرد فعالیت ها در زمینه تحقیقات و توسعه فناوری های جدیدی که غنی سازی اورانیوم را تسهیل می کند. آمریکا با انتشار فکت شیت، به جزئیات و مفادی از توافق اشاره کرد که مذاکرات در خصوص بسیاری از آنها همچنان ادامه دارد. با این حال، بسته توافقی امکان همکاری و تعامل بیشتر ایران را با دانشمندان خارجی در فعالیت های تحقیقاتی فراهم خواهد آورد.

حامیان توافق هسته ای از تلاش های دولت اوباما در مذاکرات خشنود شدند و این توافق را اقدامی حائز اهمیت در خاورمیانه می دانند که فرصت های جدید را برای همکاری های آمریکا و ایران در رویارویی با بحران ها در افغانستان، عراق و علیه داعشفراهم می آورد. واشنگتن و تهران هر دو داعش را که گروه سنی افراطی است، تهدیدی برای منافع خود در منطقه و ورای آن می دانند.

توماس پیکرینگ یک دیپلمات کهنه کار که سال های طولانی در پشت صحنه برای بهبود روابط آمریکا و ایران تلاش کرده است در این باره گفت: «مصالحه دیپلماتیک می تواند پارامترهای جدیدی در خاورمیانه ایجاد کند و درها را به روی همکاری بیشتر آمریکا و ایران بگشاید.»