روسیه و نگاه به ایران

روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ در سطح بین‌المللی، اهداف و مسایل متعددی را در سطوح مختلف دنبال می‌کند. بر همین اساس آنها در مقاطعی، اولویت‌های خاص خود را دنبال می‌کنند و در مقطعی دیگر، تغییراتی را در این اولویت‌ها پدید می‌آورند. این ایران است که می‌تواند با توجه به شرایط و منافع ملی و منطقه‌ای خود، نوع و سطح تعامل با کشورهای مختلف به‌ویژه روسیه را تعریف کرده و از فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود، حداکثر بهره را ببرد. اینکه چه میزان از چالش‌ها و تهدیدات اجتناب شود، به توانمندی دیپلماسی ایران بازمی‌گردد. روسیه کشوری است که بعد از فروپاشی شوروی و حتی پیش از آن در سال‌های ابتدای انقلاب، موضوع همکاری‌های نظامی را هرازگاهی با ایران دنبال کرده است و سفر روز گذشته وزیر دفاع این کشور به ایران را هم باید در این راستا ارزیابی کرد.

اگرچه قرارداد قبلی بر سر انتقال سیستم دفاع موشکی موسوم به «اس- ٣٠٠» حتی پس از انعقاد، متوقف شد و ایران اعلام کرد به این دلیل از این کشور شکایت می‌کند اما نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که بسیاری از تسلیحات بعضا استراتژیک در اختیار ایران، از طریق روسیه به ایران انتقال داده شده و روابط دو کشور در این حوزه، نوعی بازی دوسر برد به شمار می‌رود. طبیعی است با توجه به شرایطی که ایران دارد و وضعیت روسیه در سطح بین‌المللی و جایگاه غرب در این رابطه و نوع چالش‌ها و همکاری‌های دو طرف با غرب، سطح همکاری‌ها می‌تواند تحت تاثیر اتفاقات بیرونی قرار گیرد که یک نمونه آن در رابطه با سیستم دفاع موشکی مورد اشاره اتفاق افتاد. باید توجه داشت با درایت بیشتر می‌توان از ظرفیت روسیه بهره برد چه اینکه در سطح بین‌المللی تکنیک‌های مختلفی در این‌باره وجود دارد که یکی از آنها، در نظر داشتن مجموعه‌ای از همکاری‌ها و نه استنادکردن به یک فاکتور خاص است. حوزه‌های مختلف رابطه میان دو کشور وجود دارد و نگاه صحیح به این مجموعه می‌تواند راهگشای روابط باشد. اینکه انتخاب‌های متعددی برای دیپلماسی یک کشور در سطح جهانی متصور باشد، البته برای کشورهایی که در شرایط عادی به سر می‌برند- آن هم با ملاحظاتی- قابل بیان است اما در مورد ایران با وجود مشکلات خاص در سطح بین‌الملل، نمی‌توان «شرکای متعدد» را انتظار داشت. کشورهای دیگر هم حاضر نیستند هر نوع همکاری را با ایران تعریف کنند و این، انتخاب‌های موجود را با محدودیت مواجه خواهد کرد. باید توجه داشت روسیه کشور بزرگی است که حتی اگر حق انتخاب‌های متعددی را در مقابل خود نبیند، می‌تواند آنها را ایجاد کند.

بنابراین نوع نگاه و رابطه با کشورها از سوی کرملین، بر اساس متغیرهای تازه می‌تواند دچار تغییراتی شود. در این میان با توجه به بحران اوکراین و کاهش بهای نفت، روسیه شاید گرایش به همکاری با کشورهایی مثل ایران و چین را بیشتر بروز دهد اما این به معنای آن نیست که اگر نوع رابطه این کشور با غرب، بهبود یابد دوباره سطح رابطه با ایران یا چین را تعریف کند. دلیل این دیدگاه نگارنده این است که روس‌ها بعد از اتفاقات اوکراین دچار نوعی ناامیدی در ارتباط با آمریکا و اروپا شدند. آنها اگرچه به دنبال رابطه متوازن با غرب هستند اما به لحاظ استراتژیک، پوتین به این برداشت رسیده که نمی‌تواند برای ارتقای جایگاه روسیه در جهان فقط به همکاری با غرب تکیه کند. تغییرات بنیادینی که بعد از این بحران در دیدگاه رهبران روسیه رخ داده سبب شده نوع نگاه مسکو به کشورهای خارج از محدوده نفوذ غرب، دچار تفاوت‌هایی با گذشته شود.