آئین "سیزده بدر" چیست؟

فروردین هنگامه ای است که شکوفه های رنگین بر کوه و دشت خودنمایی می کنند و شکوه قدرت بی انتهای پروردگار جهان هستی را به رخ هر بیننده ای می کشند، به همین مناسبت ایرانیان در سیزدهمین روز از آغاز سال نو، جشن زندگی دوباره را در دامان طبیعت برپا می دارند و آن را ارج می نهند.

برپایی جشن سیزده بدر، سنتی باستانی در میان اقوام ایرانی به شمار می رود. ایرانیان پس از برگزاری 12 روز جشن های سال نو، سیزدهمین روز را در دل طبیعت می گذرانند که این آیین به عنوان آخرین مراسم پس از خانه تکانی، چهارشنبه سوری، چیدن سفره هفت سین، تحویل سال و دید و بازدید برپا می شود.

پیشینه ی جشن سیزده بدر را به زمان جمشید نسبت می دهند، جمشید پادشاه پیشدادی، سیزدهم فروردین را در صحرای سبز و خرم خیمه بر پا می کرده است که در نتیجه این مراسم در سرزمین ایران به صورت سنت و آیینی ماندگار درآمد و ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه و در دامن طبیعت و کنار چشمه سارها می گذراندند.

مردم این دیار در گذشته انواع دانه ها را پیش از نوروز می کاشتند و هر دانه ای که در مدت این 12 روز، بیشتر رشد می کرد، آن را برای کاشت همان سال به کار می بردند. آنها همچنین اعتقاد داشتند که اگر روزهای نوروزی به اندوه سپری شود، تمامی سال به غم می گذرد و اگر در این روزها شاد باشند تا پایان سال به خوشی و نشاط خواهد گذشت، به همین دلیل روز پایانی جشن های نوروز را به شادی و خوشی می گذراندند.

هر یک از روزهای هفته و ماه در فرهنگ ایرانی، به نام هایی زیبایی مزین شده اند که این نام ها با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان و امشاسپندان(از صفات اهورامزدا) در ارتباط است و روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در تقویم ایرانی «تیر روز» نام دارد که متعلق به ستاره ی تیشتر، ستاره ی باران آور است و ایرانیان از روی خجستگی، این روز را برای نخستین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده اند.

بنابراین سیزدهم فروردین تیشتر نام دارد که همزمانی آن با آغاز نیمسال دوم زراعی سبب می شد تا مردمان این مرز و بوم به امید سالی نیک به کشتزارها و مزارع خود بروند و در زمین تازه روییده، سرسبز و آکنده از انبوه گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی بپردازند و در این روز با گردآوری سبزه های صحرایی، آش و خوراکی هایی ویژه تهیه کنند.

سبزه گره زدن، به آب انداختن سبزه، خوردن کاهو سکنجبین و پختن آش از جمله ی آداب این روز محسوب می شود. بخشی دیگر از آیین های سیزده بدر را هم باورهایی تشکیل می دهند که به نوعی با تقدیر و سر نوشت پیوند خورده است. برای نمونه فال گوش ایستادن، فال گیری(به ویژه فال کوزه)، گره زدن سبزی و گشودن آن، بخت گشایی(که درسمرقند و بخارا رایج است) از مراسم های روز سیزده بدر به شمار می روند.

رسم های دیگر این روز همچون مراسم چهارشنبه سوری و نوروز، پر شمار، زیبا و دوست داشتنی است، بازی های گروهی، گردآوری گیاهان صحرایی، خوراک پزی های عمومی، بادبادک پرانی، سوارکاری، نمایش های شاد، هماوردجویی جوانان، آب پاشی و آب بازی از رسومی محسوب می شوند که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری این دیار کهن دارند.

برپایه ی اعتقاد مردم ایران زمین، شادی کردن و خندیدن به معنی فروریختن اندیشه های پلید و تیره، روبوسی نماد آشتی، به آب سپردن سبزه ی سفره ی نوروزی نشانه ی هدیه دادن به ایزد آب «آناهیتا» و گره زدن علف برای شاهد قرار دادن مادر طبیعت در پیوند میان زن و مرد و برپایی مسابقه های اسب دوانی یادآور نبرد ایزد باران و دیو خشک سالی است.

ایرانیان در سیزدهمین روز فروردین، سبزه ی سفره ی هفت سین را به آب روان می سپارند، به این امید که این دانه ها به همراه آب روان سبب برکت و باروری کشتزارها شوند.

روز پایانی تعطیلات نوروزی، دامان بکر و سرسبز طبیعت میزبان مردمانی است که به دور از هیاهو و مشکلات زندگی شهری به همراه خانواده و بستگانشان برای گذراندن روزی شاد و نشاط آور راهی طبیعت سرسبز می شوند تا لحظه هایی خاطره انگیز را برای خویش رقم بزنند و کودکان را با آیین و آداب ماندگار این سرزمین کهن آشنا سازنند، پس چه زیباست در روزی که با نام طبیعت آراسته شده، لزوم حفظ و نگهداری محیط زیست را به فرزندانمان بیاموزیم و فرهنگ غنی خویش را گسترده تر و پربارتر سازیم.