رابطـه ايران و عربستان در انتظار اراده‌سياسي
مرگ ملك عبدالله در بيست و سومين روز از ماه ژانويه و روي كارآمدن برادر وي سلمان اين سوال را در ذهن همگان ايجاد كرد كه عربستان از اين پس چه سياستي را در حوزه منطقه‌اي دنبال خواهد كرد؟ اين پرسش به خصوص در ايران كه در چند سال اخير بيشترين تنش‌ها را با رياض تجربه كرده است به شكل جدي‌تري مطرح شد. پيش از مرگ ملك عبدالله حضور وزير امور خارجه عربستان سعودي در وين و همزمان با مذاكرات هسته‌اي فشرده ايران با ١+٥ اين شايبه را تقويت كرد كه رياض تمام تلاش خود را براي به نتيجه نرسيدن اين مذاكرات حداقل در آن بازده زماني و تمديد مجدد آن به كار گرفته است. پس از تمديد مذاكرات در نوامبر ٢٠١٤ هم كاهش قيمت نفت و مقاومت عربستان در عدم كاهش توليد به نوعي به اقتصاد ايران كه وابسته به نفت است و روزهاي تحريم را پشت سر مي‌گذارد سايه انداخت و اين مساله بر ميزان اتكاي ايران به بهاي نفت در بودجه سال آتي هم تاثيرگذاشت. در دو ماه گذشته همگان اين پرسش را مطرح مي‌كنند كه آيا عربستان به دنبال اصلاحات در رويه خود پيش خواهد رفت؟ آيا سياست‌هاي رياض در قبال تهران تغيير خواهد كرد؟ آيا عربستان با كاهش توليد نفت به افزايش بهاي آن كمك خواهد كرد؟ آيا عربستان با دولت بشار اسد در سوريه براي پايان دادن به بحران سياسي در اين كشور وارد همكاري يا حداقل فاز تنش‌زدايي خواهد شد؟ آيا داعش تبديل به دشمن مشتركي خواهد شد كه عربستان و ايران را به هم نزديك كند؟
ملك سلمان در حال حاضر بايد تصميم‌هاي كلان و مهمي را در سطح داخلي و منطقه‌اي اتخاذ كند. در چند سال اخير رياض و تهران كه در دهه ٧٠ گام‌هاي بلندي را براي بهبود روابط برداشته بودند مجددا در مسير رقابت‌هاي منطقه‌اي و اختلاف‌هاي نه چندان آسان قرار گرفتند. تحولات در كشورهاي اسلامي از تونس تا مصر، از يمن تا سوريه در حقيقت كشورهاي منطقه به خصوص ايران و عربستان را در مواضع متفاوت قرار داد. مواضعي كه پنهان كردن آن پشت پرده ممكن نبود و بايد براي به نتيجه رسيدن علني مي‌شد. در مصر به عنوان مثال ايران و عربستان كاملا دو موضع متفاوت را در پيش گرفتند. عربستاني كه در دهه‌هاي ٥٠ و ٦٠ از اخوان‌المسلمين در برابر ناصر حمايت كرده بود زماني كه اخوان اندك‌اندك در داخل خاك اين كشور هم به دنبال جاپايي براي خود بود به مخالفت با آن برخاست. اين در حالي بود كه براي ايران كه در سال‌هاي حضور حسني مبارك در قدرت، ارتباط ديپلماتيك چنداني با قاهره نداشت كنار گذاشته شدن مبارك و روي كار آمدن اخوان‌المسلمين يك فرصت سياسي بي‌سابقه بود. در نهايت برگه‌هاي رياض در عربستان برنده شد و دولت محمد مرسي از كار بركنار و بازي دوباره به دست نظامي‌هاي مورد حمايت عربستان افتاد. در حال حاضر به نظر مي‌رسد كه دولت سلمان به دنبال نزديك شدن به اخوان المسلمين است.
در اين خصوص سايت counterpunch مي‌نويسد: خصومت ميان اخوان و آل سعود بسيار ريشه‌دار و بسيار عميق است و بهبود اين رابطه روندي بسيار طولاني خواهد بود. در شرايطي كه نيت پنهان تيم سلمان نزديك شدن به اخوان باشد بايد دلايل اين حركت را مورد واكاوي جدي قرار داد. يكي از اصلي‌ترين دلايل اين تغيير موضع كه بي‌شك تحقق آن آسان و سريع نخواهد بود، ايران است. در حال حاضر اصلي‌ترين مشكل امنيتي منطقه، تضادهاي قومي است. تنش در منطقه و جهان اسلام به واسطه گروه‌هاي شبه نظامي به اوج خود رسيده است. در اين ميان جمهوري اسلامي ايران به دليل مبارزه سريع و عكس‌العمل مثبتي كه براي مهار داعش در عراق از خود نشان داد به نوعي دست بالاتري از عربستان را در منطقه در اين خصوص دارد. در روزهايي كه عربستان به همراه كشورهاي غربي و ايالات متحده سرگرم تشكيل ائتلاف جهاني براي مبارزه با داعش در حرف و بيانيه بودند، ايران به كمك دولت مركزي در عراق رفت و به آزادسازي بخش‌هايي از اين كشور از دست داعش كمك‌هاي بسياري كرد. حركتي كه قدرت نظامي و البته نفوذ سياسي ايران را در منطقه به اين كشور بازگرداند. رقابت منطقه‌اي ايران و عربستان بر هيچ كس پوشيده نيست و به نظر مي‌رسد كه نزديكي به اخوان مي‌تواند در راستاي تلاش‌ها براي كاستن از قدرت ايران باشد آن هم در شرايطي كه توافق هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ پس از ١٢ سال مذاكره عملا در دسترس قرار گرفته است و امضاي اين توافقنامه مي‌تواند مهر پاياني بر پروژه ايران هراسي در منطقه باشد. تا پيش از موفقيت نظامي ايران در عراق ايجاد شكاف ميان جامعه اهل سنت در منطقه با تهران براي عربستان سعودي كار آساني بود اما پس از موفقيت ايران در مهار داعش نگاه اهل سنت عراق به ايران مثبت‌تر از پيش شده است. روي كار آمدن ملك سلمان با بركناري بندر بن سلطان سفير سابق عربستان سعودي در ايالات متحده از پست اجرايي شوراي امنيت ملي همراه بود و البته به خانه‌تكاني‌هاي سياسي گسترده و قدرت گرفتن محمد بن نايف منتهي شد. با وجود گذشت يك ماه از تغيير قدرت در عربستان سعودي هنوز ايران و عربستان سعودي در مسير بهبود رابطه قرار نگرفته‌اند. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران در مراسم يادبودي كه براي ملك عبدالله در رياض برگزار شد شركت كرد اما پس از آن برخي اظهارنظرهاي تند در خصوص ملك عبدالله از تريبون‌هاي رسمي در ايران به بازگشت سايه‌اي سرد بر اين روابط منتهي شد. در شرايطي كه برخي منابع خبري از نياز ايران و عربستان به ميانجي منطقه‌اي براي تنش‌زدايي از روابط دوجانبه سخن مي‌گويند به نظر مي‌رسد كه تهران و رياض براي عبور از اين بن‌بست به اراده‌اي سياسي و عبور از برخي تنش‌ها براي حداقل گفت‌وگوي دوجانبه و مذاكره نياز دارند. شايد دولتمردان در دولت يازدهم و تيم ديپلماسي ملك‌سلمان بايد مانند دهه ٧٠ جسارت بيشتري براي برداشتن گام‌هاي واقعي از خود نشان دهند.
در همين راستا حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي- افريقايي وزارت امور خارجه ايران در تازه‌ترين اظهارنظر در خصوص رابطه رياض- تهران گفت: «گام‌هايي براي شروع رايزني‌ها با عربستان به عنوان يك كشور مهم برداشته ايم و نسبت به استمرار اين گفت‌وگوها
خوشبين هستيم.»
منبع: روزنامه اعتماد
