«اصلاً سفره هفت‌سین، یعنی ماهی قرمز»؛ این را خانم جوانی می‌گوید که دست پسرش را گرفته و سعی می‌کند از میان دو هزار ماهی درون آکواریوم کوچک جلوی مغازه سبزی‌فروشی، یکی را انتخاب کند.

به گزارش ایسنا، خیلی‌ها هستند که با این نظر موافقند؛ برای همین است که تلاش‌های چندین‌ساله گروهی از فعالان محیط زیست، برای توقف قتل‌عام ماهی‌های قرمز در آغاز بهار هر سال، هنوز به جایی نرسیده است.

بحث بر سر این نیست که ماهی قرمز بخشی از سنت سال نوی ما هست یا نه؛ سوال مهم‌تری هم وجود داد؛ اینکه ماهی قرمز، از کجا می‌آید؟ به کجا می‌رود؟

سهم زیادی از ماهی‌های قرمزی که هر سال در میدان‌های تره‌بار و بازارهای گل با «دبه» خرید و فروش می‌شوند و جلوی هر بقالی و گل‌فروشی و سبزی‌فروشی، حتی در دکان خرازی و قصابی و ساندویچ‌فروشی هم به فروش می‌رسند، از استخرهای پرورش ماهی قرمز در اراک می‌آید. عمرشان معمولاً از چهار ماه بیشتر نیست.

سهم کمتری از این ماهی‌ها هم از جای دیگری می‌آیند؛ از حوض‌های بزرگ خانه‌های ویلایی، اطراف شهرها. یک نمونه‌اش در کرج است؛ حوض آبی بزرگی که قرار است ما را به یاد خانه قدیمی بزرگ فامیل بیندازد، سه ماه مانده به عید پر از آب تازه شده است با چهار ماهی تخم‌ریز. نتیجه‌اش آن طور که صاحب خانه می‌گوید، شده است دو هزار ماهی قرمزی که در مغازه سبزی‌فروشی درون دو جعبه شیشه‌ای کوچک دور هم می‌چرخند. «کوچک‌ترها هزار، بزرگ‌ترها دو هزار تومان» کاسبی است دیگر.

عبدالرضا باقری، عضو انجمن حمایت از حیوانات ایران، در مورد این تجارت ساده شب‌عید می‌گوید: «سال‌هاست که روند تکثیر بدون رعایت اصول بهداشتی و اخلاقی وجود دارد. ماهی قرمز جزو کپورماهیان است که به راحتی تکثیر می‌شود و در نتیجه یک‌جور شغل فصلی ایجاد کرده است.»

شهرام امیرشریفی، از سازمان دیدبان حقوق حیوانات هم به این موضوع معترض است: «تولید و خرید و فروش ماهی قرمز در آستانه عید آن قدر زیاد می‌شود که انگار ماهی، دیگر یک موجود زنده نیست. با ماهی، مثل سمنو و سکه سر سفره برخورد می‌کنند که باید خریده شود و در نهایت تا پایان تعطیلات هم آن را نگه داشت.»

بیشتر کسانی که به ماهی قرمز خریدن عادت دارند، به مُردنش هم عادت دارند. بچه‌ها را هم با جمله‌هایی مثل این که «بالاخره حیونکی می‌میره دیگه» آرام می‌کنند و ماهی را هم می‌اندازند بیرون که خوراک گربه‌ها شود؛ بدون توجه به اینکه این ماهی مرده با گربه یا پرنده‌ای که قرار است آن را بخورد چه‌کار می‌کند.

اگر شانس بیاورید یا با اطلاعات، به سراغ خریدن ماهی قرمز بروید، احتمالاً ماهی‌ای می‌خرید که بیماری قارچی نداشته باشد و فردای سال تحویل هنوز زنده باشد. حالا چه می‌شود؟ ماهی قرمز در مدتی که رفت و آمدهای عید در جریان است، می‌شود ابزار سرگرمی؛ هر کسی که از راه می‌رسد، ضربه‌ای به تنگ می‌زند که ماهی را برقصاند، بدون توجه به این‌که ماهی هم موجود زنده است و از این ضربه‌ها می‌ترسد و آزرده می‌شود.

غذای ماهی هم که طیف گسترده‌ای از انواع شیرینی‌های روی میز و غذاهای سر سفره مثل نان و برنج و چیزهای است، آن هم در یک تنگ کوچک شیشه‌ای. ماهی زنده سر سفره تمام این مدت دچار کم‌اکسیژنی است و به سختی تنفس می‌کند، غذای نامناسبی هم که می‌خورد باعث می‌شود نفخ کند و اگر دو هفته هم زنده بماند، مدام با درد و ناراحتی و ترس دست و پنجره نرم می‌کند.

نگهداری ماهی در خانه، نیازمند این است که ابتدا بپذیریم ماهی قرمز هم مثل سگ و گربه و پرنده، یک حیوان جاندار است که باید شرایط زندگی برایش فراهم باشد. امیرشریفی می‌گوید: «نگهداری ماهی قرمز در خانه بدون ایجاد شرایط زندگی‌اش، نه اخلاقی است و نه اسلامی».

بعضی دیگر از مردم انصافشان بیشتر است و به جای اینکه تماشاچی مرگ ماهی قرمز عید باشند، مراسم رهاسازی ماهی برگزار می‌کند و تُنگ را می‌برند تا ماهی را در یکی از رودخانه‌های نزدیک خانه یا حوض یکی از پارک‌های شهر رها کنند. ماهی قرمز، سردآبی است و معمولاً بیش از بیست سال عمر می‌کند و رها کردنش در آب سرد رودخانه فاجعه درست می‌کند چون به راحتی تکثیر می‌شود و محیط زیست را به نفع خودش تغییر می‌دهد. حوض‌های پارک‌های بزرگ هم معمولاً جای مناسبی برای رها کردن ماهی قرمز نیستند، حتی اگر غذایی هم گیر ماهی‌ها بیاید، بالاخره مسئولان پارک‌ها می‌خواهند حوض‌ها را تمیز و آب را عوض کنند. پس، ماهی‌ها را بیرون می‌ریزند و تمام.

حالا باید چه‌کار کرد؟ برخی مخالفان سرسخت نگهداری ماهی قرمز عید می‌گویند باید این رسم را ورانداخت و جلوی این قتل‌عام - که به بهانه تحویل سال شمسی صورت می‌گیرد - را گرفت، اما نظرات دیگری هم وجود دارد.

عبدالرضا باقری عضو انجمن حمایت از حیوانات ایران می‌گوید: «من خودم از کسانی بودم که مخالف خرید ماهی قرمز برای شب عید بودم، اما به هر حال ما در شهر زندگی می‌کنیم و فرصتی برای آشنایی بچه‌ها با حیوانات وجود ندارد. در چنین شرایطی ماهی قرمز که سال‌هاست اهلی شده می‌تواند گزینه خوبی باشد تا به عنوان حیوان خانگی از آن نگهداری کنیم و بچه‌ها هم از همین راه، مسئولیت‌پذیری را بیاموزند، اما مهم است که بپذیریم ماهی قرمز یک موجود جاندار است و باید برای نگهداری آن آموزش دید و شرایط نگهداری‌اش در خانه را فراهم کرد.»

اگر ماهی قرمز را به جای خریدن از خرازی و بقالی و میوه‌فروشی، از مغازه‌های فروش حیوانات زنده بخرید، آن‌ها به شما توصیه‌های لازم برای نگهداری ماهی را خواهند کرد؛ از جمله در مورد این‌که محل نگهداری باید چه شرایطی داشته باشد، چه غذایی باید به ماهی داده شود و چه داروی ضد قارچی باید استفاده شود تا هم ماهی عمر طولانی‌تری داشته باشد و هم خطر انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و ماهی قرمز تا حد ممکن کم شود.

اگر هم می‌خواهید ماهی قرمزی را که خریده‌اید، آزاد کنید، امسال سازمان دفاع از حقوق حیوانات، یک برنامه آزمایشی برای جمع کردن ماهی‌های قرمز در تهران اجرا می‌کند تا آن‌ها را بعد از ارزیابی، در استخرهایی که خود سازمان فراهم کرده، نگهداری کند.

فعلاً، با توجه به اینکه معلوم نیست امکانات انجمن‌ها برای جمع‌آوری ماهی‌ها و نگهداری از آن‌ها چقدر باشد، اگر شما اصرار دارید که ماهی قرمز سر سفره هفت‌سین داشته باشید، در حالی که سازمان‌هایی مثل محیط زیست و بهداشت، امکانی برای آموزش شهروندان در مورد نگهداری این حیوانات کوچک در خانه ندارند، شاید بهترین راه این باشد که قبل از خریدن ماهی قرمز، یک جستجوی ساده در اینترنت انجام بدهید، شرایط لازم برای نگهداری ماهی قرمز را در خانه فراهم کنید، ماهی قرمز را از جایی بخرید که حداقل خودتان به آن اعتماد دارید، غذای مخصوص ماهی را از جایی مطمئن تهیه کنید و اگر قرار است به مسافرت بروید، حیوان را تنها در یخچال خانه رها نکنید!