عربستان و آرزوهای پادشاه جدید

به قدرت رسیدن ملک سلمان با هر استانداردی صورت گرفته باشد مطلقا حاوی این پیام نیست که جامعه سنتی سعودی و در مقیاس وسیعتر جامعه عرب که تحت تاثیر آن قرار دارد بزودی تحولی بنیادین را تجربه خواهد کرد. اما تردیدی وجود ندارد ملک 79 ساله پس از خود(ونه در زمان حیاتش)نا خواسته زمینه تحولی بزرگ در جامعه لایه بندی شده کشورش و به احتمال زیاد سایر جوامع عربی را فراهم خواهد کرد. نسل سیاسی فرزندان عبدالعزیز با رفتن فرزند بیست و پنجم او منقرض خواهد شد.

ملک سلمان پادشاه جدید و 79 ساله عربستان می گوید تغییری در سیاست های کشور بعداز مرگ برادرش شاه عبدالله نخواهد داد. کاملا نا امید کننده به نظر می رسد. تردید در باره توانایی ملک سلمان در شرایطی که خاورمیانه عربی و خلیج فارس در حساس ترین شرایط 50 سال گذشته خود به سر می‌برد، به نگرانی هایی جدی در باره آینده منطقه و ثبات آن دامن زده .به ویژه که موضوع قدرت و نفوذ ایالات متحده نیز به مسئله ایی پر ابهام ومناقشه انگیز در واشنگتن تبدیل شده و به قدرت رسیدن ملک سلمان سالخورده سنت گرا، بالقوه بر دامنه این ابهامات به طور استراتژیک افزوده است.

اکنون سوال این است " عربستان به کدام سو خواهد رفت؟". شاه سلمان که میگوید هیچ جا! اما این می تواند بالقوه نگران کننده باشد،هم به دلیل ناتوانی او و هم به دلیل امنیت و ثبات منطقه که ارتباط مستقیمی با سیاست های سعودی دارد. نگران کننده و مهم نه تنها برای تهران که حتی برای واشنگتن که طی 4 سال گذشته همواره از مقامات سعودی در خواست کرده سیاست های منطقه ایی خودرا مورد بازنگری قرار دهند.در کوتاه مدت اینکه تغییری در ساختار قدرت عربستان رخ نخواهد داد شاید عده ای و از جمله تندرو های کنگره مانند سناتور لیندزی گراهام وسناتور مک کین و متحدان آنها در کنگره و نیز اعراب محافظه کار را راضی کند . اما تا آنجا که به آینده کشور های عرب و لایه های پنهان اجتماع عربی مربوط می شود، چنین رضایت کوته بینانه و زود گذری، بسیار گمراه کننده و مخاطره آمیز خواهد بود. رضایتی مهلک که تا کنون مانع از آن شده درک درست و عمیقی ازواکنش لایه های پنهان و بالقوه چالش برانگیز طبقه متوسط شهری اما مشارکت خواه اجتماعی وطبقه نخبه تحصیل کرده نوگرا ومشارکت طلب سیاسی در برابر ما قرار دهد.

این را به این دلیل می گویم که پس از حوادث 11 سپتامبر تا به امروز،تروریسم وعوامل ناامنی خواستگاه خودرا در درون همین طبقات جستجو کرده ،ازدل آن برآمده و به نتایج مرگباری هم دست یافته است.تندروهای کنگره برای راضی نگه داشتن خود و دلگرمی سلاطین نفت و گاز چون شیخ تمیم، الصباح و آل خلیفه و اینک ملک سلمان می توانند همچنان در مواضع شان باقی بمانند، اما بی شک قادر نیستند ضعف بینایی شان در عدم مشاهده شکاف های پنهان درون جوامع عربی را پنهان کنند. به قدرت رسیدن ملک سلمان با هر استانداردی صورت گرفته باشد مطلقا حاوی این پیام نیست که جامعه سنتی سعودی و در مقیاس وسیعتر جامعه عرب که تحت تاثیر آن قرار دارد بزودی و در زمان حیات او تحولی بنیادین را تجربه خواهد کرد. این از محالات است و خود ملک نیز ادعای آن را ندارد. اما تردیدی وجود ندارد ملک سلمان 79 ساله وبیمار که حتی از بیان ساده تسلیت فوت برادرش شاه ناتوان بود، پس از خود(ونه در زمان حیاتش)نا خواسته زمینه تحولی بزرگ در جامعه لایه بندی شده کشورش و به احتمال زیاد سایر جوامع عربی را فراهم خواهد کرد. نسل سیاسی فرزندان عبدالعزیز با رفتن فرزند بیست و پنجم او منقرض خواهد شد. تحولی که اساس ژئوپولتیک منطقه و تعریف سنتی از قدرت را دگرگون خواهد کرد. این زمانی ست که نه مناسبات قبیله ای و سنت های خانوادگی، ،که قدرت اجتماعی و سیاسی بر گرفته از طبقه قدرتمند متوسط شهری وگروه های تحصیل کرده سیاسی که حسی غریب و خطرناک از ناسیونالیزم عربی و سنت گرایی مذهبی شاخصه اصلی و پیوند دهنده شیرازه آنهاست، تعیین کننده مناسبات قدرت و ساختار حاکمیت در داخل و کنشگری در خارج خواهد بود. دلایل متعددی وجود دارد که شاه عبدالله تا حدودی متوجه این نکته شده بود و برداشتن گام های ولو تبلیغاتی و روبنایی در این زمینه مانند حق رای زنان و انتخابات شورا های محلی موید این نکته است. اما بافت مقاوم جامعه عربستان اورا از ادامه راه منصرف کرد. این انصراف تنها به دلیل مقاومت سنت گرایان صورت نگرفت، بلکه شاید بیشتر به این علت بود که طبقات سیاسی و اجتماعی مدرن، اعتماد و اعتقاد خود را به حاکمیت از دست داده بود و اورا همراهی نکردند و ترجیح داد پروسه تحول گرایی مستقلا خود دنبال کند .اکنون نیز دلیلی وجود ندارد باور کنیم این دیدگاه تغییر کرده ،همانگونه که ملک سلمان هم گفت بنا نیست چیزی تغییر کند.با این وضعیت آیا حق داریم کماکان نگران باشیم؟