حیدر العبادی و تلاش برای موازنه‌سازی منطقه‌ای

حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، تلاش مضاعف دیپلماتیکی را آغاز کرده است تا در سایه آن بتواند به بازسازی و توازن‌سازی در روابط خارجی عراق دست زند. دیدار از آنکارا و گفت‌وگو با مقامات ارشد این کشور از جمله رجب طیب‌اردوغان و احمد داووداوغلو، دیدار از تهران و سپس میزبانی گروه عالیرتبه دیپلماتیک سعودی در بغداد از جمله این تلاش‌ها به شمار می‌رود. در نوشتار پیش‌رو سعی خواهد شد تا این تلاش‌ها و تفاوت آن با دوره پیشین مورد بررسی قرار گیرد.

از سال٢٠٠٣ که نظام بعثی عراق توسط نیروهای آمریکایی و متحدانش ساقط شد عراق وارد مرحله جدید و در حال‌ گذاری شده است که گویی این وضعیت‌ درحال گذار و بحران همچنان ادامه دارد.

یکی از مهم‌ترین خصوصیات عراق در این برهه تبدیل‌شدن این کشور به زمین بازی قدرت‌ها و کشورهای مختلف در منطقه بود. به‌خصوص تلاش برای بسط نفوذ این قدرت‌ها و رقابت جدی با یکدیگر در کنار پاره‌ای عوامل دیگر، از جمله مهم‌ترین عوامل بی‌ثبات‌سازی و تحت‌الشعاع قرارگرفتن امنیت شکننده عراق بود.

در این بین نخست‌وزیری پرتنش و پرحاشیه نوری‌مالکی و عدم توانایی لازم برای برقراری نوعی موازنه میان کشورهای مختلف و قدرتمند منطقه و نزدیک‌شدن بیش‌ازپیش عراق به یکی از این قدرت‌ها و... باعث تشدید اختلاف قدرت‌های منطقه‌ای و افزایش اختلافات بر سر عراق شد.

همچنین عدم توانایی نیروهای امنیتی و نظامی این کشور در برقراری امنیت در کشور، به‌خصوص پس از خروج نیروهای بین‌المللی از آن، باعث هرچه بیشتر درگیرشدن دولتمردان عراقی با مسایل داخلی و امنیتی و عدم توجه کافی آنها به مرزهای خارجی شد. البته در این شرایط توجه به مرزهای خارجی نیز چندان تاثیری در خروجی سیاست خارجه این کشور نداشت.

در این برهه از زمان شاهد آن بودیم که روابط دیپلماتیک بغداد با تهران روزبه‌روز گرم و گرم‌تر شد. اما به همان میزان روابط عراق با ترکیه (از ٢٠١١ به بعد) و با عربستان‌سعودی (از همان ابتدای تشکیل دولت جدید) سرد و سردتر شد به نحوی که دولت عراق چندین‌بار از طرق مختلف همسایه جنوبی‌اش را متهم به تلاش برای ناامن‌سازی کشور نزد سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب کرد.

شاید تنها توازنی که در سیاست خارجی، مالکی موفق به حفظ آن شد موازنه میان روابط تهران- بغداد با واشنگتن- بغداد بود اما عدم توجه به دیگر کانون‌های موثر قدرت در منطقه یا عدم توانایی در ایجاد نوعی توازن، پاشنه آشیل سیاست خارجی دولت پیشین عراق بود.

اما تشدید رقابت‌های هویتی مبتنی بر مذهب یکی دیگر از فاکتورهای موثر بود که هم دیپلماسی عراق و هم سیاست داخلی این کشور را افزون‌تر از قبل تحت‌تاثیر قرار داد. چگونگی ظهور و قدرت‌گیری گروه تروریستی و رادیکال داعش را شاید بتوان از این‌منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.

مجموعه تحولات مذکور در کنار نتایج انتخابات و انتقادهای جدی بیشتر گروه‌های سیاسی در عراق نهایتا باعث شد تا نوری مالکی را از قدرت برکنار و حیدر العبادی، جانشین او در حزب الدعوه اسلامی، را روانه کاخ نخست‌وزیری کند.

نخست‌وزیر عراق هرچند از یک‌سو هم‌حزبی مالکی به شمار می‌رود اما از سوی دیگر سعی داشته است تا رویه‌ای متفاوت در قبال بحران‌ها و مسایل جاری داخلی و خارجی عراق در پیش بگیرد.

تلاش برای ایجاد نوعی موازنه منطقه‌ای در قبال همسایگان قدرتمند (ایران، ترکیه و عربستان‌سعودی) را می‌بایست از اهم رئوس این برنامه‌ها برشمرد.

 لذا در همین راستا طی هفته‌های اخیر شاهد فعال‌شدن دیپلماسی منطقه‌ای عراق و دیدار از آنکارا و سپس ورود هیات عالی دیپلماتیک سعودی به بغداد هستیم. عبادی از یک‌سو ارتباط گرم و خوبی با ایران دارد و از سوی دیگر از همان زمان انتخابش به‌عنوان کاندیدای نخست‌وزیری سیگنال‌های مثبتی از ریاض و آنکارا دریافت کرد. در همین راستا هم می‌توان گفت شدت حملات رسانه‌ای و تبلیغی دو کشور مذکور در قبال عراق کمتر از دوران زمامداری نوری‌مالکی شده است اما هنوز این ابتدای راه است.

به‌طورحتم سطح اختلافات و مشکلات در این حوزه بسیار گسترده و عمیق بوده و نمی‌توان انتظار داشت در فاصله کوتاهی، عراقی‌ها بتوانند به روابطی معقول، خوب و سازنده با این دوکشور (ترکیه و عربستان‌سعودی) دست یابند اما با این‌حال، عبادی همچنان و به‌طور جدی در تلاش است تا از سطح اختلافات منطقه‌ای کاسته و قدرت‌های موثر در منطقه و عراق را به‌سوی یک روند و وضعیت غیرتعارضی و سازنده‌تر ترغیب کند. امری که تاثیر قاطع و موثری نه‌تنها بر سیاست خارجی عراق بلکه بر تحولات و مسایل داخلی این کشور دارد، آن‌هم در زمانی که هنوز بخش قابل‌توجهی از کشور توسط نیروهای داعش اشغال شده است و قطع راه‌های ارتباطی خارجی و همزمان مبارزه جدی‌تر در داخل با آن در راس برنامه‌های دولت بغداد در سال٢٠١٥ قرار دارد. حتی به باور برخی از تحلیلگران ایجاد توازن منطقه‌ای حتی می‌تواند بر حفظ تمامیت ارضی این کشور یا خطر فروپاشی آن تاثیری مستقیم و مهم داشته باشد. حال باید دید حیدر العبادی تا چه میزان خواهد توانست در این راستا گام بردارد؟