یمن به سوریه‌ای دیگر تبدیل خواهد شد؟

خطوط و مرزهای جنگ در یمن، فقیرترین کشور در جهان عرب و جدیدترین هدف جنگ های نیابتی در خاورمیانه، مشخص شده است. اگر طبق پیش بینی های فزاینده جنگ در یمن در آینده نزدیک آغاز شود، رقابت های عربستان سعودی و ایران برای برتری در منطقه به طور قطع بر شدت درگیری های داخلی در این کشور خواهد افزود. به رغم خسارت های شدید ناشی از رقابت این دو قدرت منطقه ای در عراق و سوریه، در صورت بروز جنگ در یمن دو کشور بار دیگر از گروه های مسلحی که می پندارند تحت کنترل دارند، حمایت خواهند کرد. اگر تاریخ (اتفاقات در سوریه) در یمن تکرار شود، درگیری که به عنوان رقابت نیابتی میان عربستان سعودی و ایران آغاز می شود، خیلی سریع به جنگ داخلی تمام عیار و غیرقابل کنترل تبدیل خواهد شد که می تواند به فروپاشی کشور منجر شود.

درگیری به طور عمده از ماه سپتامبر گذشته و در حالی شروع شد که حوثی ها، جنگجویان شیعه زیدی، با کمک دیگر قبایل ساکن مناطق شمالی کنترل را در شهر صنعا پایتخت یمن در دست گرفتند. عبد ربه منصور هادی رئیس جمهور یمن در ماه فوریه از سمت خود استعفا و از پایتخت فرار کرد. وی که از آن زمان در شهر بندری عدن در جنوب یمن مستقر شده است، اکنون تصمیم دارد دولتی جدید در این شهر تشکیل دهد.

ظهور حوثی ها در یمن از سوی عربستان سعودی نادیده گرفته نشد. سعودی ها نتوانستند در چندین مورد درگیری مرزی در سال 2009، حوثی ها را شکست دهند و اکنون به آنها به عنوان گروه خطرناک تحت حمایت ایران می نگرند. یکی از مشاوران هادی روز 26 ماه فوریه در گفتگو با رویترز تصریح کرد سفیر عربستان سعودی در یمن برای نشان دادن حمایت خود از رئیس جمهور، به عدن نقل مکان کرده است تا در این شهر به فعالیت سیاسی خود ادامه دهد. همچنین شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه کشورهای همسایه یمن برای تایید دولت جدید هادی آماده می شوند. کشورهای حاشیه خلیج فارس به هادی که بدون هیچگونه تلاش و مبارزه ای از پایتخت گریخت، اعتماد چندانی ندارند؛ اما اگر اکنون هادی تصمیم به مقابله با حوثی ها بگیرد، کشورهای همسایه از وی حمایت و برایش تسلیحات ارسال خواهند کرد. هادی و ائتلاف متشکل از قبایل جنوبی، جدایی طلبان و احتمالا اسلام گرایان افراطی، جبهه کشورهای (عرب) حاشیه خلیج فارس را در مقابل حوثی ها تشکیل خواهند داد.

حوثی ها می دانند چه شرایطی در انتظار آنهاست و خود را آماده کرده اند. عبدالمالک الحوثی رهبر این گروه روز 26 ماه فوریه از هادی، عربستان سعودی و آمریکا انتقاد و آنها را به همکاری و مشارکت برای تشکیل رژیمی دست نشانده در یمن متهم کرد. از سوی دیگر، از مدت ها پیش ادعاهایی در خصوص حمایت ایران از حوثی ها مطرح شد و بسیاری حوثی ها را دست نشانده ایران در یمن می دانند؛ به ویژه در صورت بروز جنگ داخلی، تنها امید حوثی ها برای شکست ائتلاف تشکیل شده توسط عربستان سعودی، اتکاء به حمایت ایرانی هاست. دولت ایران روز دوم ماه مارس از امضای توافق حمل و نقل هوایی دوجانبه با حوثی ها خبر داد و بدین ترتیب مسیری حیاتی برای این گروه را به روی آنها گشود و این مسئله بدون شک عربستان را بیش از پیش خواهد آزرد.

عربستان سعودی و به طور نسبی آمریکا، پیشتر به طور سهوی روابط ایران و حوثی ها را تقویت کردند؛ حمایت ریاض و واشنگتن از مبارزات خشونت آمیز علی عبدالله صالح رئیس جمهور پیشین یمن علیه حوثی ها، هویت این گروه را از یک جنبش مذهبی به گروه جنگجوی قدرتمند تغییر داد. آمریکا به ارسال تجهیزات و سلاح برای نیروهای صالح و آموزش نیروهای یمنی برای مقابله با القاعده ادامه داد در حالی که طبق شواهد موجود، این تجهیزات در مبارزه و تلاش برای سرکوب حوثی ها مورد استفاده قرار می گرفتند.

مداخله کشورهای حاشیه خلیج فارس و آمریکا را در یمن نمی توان موضوعی جدید به شمار آورد. عربستان سعودی تاریخچه ای طولانی در حمایت از گروه های گوناگون در یمن دارد و این مسئله که آمریکا منافع امنیتی را نسبت به حمایت از دموکراسی در اولویت قرار داد، در نهایت به روی کار ماندن صالح تا پیش از انقلاب سال 2011 منجر شد. یک تحلیلگر ساکن صنعا اخیرا در این باره گفت: «آمریکایی ها نمی توانند به خاطر بر هم خوردن ثبات دروغینی که در یمن ایجاد کرده بودند، ایرانی ها را مقصر بدانند و یا از حوثی ها انتقاد کنند که چرا به دنبال حمایت خارجی هستند؟»

نگرانی کنونی از این است که هیچ درسی از ناآرامی ها در عراق، لیبی و سوریه گرفته نشده باشد. ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس به سادگی یمن را صحنه نبرد نیابتی بر سر قدرت می پندارند بدون اینکه به عواقب درگیری در این کشور توجهی داشته باشند و احتمال حمایت آمریکا و قدرت های غربی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در صورت بروز جنگ در یمن نیز زیاد است. حوثی ها احتمالا در مقابل جبهه ای که علیه آنها تشکیل می شود، به حمایت ایران اتکا خواهند کرد؛ چرا که هیچ کشور دیگری به کمک آنها نخواهد شتافت.

تا چندی پیش یمن برای قدرت های منطقه چندان جالب توجه نبود و حمایت های خارجی تنها با هدف تحت کنترل درآوردن ناآرامی ها و درگیری های داخلی صورت می گرفت و نه برای طولانی کردن جنگ. اما اکنون که دو قدرت اصلی در منطقه تصمیم به زورآزمایی گرفته اند، میزان تجهیزاتی که به یمن منتقل خواهد شد افزایش می یابد و ناگزیر جنگی در خواهد گرفت که همانند درگیری های کنونی در عراق، سوریه و لیبی، کشورهای حاشیه خلیج فارس و ایران قادر به کنترل آن نخواهند بود. طبق تجربیات حاصله از دیگر مناطق در خاورمیانه زمانی که چرخه درگیری آغاز شود، پایان دادن به آن به شدت دشوار خواهد بود. هدفی که در عراق، لیبی و سوریه قابل دستیابی نبود، در یمن نیز به دست نخواهد آمد؛ اما متاسفانه عربستان سعودی و همسایگان عرب این کشور در حاشیه خلیج فارس و احتمالا ایران، روسیه و آمریکا از تلاش برای اثبات برتری خود در منطقه دست بر نخواهند داشت.