مرگ ملک عبدالله و شرایط دشوار ریاض

«مرگ عبدالله»، پادشاه عربستان تمام سیاست‌های ایالات‌متحده‌آمریکا را در خاورمیانه برهم می‌ریزد. این مرگ درحالی دوران نامعلوم جدیدی را برای مقام‌های آمریکایی در منطقه خاورمیانه ایجاد خواهد کرد که آنها درحال‌‌مذاکره درباره گسترش نفوذ ایران و ادامه جنگ برای جلوگیری از پیشروی نیروهای «داعش» در عراق و سوریه هستند. بنابراین باید گفت مرگ شاه ٩٠ساله عربستان‌سعودی به‌همراه سقوط دولت مورد حمایت آمریکا در یمن، بدترین سناریو بوده چراکه این تحولات، مانع دیگری برای گسترش نفوذ ایران در منطقه را از بین برده است؛ زیرا شاه سعودی، یکی از مهم‌ترین اولویت‌های خود را مقابله با پیشرفت نفوذ ایران در خاورمیانه قرار داده بود و در سال‌های‌آخر سلطنت علاقه کمتری نسبت‌به رابطه با آمریکا داشته است.

عبدالله، بارها «باراک اوباما»، رییس‌جمهوری آمریکا را برای حمایت بیشتر از شبه‌نظامیان مخالف دولت «بشار اسد» رییس‌جمهوری‌ سوریه تحت فشار قرار داده بود. از سوی دیگر، عبدالله نظر چندان مساعدی نسبت به ادامه مذاکرات بین آمریکا و ایران برسر برنامه هسته‌ای نداشت و بر این باور بود که این مذاکرات نشانه‌ای بوده که واشنگتن قصد دارد که به همکاری خود با ایران ادامه دهد. مرگ عبدالله احتمالا موجب خلا قدرت بزرگ‌تری در ریاض نسبت به آنچه در ابتدا تصور می‌شد، خواهد شد. شاهزاده «سلمان»، ٧٩ساله که جانشین عبدالله شده، سیاست‌های متفاوتی دارد. به‌همین‌دلیل مقام‌های آمریکایی می‌گویند شاهزاده سلمان یک حاکم قوی و سالم نیست و به احتمال زیاد به‌زودی سایر اعضای خاندان سعودی، جای او را خواهند گرفت.

اما یکی از بزرگ‌ترین پرسش‌هایی که شاه جدید سعودی با آن روبه‌رو خواهد شد، ادامه درگیری‌ها در یمن است که با استعفای رییس‌جمهور یمن، تحولات صنعا را وارد مرحله تازه‌ای کرده است. ابهاماتی نیز درخصوص ادامه بمباران مواضع داعش از سوی ائتلاف به رهبری آمریکا وجود دارد. عبدالله به شدت نگران افزایش قدرت داعش بود و بر پایبندی ریاض به تعهدات خود برای حملات هوایی علیه داعش، تاکید می‌کرد.

از دیگر تصمیماتی که شاه جدید عربستان باید اتخاذ کند، آن است که آیا ریاض به راهبرد افزایش تولید نفت ادامه خواهد داد یا نه. با گسترش دامنه منازعات در عراق و یمن و با کاهش قیمت جهانی نفت که به موضوعی سایه‌افکن بر سیاستگذاری‌های داخلی عربستان سعودی تبدیل شد، شاهزاده سلمان تلاش کرده که حکومت سعودی برای موقعیت حساسی که عربستان اکنون در آن گرفتار شده پاسخ لازم را در اختیار داشته باشد.

درهمین‌حال، برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند در شرایط بسیار آرام، انتقال قدرت به سلمان صورت می‌گیرد اما شرایط بد جسمانی او نشان می‌دهد دوران پادشاهی‌اش کوتاه است و در حقیقت پس از مرگ سلمان، بحران جانشینی تشدید می‌شود؛ در آن زمان که بسیار دور نیست خاورمیانه با شرایط دشوار و حساسی روبه‌رو خواهد شد. عربستان سعودی یکی از اعضای کلیدی در ائتلاف آمریکایی ضد داعش است و مرگ عبدالله سیاست‌های آمریکا را در میان اعراب دوتکه می‌کند. «سیمون اندرسون» یکی از متخصصان خاورنزدیک در موسسه «واشنگتن» می‌گوید: «با وجود اینکه بسیاری از مردم بر این باورند که این انتقالی آرام است اما دلایلی زیادی وجود دارد که زمان را برای ریاض و مردم این کشور دشوار می‌کند. داشتن پادشاهی‌ مجنون آخرین‌‌چیزی است که شرایط را پیچیده می‌کند.» اندرسون در ادامه می‌افزاید که یمن هم چندپاره‌ شده است. داعش پشت در ایستاده و تمامی اینها برای خاورمیانه خطرناک است و چشم‌انداز آینده ریاض را از بین می‌برد. این متخصص امور خاورمیانه در ادامه می‌گوید شاید غرب در این شرایط دشوار بسیار زیرکانه عمل کند و شرایطی را به‌وجود آورد که «مقرن‌بن‌‌عبدالعزیز»، ولیعهد کنونی کنترل را در دست بگیرد هرچند نسل بعدی و جوان پادشاهی، عربستان را با پیچیدگی‌ها و خشونت‌های بیشتری مواجه می‌کند. کشورهای همسایه عربستان نیز اکنون شرایط عادی ندارند؛ عراق تحت نفوذ داعش است و در یمن نیز جنگی بر سر قدرت به‌راه افتاده است. اندرسون در پایان می‌گوید که مشکل کنونی آن است که ما تنها براساس آنچه می‌بینیم، قضاوت می‌کنیم و نمی‌دانیم داخل این پادشاهی دقیقا چه‌چیزی درحال‌وقوع است.