سالِ دیپلماسی هسته ای
رساندن پرونده اختلافات هسته یی با گروه 1+5 به آستانه حل و فصل نهایی و اذعان آژانس بین المللی انرژی اتمی به همکاری مسوولانه و پایبندی ایران به تعهدات بین المللی مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی را می توان مهمترین دستاورد دیپلماسی هسته یی ایران در یک سال گذشته بدانیم.
پس از ماه ها رکود و رخوت در فرایند کنشگری منطقه یی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران، روی کار آمدن دولت نو در تهران فرصتی را برای خروج سیاست خارجی کشور از تنگناهای پیش رو فراهم کرد؛ تنگناهایی که مهمترین و پیچیده ترین آن ها اختلاف با قدرت های جهانی بر سر فعالیت های هسته یی بود.
بر بستر این فرصت تازه، مذاکرات ناامیدکننده ی سال های گذشته با اعضای گروه 1+5 (پنج عضو شورای امنیت و آلمان) این بار با چاشنی ابتکار، اعتماد به نفس بالا، ایمان به هدف و مهارت های دیپلماتیک و با پشتوانه ی رای ملت به گفتمان تعامل سازنده و تنش زدایی با جهان خارج از میانه های سال 1392 به راه افتاد و پس از چند ماه سوم آذرماهِ همین سال توافق اولیه زیر عنوان «طراح اقدام مشترک» در ژنو سوییس به امضای نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و 1+5 رسید؛ توافقی موسوم به ژنو که مبنای مذاکرات بعدی برای رسیدن به توافق جامع قرار گرفت و فرایند محدودسازی و گسترش تنگناهای خارجی پیش روی کشور را وارونه ساخت.
به طور کلی همکاری فزاینده ی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی یکی از ویژگی های سیاست هسته یی تهران در سال 1393 بود. همزمان با گفت و گوهای ایران با 1+5، تهران با آژانس که بر اساس توافق ژنو مسوول راستی آزمایی فعالیت های هسته یی ایران شناخته می شد به صورت جدی همکاری کرد. اعلام نظرهای رسمی «یوکیا آمانو» مدیرکل ژاپنی این سازمان بین المللی به رغم طرح برخی انتقادها همچون سرعت اندک روند همکاری ایران، در قالب گزارش های ماهانه و فصلی از وضعیت کنشگری مسوولانه ی ایران و انحراف نداشتن از تعهدات بین المللی حکایت داشت. در سال 1393 خورشیدی هفت گزارش از سوی این سازمان منتشر شد که مهر تاییدی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی ایران بود.
هیات نمایندگی آژانس بین المللی انرژی اتمی دوشنبه هجدهم اسفندماه (نهم مارس) برای گفت و گو با مقام های کشورمان به منظور رفع ابهام از پاسخ های ایران درباره ی 2 موضوع باقیمانده از مرحله سوم همکاری های اخیر وارد تهران شد. «ترو واریورانتا» سرپرست این هیات اعزامی پس از بازگشت به بروکسل این گفت و گوها را مفید ارزیابی کرد. به دنبال این گزارش بود که خبرگزاری «رویترز» نوشت: ایران بیش از پیش در حال همکاری با آژانس است.
پارسال در کنار همکاری کشورمان با آژانس، گفت و گوهایی پرشمار و پی در پی میان کارگزاران دیپلماسی ایران و اعضای 1+5 صورت گرفت؛ گفت و گوهایی که به صورت دوجانبه، سه جانبه و چندجانبه با هدف رسیدن به توافق نهایی پیگیری شد. به عبارتی می توان سال 1393 را اوج دیپلماسی هسته یی جمهوری اسلامی ایران دانست به گونه یی که مذاکرات هسته یی پس از توافق ژنو در سال گذشته با سرعتی دوچندان دنبال شد.
مذاکره کنندگان کشورمان پارسال را با نشست وین سه (نوزدهم و بیستم فروردین) آغاز کردند. این گفت و گوها که تا وین 6 ادامه یافت با فراز و فرودهایی همراه بود.
در نشست وین پنج، 2 طرف وارد مرحله ی نگارش متن توافق نهایی شدند. نشست وین 6 به عنوان آخرین دور از گفت و گوها در بازه ی زمانی مشخص شده برای رسیدن به توافق نهایی در مهلت 6 ماهه (تا بیست و نهم تیر ماه 1393 - بیستم ژوییه 2014) نتیجه یی مشخص به بار نیاورد و حتی با وجود طرح ایده ی مذاکره بر مبنای «سو» (ضریب و توان جدا سازی و دستیابی به مواد رادیواکتیو غنی تر) به جای «سانتریفیوژ» (دستگاهی در فرایند غنی سازی هسته یی) بسیاری از اختلاف ها همچنان پابرجا ماند. سطح و ابعاد غنی سازی، برنامه ی زمان بندی اجرای توافق نهایی، ماهیت فرایند رفع تحریم ها، ادامه ی کار «تاسیسات آب سنگین اراک» و «مرکز هسته یی فردو» از جمله این اختلاف های حل نشده بود. به این ترتیب، وین 6 که از یازدهم تا بیست و نهم تیرماه ادامه یافت و طولانی ترین دور مذاکره ها را رقم زد به تمدید چهار ماهه ی مذاکرات تا ابتدای آذرماه انجامید.
نشست نیویورک (بیست و هشتم شهریور) به عنوان هفتمین دور از گفت و گوهای هسته یی بعد از توافق ژنو و به دنبال آن نشست وین (بیست و چهارم مهر)، نشست مسقط (هجدهم تا بیستم آبان) و در نهایت گفت و گوهای وین (بیست و هفتم آبان) به عنوان دهمین دور از گفت و گوهای رسمی در این بازه ی زمانی چهار ماهه، نمایندگان ایران و 6 قدرت جهانی را پای میز مذاکره نشاند.
پس از چهار دور نشست و گفت و گوهای پیچیده و نفس گیر، سوم آذر (بیست و چهارم نوامبر) و پایان دوره ی تمدید چهارماهه فرا رسید. با وجود پیشرفت های محسوس در این مدت برخی مسایل اختلاف برانگیز نظیر ظرفیت و میزان غنی سازی و نیز موضوع تحریم ها و بازه ی زمانی لغو آن حل نشده باقی ماند و گفت و گوها این بار برای هفت ماه تا نهم تیرماه 1394 (سی ام ژوییه 2015) تمدید شد. در این میان مقرر شد چهار ماهه ی نخست این بازه ی زمانی تدوین چارچوب سیاسی توافق در دستورکار قرار گیرد و در سه ماه باقی مانده موضوع های حقوقی و جزییات فنی به نتیجه برسد.
در این پیوند، بیانات رهبر انقلاب مبنی بر لزوم یک مرحله یی بودن توافق، مذاکره کنندگان را به سمت دستیابی هرچه سریعتر به نقطه ی نهایی در گفت و گوهای هسته یی تا پیش از موعد نهایی سوق داد.
پس از تمدید هفت ماهه، بار دیگر گفت و گوهای هسته یی کلید خورد و یازدهمین دور مذاکره ی هسته یی در ژنو به عنوان آخرین نشست سال 2014 میلادی به شکلی جدی پیگیری شد. نشست بعدی نیز به عنوان اولین دور از گفت و گوها در سال 2015 در همین شهر صورت گرفت. سیزدهمین نشست اول اسفند 93 در ژنو، چهاردهمین نشست یازدهم همین ماه و در نهایت پانزدهمین دور از گفت و گوهای هسته یی بعد از توافق ژنو، بیست و چهارم اسفند در سوییس برگزار شد تا زمینه های امضای توافق نهایی را فراهم آورد.
همزمان با پیشرفت گفت و گوها برای دستیابی به توافق نهایی، مذاکره کنندگان ایرانی موفق شدند بخش هایی از درآمدهای مسدود شده ی ایران را آزاد سازند. به این ترتیب، در طول بازه ی زمانی 6 ماهه ی نخست مذاکرات مبلغ 4.2 میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ی حاصل از فروش نفت طی هشت قسط در اختیار ایران قرار گرفت. همچنین در بازه ی چهارماهه (دور نخست تمدید گفت و گوها)، ایران توانست به 2.8 میلیارد دلار دیگر از این دارایی ها دست یابد و در نهایت پس از تمدید هفت ماهه ی گفت و گوها نیز مقرر شد ماهانه 700 میلیون دلار از سرمایه های ایران در بانک های خارجی آزاد شود.
دیدارهای دوجانبه و گفت و گوهای رو در روی «محمدجواد ظریف» و «جان کری» وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا از جمله تحولاتی بود که در فرایند رایزنی های هسته یی رخ داد. این در حالی بود که در ماه های نخست گفت و گوهای هسته یی، دیدار ظریف و کری با حضور مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا انجام می شد اما فشردگی و پیچیدگی رایزنی ها، مذاکره ی مستقیم و بی واسطه ی 2 وزیر امور خارجه را ناگزیر ساخت. بسیاری از تحلیلگران باور دارند افزایش گفت و گوهای دوجانبه ی وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا تاثیر چشمگیری در تسریع حل و فصل اختلاف های فراوان و انباشته شده طی سال های گذشته داشته است.
موضع گیری های تند مخالفان یا به عبارتی دلواپسان توافق هسته یی ایران و 1+5 نیز مساله یی همپیوند با مذاکرات بود که در سال گذشته ادامه و حتی شدت یافت. دست اندرکاران مخالف خوانی های هسته یی در ایران اقلیتی خاص بودند که زیر عنوان «دلواپسان» خواسته یا ناخواسته با رهبران تل آویو، تندروهای آمریکایی در کنگره و لابی های صهیونیستی در عرصه ی سیاست و حکومت آمریکا همصدا شدند و از هیچ تلاشی برای سنگ اندازی در مسیر مذاکرات دریغ نکردند.
همزمان و همنوا با تلاش های مخالفان داخلی، برخی از سناتورها و نمایندگان مجلس آمریکا نیز کوشیدند با اقدام هایی چون طرح تحریم های تازه علیه کشورمان در کنگره و تهدید به لغو توافق پس از پایان کار دولت کنونی آمریکا به اهداف خود جامه ی عمل بپوشانند. اقدام هایی از این دست بارها با واکنش «باراک اوباما» رییس جمهوری این کشور روبرو شد تا جایی که وی هشدار داد در صورت تصویب هرگونه تحریم تازه به عنوان عملی ناقض توافق ژنو اقدام به وتوی آن خواهد کرد. با این حال رقابت های روزافزون جمهوریخواهان با دولت دموکرات آمریکا سبب شد کارشکنی های تندروهای ضد ایرانی و صهیونیست ها ادامه یابد. نامه ی تهدید آمیز 47 سناتور جمهوریخواه به مقام های ایران و نیز دعوت آن ها از «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی به منظور سخنرانی ضدایرانی در کنگره از جمله کارشکنی های جمهوریخواهان بود که مخالفت شدید کاخ سفید را برانگیخت.
افزون بر پدیداری شکاف های جدی بین کاخ سفید و کنگره بر سر توافق هسته یی با ایران، مناسبات آمریکا و رژیم اشغالگر قدس نیز متاثر از پافشاری دولت واشنگتن بر راه حل دیپلماتیک برای دستیابی به یک توافق خوب با تهران شاهد بروز اختلاف هایی جدی بود تا جایی که مقام های واشنگتن و تل آویو طی سال 1393 بارها رو در روی یکدیگر قرار گرفتند.
در مجموع، سال 1393 سال پرباری برای سیاست ورزان و مردم در زمینه ی تحقق حقوق هسته یی و سیاست خارجی کشورمان بود؛ سالی که مخالفان توافق بیش از پیش در انزوا قرار گرفتند و گفت و گوها به مقصد نهایی خود بسیار نزدیک شد به طوری که حتی انتظار می رود زودتر از موعد مقرر، 2 طرف به توافق جامع دست یابند و پرونده ی اختلاف های هسته یی پس از 12 سال بسته شود.
پس از ماه ها رکود و رخوت در فرایند کنشگری منطقه یی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران، روی کار آمدن دولت نو در تهران فرصتی را برای خروج سیاست خارجی کشور از تنگناهای پیش رو فراهم کرد؛ تنگناهایی که مهمترین و پیچیده ترین آن ها اختلاف با قدرت های جهانی بر سر فعالیت های هسته یی بود.
بر بستر این فرصت تازه، مذاکرات ناامیدکننده ی سال های گذشته با اعضای گروه 1+5 (پنج عضو شورای امنیت و آلمان) این بار با چاشنی ابتکار، اعتماد به نفس بالا، ایمان به هدف و مهارت های دیپلماتیک و با پشتوانه ی رای ملت به گفتمان تعامل سازنده و تنش زدایی با جهان خارج از میانه های سال 1392 به راه افتاد و پس از چند ماه سوم آذرماهِ همین سال توافق اولیه زیر عنوان «طراح اقدام مشترک» در ژنو سوییس به امضای نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و 1+5 رسید؛ توافقی موسوم به ژنو که مبنای مذاکرات بعدی برای رسیدن به توافق جامع قرار گرفت و فرایند محدودسازی و گسترش تنگناهای خارجی پیش روی کشور را وارونه ساخت.
به طور کلی همکاری فزاینده ی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی یکی از ویژگی های سیاست هسته یی تهران در سال 1393 بود. همزمان با گفت و گوهای ایران با 1+5، تهران با آژانس که بر اساس توافق ژنو مسوول راستی آزمایی فعالیت های هسته یی ایران شناخته می شد به صورت جدی همکاری کرد. اعلام نظرهای رسمی «یوکیا آمانو» مدیرکل ژاپنی این سازمان بین المللی به رغم طرح برخی انتقادها همچون سرعت اندک روند همکاری ایران، در قالب گزارش های ماهانه و فصلی از وضعیت کنشگری مسوولانه ی ایران و انحراف نداشتن از تعهدات بین المللی حکایت داشت. در سال 1393 خورشیدی هفت گزارش از سوی این سازمان منتشر شد که مهر تاییدی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی ایران بود.
هیات نمایندگی آژانس بین المللی انرژی اتمی دوشنبه هجدهم اسفندماه (نهم مارس) برای گفت و گو با مقام های کشورمان به منظور رفع ابهام از پاسخ های ایران درباره ی 2 موضوع باقیمانده از مرحله سوم همکاری های اخیر وارد تهران شد. «ترو واریورانتا» سرپرست این هیات اعزامی پس از بازگشت به بروکسل این گفت و گوها را مفید ارزیابی کرد. به دنبال این گزارش بود که خبرگزاری «رویترز» نوشت: ایران بیش از پیش در حال همکاری با آژانس است.
پارسال در کنار همکاری کشورمان با آژانس، گفت و گوهایی پرشمار و پی در پی میان کارگزاران دیپلماسی ایران و اعضای 1+5 صورت گرفت؛ گفت و گوهایی که به صورت دوجانبه، سه جانبه و چندجانبه با هدف رسیدن به توافق نهایی پیگیری شد. به عبارتی می توان سال 1393 را اوج دیپلماسی هسته یی جمهوری اسلامی ایران دانست به گونه یی که مذاکرات هسته یی پس از توافق ژنو در سال گذشته با سرعتی دوچندان دنبال شد.
مذاکره کنندگان کشورمان پارسال را با نشست وین سه (نوزدهم و بیستم فروردین) آغاز کردند. این گفت و گوها که تا وین 6 ادامه یافت با فراز و فرودهایی همراه بود.
در نشست وین پنج، 2 طرف وارد مرحله ی نگارش متن توافق نهایی شدند. نشست وین 6 به عنوان آخرین دور از گفت و گوها در بازه ی زمانی مشخص شده برای رسیدن به توافق نهایی در مهلت 6 ماهه (تا بیست و نهم تیر ماه 1393 - بیستم ژوییه 2014) نتیجه یی مشخص به بار نیاورد و حتی با وجود طرح ایده ی مذاکره بر مبنای «سو» (ضریب و توان جدا سازی و دستیابی به مواد رادیواکتیو غنی تر) به جای «سانتریفیوژ» (دستگاهی در فرایند غنی سازی هسته یی) بسیاری از اختلاف ها همچنان پابرجا ماند. سطح و ابعاد غنی سازی، برنامه ی زمان بندی اجرای توافق نهایی، ماهیت فرایند رفع تحریم ها، ادامه ی کار «تاسیسات آب سنگین اراک» و «مرکز هسته یی فردو» از جمله این اختلاف های حل نشده بود. به این ترتیب، وین 6 که از یازدهم تا بیست و نهم تیرماه ادامه یافت و طولانی ترین دور مذاکره ها را رقم زد به تمدید چهار ماهه ی مذاکرات تا ابتدای آذرماه انجامید.
نشست نیویورک (بیست و هشتم شهریور) به عنوان هفتمین دور از گفت و گوهای هسته یی بعد از توافق ژنو و به دنبال آن نشست وین (بیست و چهارم مهر)، نشست مسقط (هجدهم تا بیستم آبان) و در نهایت گفت و گوهای وین (بیست و هفتم آبان) به عنوان دهمین دور از گفت و گوهای رسمی در این بازه ی زمانی چهار ماهه، نمایندگان ایران و 6 قدرت جهانی را پای میز مذاکره نشاند.
پس از چهار دور نشست و گفت و گوهای پیچیده و نفس گیر، سوم آذر (بیست و چهارم نوامبر) و پایان دوره ی تمدید چهارماهه فرا رسید. با وجود پیشرفت های محسوس در این مدت برخی مسایل اختلاف برانگیز نظیر ظرفیت و میزان غنی سازی و نیز موضوع تحریم ها و بازه ی زمانی لغو آن حل نشده باقی ماند و گفت و گوها این بار برای هفت ماه تا نهم تیرماه 1394 (سی ام ژوییه 2015) تمدید شد. در این میان مقرر شد چهار ماهه ی نخست این بازه ی زمانی تدوین چارچوب سیاسی توافق در دستورکار قرار گیرد و در سه ماه باقی مانده موضوع های حقوقی و جزییات فنی به نتیجه برسد.
در این پیوند، بیانات رهبر انقلاب مبنی بر لزوم یک مرحله یی بودن توافق، مذاکره کنندگان را به سمت دستیابی هرچه سریعتر به نقطه ی نهایی در گفت و گوهای هسته یی تا پیش از موعد نهایی سوق داد.
پس از تمدید هفت ماهه، بار دیگر گفت و گوهای هسته یی کلید خورد و یازدهمین دور مذاکره ی هسته یی در ژنو به عنوان آخرین نشست سال 2014 میلادی به شکلی جدی پیگیری شد. نشست بعدی نیز به عنوان اولین دور از گفت و گوها در سال 2015 در همین شهر صورت گرفت. سیزدهمین نشست اول اسفند 93 در ژنو، چهاردهمین نشست یازدهم همین ماه و در نهایت پانزدهمین دور از گفت و گوهای هسته یی بعد از توافق ژنو، بیست و چهارم اسفند در سوییس برگزار شد تا زمینه های امضای توافق نهایی را فراهم آورد.
همزمان با پیشرفت گفت و گوها برای دستیابی به توافق نهایی، مذاکره کنندگان ایرانی موفق شدند بخش هایی از درآمدهای مسدود شده ی ایران را آزاد سازند. به این ترتیب، در طول بازه ی زمانی 6 ماهه ی نخست مذاکرات مبلغ 4.2 میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ی حاصل از فروش نفت طی هشت قسط در اختیار ایران قرار گرفت. همچنین در بازه ی چهارماهه (دور نخست تمدید گفت و گوها)، ایران توانست به 2.8 میلیارد دلار دیگر از این دارایی ها دست یابد و در نهایت پس از تمدید هفت ماهه ی گفت و گوها نیز مقرر شد ماهانه 700 میلیون دلار از سرمایه های ایران در بانک های خارجی آزاد شود.
دیدارهای دوجانبه و گفت و گوهای رو در روی «محمدجواد ظریف» و «جان کری» وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا از جمله تحولاتی بود که در فرایند رایزنی های هسته یی رخ داد. این در حالی بود که در ماه های نخست گفت و گوهای هسته یی، دیدار ظریف و کری با حضور مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا انجام می شد اما فشردگی و پیچیدگی رایزنی ها، مذاکره ی مستقیم و بی واسطه ی 2 وزیر امور خارجه را ناگزیر ساخت. بسیاری از تحلیلگران باور دارند افزایش گفت و گوهای دوجانبه ی وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا تاثیر چشمگیری در تسریع حل و فصل اختلاف های فراوان و انباشته شده طی سال های گذشته داشته است.
موضع گیری های تند مخالفان یا به عبارتی دلواپسان توافق هسته یی ایران و 1+5 نیز مساله یی همپیوند با مذاکرات بود که در سال گذشته ادامه و حتی شدت یافت. دست اندرکاران مخالف خوانی های هسته یی در ایران اقلیتی خاص بودند که زیر عنوان «دلواپسان» خواسته یا ناخواسته با رهبران تل آویو، تندروهای آمریکایی در کنگره و لابی های صهیونیستی در عرصه ی سیاست و حکومت آمریکا همصدا شدند و از هیچ تلاشی برای سنگ اندازی در مسیر مذاکرات دریغ نکردند.
همزمان و همنوا با تلاش های مخالفان داخلی، برخی از سناتورها و نمایندگان مجلس آمریکا نیز کوشیدند با اقدام هایی چون طرح تحریم های تازه علیه کشورمان در کنگره و تهدید به لغو توافق پس از پایان کار دولت کنونی آمریکا به اهداف خود جامه ی عمل بپوشانند. اقدام هایی از این دست بارها با واکنش «باراک اوباما» رییس جمهوری این کشور روبرو شد تا جایی که وی هشدار داد در صورت تصویب هرگونه تحریم تازه به عنوان عملی ناقض توافق ژنو اقدام به وتوی آن خواهد کرد. با این حال رقابت های روزافزون جمهوریخواهان با دولت دموکرات آمریکا سبب شد کارشکنی های تندروهای ضد ایرانی و صهیونیست ها ادامه یابد. نامه ی تهدید آمیز 47 سناتور جمهوریخواه به مقام های ایران و نیز دعوت آن ها از «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی به منظور سخنرانی ضدایرانی در کنگره از جمله کارشکنی های جمهوریخواهان بود که مخالفت شدید کاخ سفید را برانگیخت.
افزون بر پدیداری شکاف های جدی بین کاخ سفید و کنگره بر سر توافق هسته یی با ایران، مناسبات آمریکا و رژیم اشغالگر قدس نیز متاثر از پافشاری دولت واشنگتن بر راه حل دیپلماتیک برای دستیابی به یک توافق خوب با تهران شاهد بروز اختلاف هایی جدی بود تا جایی که مقام های واشنگتن و تل آویو طی سال 1393 بارها رو در روی یکدیگر قرار گرفتند.
در مجموع، سال 1393 سال پرباری برای سیاست ورزان و مردم در زمینه ی تحقق حقوق هسته یی و سیاست خارجی کشورمان بود؛ سالی که مخالفان توافق بیش از پیش در انزوا قرار گرفتند و گفت و گوها به مقصد نهایی خود بسیار نزدیک شد به طوری که حتی انتظار می رود زودتر از موعد مقرر، 2 طرف به توافق جامع دست یابند و پرونده ی اختلاف های هسته یی پس از 12 سال بسته شود.
منبع: ایرنا
گزارش خطا
نظر شما
آخرین اخبار