نگاهی به تخریب‌های داعش

ابتدای هزاره سوم بود (مارس٢٠٠١) که طالبان بزرگ‌ترین تندیس سنگی جهان، موسوم به تندیس بودا را تبدیل به تلی از خاک کردند، آنگاه بود که نمایان شد زمان برای عبرت تنها یک معیار است و بس، بلکه این زیرساخت‌های فرهنگی هر سرزمینی است که نمایانگر سطح خرد و اندیشه انسان‌هاست. پس از آن با حضور نظامی آمریکا در عراق، موزه بغداد غارت شد و اموالش از اروپا و آمریکا سر در آوردند. اما این پایان کار نبود و پدیده‌ای با نام داعش آنچنان هلال حاصلخیز باستانی را در وحشت فرو برد که کسی یادی از آثار باستانی آن نکرد. مدعیان افراطی  ابتدا با تخریب بناهای مقدس از فرهنگ‌های مختلف در منطقه و سپس نسل‌کشی اقوام کهن این اقلیم، از جمله ایزدیان را شروع کرد و طی چند روز گذشته پتک و تیشه خود را به سوی آثار باستانی منحصربه‌فرد موزه موصل گرفت. آثار این موزه نه تنها متعلق به عراق است بلکه نمونه‌های شاخصی از این آثاری که در ویدئوی منتشرشده توسط این گروه شاهد بودیم، متعلق به سلسله‌های تاریخی ایران، به‌ویژه اشکانیان است.

این آثار عموما متعلق به شهر باستانی هترا (در ١٥٠کیلومتری جنوب موصل کنونی) بودند که در زمان رونق خود، جزو قلمرو امپراتوری اشکانیان بوده و آثار به‌دست‌آمده از آن را زیرمجموعه هنر پارتی می‌دانند؛ به‌ویژه در مجسمه و پیکره‌سازی که نه‌تنها نمونه‌های شاخص در دوره خود بودند، بلکه عناصری تاثیرگذار بر هنر پس از خود به‌ویژه هنر ساسانیان به حساب می‌آیند. یکی از آثار از بین رفته که در این ویدئو آورده شده است، احتمالا مجسمه‌ای است موسوم به «مجسمه مَلِک اتللو» (اثلو) که روی آن کتیبه‌ای با عنوان «مجسمه اثلو پادشاه النتون آشوری، عبادت‌کننده خدا، مبارک از سوی خدا...» آورده شده است. او احتمالا پادشاه شهر «نتون آشوری» یکی از پایتخت‌های کشور آدیابن {کردستان} بوده و مجسمه نزدیک به دو متر ارتفاع داشته است. منطقه موصل و عراق امروزی جزیی جدانشدنی از تاریخ ایران باستان بوده و در تمامی دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی، این سرزمین بخشی از ایرانشهر فرهنگی و سیاسی محسوب می‌شده و نزدیک به یک‌هزاره پایتخت ایران در تیسفون (١٠ کیلومتری بغداد امروزی) واقع بوده است، بر همین اساس بخش اعظمی از آثار به دست‌آمده در این سرزمین جزو فرهنگ ایران باستان به حساب می‌آیند. 

همچنین تنها آثار مرتبط با فرهنگ ایران در این موزه نبوده است، بلکه آثار متعلق به آشوری و اکدی نیز در این ویدئو به شکل نمایان با ابزار صنعتی نابود می‌شوند، از جمله تندیس گاو مرد (گاو بالدار)، متعلق به تمدن آشور که یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌ها و نخستین امپراتوری‌های جهان باستان بوده است و تاثیر هنر آن را بر دروازه ملل شهر پارسه هخامنشی (تخت جمشید) شاهد هستیم. 

اما این پایان کار نیست، زیرا موزه موصل مملو از آثار شاخص دیگر است که یا در داخل موزه یا در مخزن آن نگهداری می‌شوند و ما اطلاعات کافی از آنها نداریم. اما اخبار بسیاری مبنی بر فروش و قاچاق آثار باستانی عراق و سوریه به اروپا و آمریکا منتشر می‌شود که در این اوضاع امیدواریم حداقل قاچاق شوند، زیرا اگر به دست کلکسیون‌دارهای خصوصی برسد، حداقل سالم می‌ماند و بهتر از این است که نابود شوند. هرچند این امید نیز هست که تعدادی از این آثار، مولاژ اصل آنها باشد و دیده‌شدن میله آهنی در وسط یکی از مجسمه‌های تخریب‌شده این امید را دوچندان می‌کند، اما به‌طور مسجل در این‌باره نمی‌توان سخن گفت. 

 این آثار نه‌تنها متعلق به سرزمین عراق یا فرهنگ ایران باستان، بلکه میراثی است که از گذشتگان ما تا به امروز به جای مانده و توسط باستان‌شناسان از دل خاک بیرون آورده شده است، پس جهان متمدن امروز به‌گونه‌ای با کمک‌گرفتن از تاریخ و پانهادن بر شانه‌های گذشتگان است که دنیای امروز را برای خود رقم زده، بالطبع تمام دنیا نیز ملزم به حمایت و نگاهبانی از این آثار هستند.