جوانان عرب و افراط‌گرایی

در این هیچ بحثی نیست که جنایات گروه تروریستی «داعش» به اسلام آسیب می‌زند. اعمال روزانه این تشکیلات در سوریه، عراق و لیبی و طرفدارانشان در مصر نشان می‌دهد که آنها قصد دارند به همین شیوه ادامه دهند. هدف آنها تخریب توانمندی‌های مسلمانان و مخدوش‌کردن چهره این دین حنیف در سراسر جهان است.

با وجود اینها می‌بینیم که این تشکیلات پیوسته جوانان عرب و غیرعرب را از کشورهای مسلمان یا حتی کشورهای غربی به خود جذب می‌کند. تحقیق «یوسف وردانی»، کارشناس مطالعات و تحقیقات حوزه جوانان، نشان می‌دهد در ماه اکتبر سال٢٠١٤، از میان پنج‌هزار و یک‌صد‌نفر از مردمان ساکن در هفت کشور عربی از جمله تونس، مصر، فلسطین، اردن، عربستان، لبنان و عراق حدود ١١درصد نسبت به این تشکیلات نظر مثبتی دارند. نکته عجیب‌تر افزایش این رویکرد تاییدکننده در قیاس با یک‌نظرسنجی دیگر است که موسسه «سیاست‌های شرق نزدیک» در واشنگتن در ماه‌های سپتامبر و اکتبر سال٢٠١٤ تهیه کرده بود. آن نظرسنجی‌ها نشان می‌داد در لبنان یک‌درصد و در مصر و امارات هرکدام سه‌درصد و در کویت چهاردرصد و در عربستان سعودی تنها پنج‌درصد از مردم نظر مثبتی نسبت به این تشکیلات داشته‌اند.

مساله دیگری که موجب حیرت پژوهشگران می‌شود آن است که تشکیلات داعش تاکنون توانسته است جوانانی را از کشورهای اروپا، آمریکا و کانادا به خود جذب کند. حال آنکه آنها در محیط‌هایی مرفه و باثبات زندگی می‌کنند و از آزادی و دموکراسی برخوردارند. مساله حیرت‌آورتر اینکه میزان حمایت جوانان ساکن این کشورها از داعش، حتی از کشورهایی که داعش در آنها فعالیت می‌کند، بیشتر است. یک نظرسنجی که از سوی موسسه «آی‌سی‌ام» تهیه شده و نتایج آن در آگوست٢٠١٤ منتشر شد، نشان می‌دهد ٢٥درصد از جوانان بین ١٨تا ٢٤سال فرانسوی از داعش حمایت می‌کنند؛ این میزان در بین جوانان انگلیسی هفت و در بین جوانان آلمانی چهاردرصد است.

چنان‌که ملاحظه می‌شود دلایل این تایید روشن نیست. همچنین مشخص نیست که صحنه‌های تکان‌دهنده مربوط به جنایات اخیر داعش تا چه‌حد در این گرایش‌ها تاثیر منفی گذاشته است. از سوی دیگر روشن نیست تا چه‌حد کسانی که نظر مثبتی نسبت به داعش دارند، حاضرند به مناطق درگیری رفته و در کنار این گروه بجنگند؟

اهمیت تاثیر «داعش» و سایر گروه‌های شبه‌نظامی بر جوانان، دولت‌های عربی را بر آن می‌دارد تا برنامه‌های استراتژیک کوتاه‌مدت یا بلندمدتی را برای حمایت از جوانان به مرحله اجرا درآورند. این برنامه‌ها در نظر بسیاری از کارشناسان باید دارای چندعنصر اصلی باشد: مهم‌ترینشان فراهم‌کردن فرصت‌های شغلی مناسب برای غلبه بر بیکاری که یکی از مشکلات پیچیده جوامع ماست. آمارهای موجود نشان می‌دهد که میزان بیکاری در کشورهای عرب حدود ٢٢درصد از ١٢٠میلیون‌افرادی را شامل می‌شود که نیروی کار به‌شمار می‌روند. این در حالی است که هرساله سه‌میلیون‌و٤٠٠هزار کارگر جدید وارد بازار کار می‌شوند. همچنین آمارها نشان می‌دهد ٦٠درصد از ساکنان کشورهای عربی را جوانان زیر سن ٢٥سال تشکیل می‌دهند. این مساله بیانگر آن است که میزان بیکاری جوانان در کشورهای عرب تا سال٢٠٢٥ به حدود ٨٠میلیون‌نفر خواهد رسید. این در حالی است که با فراهم‌شدن فرصت‌های شغلی این جوانان خواهند توانست از استعدادها و توانمندی‌های خود برای پیشرفت اقتصادی کشورهایشان استفاده کنند.

نکته دیگر تقویت فعالیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی است تا بتواند یک چهره واقعی و حقیقی از دین حنیف اسلام را نشان دهد و جلوی حملات مغرضانه علیه اسلام را بگیرد. همچنین این برنامه‌های فرهنگی باید بتوانند اهداف و برنامه‌های گروه‌ها و تشکیلات تروریستی و میزان خطر آنها را برای امنیت کلی جامعه آشکار کند.

اینها یک‌سری اقدامات کوتاه‌مدت است اما مهم‌ترین گام بلندمدت چیره‌شدن بر بی‌سوادی است. زیرا جهل و نادانی بهترین زمینه را برای رشد گروه‌های افراطی فراهم می‌کند. آمار سازمان آموزشی، فرهنگی و علمی عربی «الالسکو» نشان می‌دهد تعداد افراد بی‌سواد در کشورهای عربی در سال٢٠١٣ حدود ٩٧/٢میلیون‌نفر از مجموع حدود ٣٤٠میلیون‌نفر است؛ یعنی ٢٧/٩درصد از کل ساکنان این منطقه. در کنار مبارزه با بی‌سوادی باید استراتژی جدیدی را برای گسترش آموزش و تغییر کتاب‌های درسی در نظر گرفت. همچنین باید روش‌هایی را به کار بست که در آنها درک، تفکر و نوآوری تقویت شود.