مظلومیت موسیقی نواحی در گیشه فجر/ ببخشید ما پاپ نیستیم

«ببخشید ما پاپ نیستیم»؛ این جمله یکی از مدیران گروه‌های موسیقی شرکت‌کننده در سی‌امین جشنواره موسیقی فجر است؛ موسیقی‌ای که روزگاری یکی از ارکان اصلی این جشنواره را تشکیل می‌داد، حالا تنها به عرصه‌ای ویترینی برای نمایش هنر کهن ایرانی تبدیل شده است که هرروز نحیف‌تر از گذشته می‌شود. حتی دیگر زنگ‌های خطر نیز برای اهمیت این بخش اثر ندارد. نه خبرهایی با عنوان تکراری «بی‌توجهی به موسیقی نواحی» کارساز است، نه آرشیو منسجمی برای انتقال هنر شفاهی کشور به نسل بعد گرد آمده.

جشنواره موسیقی فجر که امروز، ٢٣بهمن وارد سی‌امین دوره خود شده، نتوانسته است مجالی برای تزریق خون به رگ‌های موسیقی نواحی ایران شود. موسیقی نواحی در این دوره در بخش غیررقابتی جشنواره قرار دارد؛ همان بخشی که موسیقی پاپ هم از چند دوره اخیر در آن گنجانده شده است. اگرچه در ظاهر، رقابتی میان گروه‌های شرکت‌کننده در این بخش وجود ندارد اما میزان فروش بلیت‌های هر گروه به‌نوعی آماری قابل‌مقایسه را به‌وجود می‌آورد. به گزارش ایسکانیوز، گروه موسیقی پاپ «سون» با توجه به میزان فروش بلیت در بخش موسیقی پاپ، عنوان پرفروش‌ترین را به خود اختصاص داده و این گروه که قرار است در دو سانس اجرا داشته باشد، فقط ١٠بلیت فروش‌نرفته در سانس دوم دارد تا اولین گروه «sold out» ‌کننده بخش موسیقی پاپ باشد. به گفته این خبرگزاری، گروه موسیقی «آگرین» به سرپرستی عادل نادری که قرار است در بخش موسیقی نواحی سی‌امین جشنواره موسیقی فجر روی صحنه برود نیز رکورد کمترین میزان فروش بلیت را دارد و این در حالی است که بلیت‌های مربوط به ١٥٠صندلی از صندلی‌های ایوان شمس توسط مسوولان برگزار‌کننده غیرقابل‌فروش اعلام شده‌اند.  مرور جشنواره‌های موسیقی فجر از دوره‌های ابتدایی تا به امروز نشان‌ می‌دهد که موسیقی نواحی یکی از بخش‌های اصلی جشنواره بوده است.

علی مرادخانی، معاون امور هنری وزیر ارشاد نیز در پیامی که به سی‌امین جشنواره‌ بین‌المللی موسیقی فجر ارسال کرده به این موضوع اشاره کرده است: «آغازین سال‌های فعالیت جشنواره‌ موسیقی فجر که به نام «جشنواره سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی» خوانده می‌شد، نهالی نوپا بود که با تمامی حساسیت‌ها و اختلاف‌سلیقه‌هایی که درباره‌ شیوه‌ برگزاری جشنواره وجود داشت، فعالیت خود را با حضور موسیقیدانان و هنرمندانی از سراسر ایران به‌ویژه در حوزه‌ موسیقی نواحی، ادامه داد و البته کار در چنین فضایی به‌طور طبیعی با مشکلات و موانع بسیاری همراه بود.» همچنین کارنامه دوره‌های گذشته گواه این موضوع است که هرچه به سال‌های اخیر نزدیک می‌شویم، توجه به موسیقی نواحی کمتر شده و یکی از مصادیق بارز آن را می‌توان میزان فروش بلیت‌ گروه‌های شرکت‌کننده در این بخش دانست. اگر از گزارش ایسکانیوز درباره کمترین بلیت فروخته‌شده در چندروز گذشته، بگذریم با مراجعه به سایت ققنوس می‌توان متوجه آمار آنلاین فروش گروه‌ها شد. تا لحظه تنظیم این گزارش گروه تبری از ساری که قرار است ٣٠بهمن در برج آزادی روی صحنه برود، هنوز موفق به فروش هیچ بلیتی نشده است. بعد از آن گروه «آگرین» است که ٢٧بهمن در ایوان شمس اجرا خواهد داشت و تاکنون چهار بلیت فروخته است. گروه «شبدیز» از بوشهر نیز در همین روز روی صحنه می‌رود که ١٩بلیت فروخته است و گروه «دالغا» از تبریز ٢٩بهمن اجرا دارد و ٧٣صندلی تالار ایوان شمس برای آنها به فروش رفته است. در جایگاه بعدی گروه «زاگرس» ٢٦بهمن در ایوان شمس روی صحنه می‌رود که ٩٥بلیت فروخته و بعد از آن گروه «ژیوار» با ١٥٠بلیت فروخته‌شده، ٢٦بهمن در فرهنگسرای نیاوران اجرا خواهند داشت. البته «ژیوار» تنها گروهی است که علاوه‌بر شرکت در این بخش، در گروه ویژه بانوان هم قرار دارد. در نهایت هم گروه «سازینه نواحی ایران» قرار دارد که ٢٩بهمن در تالار وحدت اجرا دارد و با ٢٧٣بلیت فروخته‌شده بالاترین رتبه را در گروه‌های موسیقی نواحی به خود اختصاص داده‌است.  پیمان بزرگ‌نیا، مدیر گروه «سازینه نواحی ایران» که درحال‌حاضر بیشترین بلیت‌های فروش‌رفته متعلق به آنهاست، در مورد میزان توجه به این بخش به‌خصوص با توجه به فروش بالای بلیت گروه‌های پاپ به «شرق» گفت: «در یکی از مصاحبه‌هایم گفتم که ببخشید ما پاپ نیستیم. باید این واقعیت را بپذیریم که به موسیقی نواحی به چشم موزه‌ای نگاه نکنیم.»

او در مورد دلیل افت مخاطبان بخش موسیقی نواحی از دوره‌های گذشته تا به امروز عنوان کرد: «میزان جذب مخاطب در دوره‌های اول خیلی خوب بود اما به‌نظرم یکی از اشتباهاتی که باعث رویگردانی مردم از تماشای کنسرت‌های موسیقی نواحی شد، این بود که اجراهایی برای بزرگان و استادان این رشته برگزار شد که باید در بخش پژوهشی و برای ثبت و بررسی موسیقی نواحی به‌کار می‌رفت درحالی که این اجراها در سالن‌های بزرگ برپا می‌شد و در ابتدا مخاطبان به شوق شنیدن موسیقی نواحی می‌آمدند اما به‌مرور با تصویری از کهنسالان مواجه ‌شدند و اینطور به مردم القا شد که موسیقی نواحی مربوط به گذشته و افراد سالخورده است. البته حرف من به این معنا نیست که نباید به بزرگان و استادان موسیقی نواحی بی‌اعتنا بود بلکه منظورم این است که هنرمندان برجسته این رشته در جایگاهی قرار گرفته‌اند که باید آثارشان مورد پژوهش قرار بگیرد و برای جذب مردم و جوانان به این بخش، باید شیوه‌های جدیدتری به کار گرفت.»

یکی از موضوعات دیگری که در مورد حضور موسیقی نواحی در جشنواره موسیقی فجر باید مورد بررسی قرار گیرد، سالن‌هایی است که برای اجرای گروه‌ها اختصاص یافته. تالار وحدت و رودکی از جمله مکان‌های شناخته‌شده برای اهالی هنر و موسیقی است. درحالی که براساس جدول جشنواره، تنها یک گروه موسیقی نواحی یعنی «سازینه نواحی ایران» در تالار وحدت روی صحنه می‌رود که از قضا بیشترین آمار فروش بلیت را هم دارد و بعد از آن تالار ایوان شمس و برج آزادی برای اجراهای موسیقی نواحی قرار داده شده‌اند که نام آنها کمتر برای مخاطبان آشناست. علاوه‌براینکه اگر به تجربه کشورهای دیگر نگاه کنیم، می‌بینیم موسیقی نواحی به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی هر ملت، نه‌تنها از نظر معنوی مورد توجه قرار می‌گیرد بلکه در صورت سودآورنبودن مورد حمایت گروه‌های خصوصی و دولتی نیز هستند. در مورد جشنواره موسیقی فجر نیز می‌توان چنین راهکارهایی را در نظر گرفت. این جشنواره که با بودجه دولتی برپا می‌شود و بلیت‌فروشی هم دارد، می‌تواند طوری برنامه‌ریزی کند که از طریق فروش بلیت‌های بخش پاپ، بخش‌هایی همچون موسیقی نواحی که کمتر از نظر مادی حمایت می‌شوند، از نظر مالی تامین شوند. علی مغازه‌ای، پژوهشگر و مستندساز موسیقی نواحی که اولین دوره جشنواره «آیینه‌دار» را با حمایت بخش خصوصی در زمینه موسیقی نواحی برگزار کرده است، با تایید این موضوع به «شرق» گفت: «هیچ‌چیز قابل‌توجهی حداقل در بخش موسیقی نواحی جشنواره وجود نداشت تا موجب جذابیتی شود که بخواهم اطلاعاتی در مورد جزییات این دوره کسب کنم. یکی از مقتضیات این رشته، همکاری و مشارکت افراد متخصص است درحالی که در بخش موسیقی نواحی نامی از محمدرضا درویشی و محققانی از این‌دست می‌توانست نقطه امیدی برای پررنگ‌ترشدن اهمیت گروه‌های این بخش شود.»

او ادامه داد: «در خیلی از کشورها، دولت تصدی را به بخش خصوصی سپرده یا اینکه از طریق حمایت‌های مادی و دادن یارانه، از هنرهایی همچون موسیقی نواحی حمایت می‌کند. وقتی بخش موسیقی نواحی ما به سمت بلیت‌فروشی می‌رود، از جدیت آن کاسته می‌شود و فعالان آن مجبورند خود را با خواسته مشتریان تطبیق دهند به همین دلیل موسیقی نواحی صرفا به یک برنامه نمایشی منجر می‌شود. در صورتی که ما موظف هستیم اجراهای خوب و مناسبی از آیین‌های کهن خود روی صحنه ببریم تا در اذهان با یک تصویر خوب ثبت شود.»