برندگان و بازندگان بازار نفت را بشناسید

بهای نفت خام در معاملات روز شنبه به کمترین میزان طی شش سال اخیر کاهش یافت که این مسئله برای کشورهای وابسته به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تهدیدی جدی محسوب می شود. در عین حال، کاهش بهای نفت خام برای مصرف کنندگان انرژی خبری خرسند کننده بود. اما برای کشورهایی همچون آمریکا که هم تولیدکننده و هم مصرف کننده بزرگ انرژی هستند، نتیجه سیاه و سفید نیست و شرایط می تواند هم خوب و هم بد باشد.

بهای نفت هنوز نوسان دارد که یکی از عوامل این مسئله می تواند عدم توازن میان میزان تولید و عرضه جهانی و تقاضا باشد. حتی با وجود اینکه کشورهای تولیدکننده نفت عضو سازمان اوپک با خودداری از کاهش داوطلبانه تولیدات، بازار را اشباع کرده اند، باز هم بهای نفت به ثبات نرسیده است.

وزیر انرژی امارات متحده عربی روز سه شنبه 13 ماه ژانویه (23 دی ماه) کاهش تولید اوپک در تلاش برای افزایش قیمت نفت را به کلی ملغی دانست و تصریح کرد تولیدکنندگان دیگر نفت از جمله آمریکا می بایست اولین قدم را در این زمینه بردارند. سهیل المزروعی گفت: «طبق منطق و قانون بازار، آنهایی که نفت را با هزینه بالا تولید می کنند باید اولین قدم را در کاهش تولید بردارند.» همزمان با انتشار اظهارات وزیر انرژی امارات، بهای نفت برنت دریای شمال چهار درصد کاهش یافت و به بشکه ای 46 دلار و 50 سنت رسید و بهای نفت خام سبک شیرین آمریکا موسوم به وست تگزاس اینترمیدیت نیز به کمتر از بشکه ای 46 دلار سقوط کرد.

سرعت و میزان کاهش بهای نفت حیرت آور است. هنوز دو هفته از سال جدید میلادی نگذشته، اما بهای نفت از ابتدای سال تاکنون 15 درصد سقوط کرده است. بهای نفت همچنین از تابستان گذشته تاکنون، سقوطی 60 درصدی داشته است. شاهزاده الولید بن طلال یکی از مقامات ارشد دولت عربستان سعودی هفته پیش اعلام کرد دوران نفت گران قیمت مدت ها پیش پایان یافت. بسیاری از تحلیلگران اکنون به این باور رسیده اند که احتمال رسیدن بهای هر بشکه نفت خام به سی تا چهل دلار وجود دارد. حتی در تاریک ترین روزهای بحران اقتصادی جهانی در سال 2008 نیز بهای نفت تا این اندازه سقوط نکرد.

در این حال، سقوط بهای نفت به تدریج برای کشورهای وابسته به نفت به واقعیتی دردناک تبدیل می شود. موسسه مودیز رتبه اعتباری ونزوئلا را به دومین رتبه از پایین تنزل داد و همچنین اعلام کرد دولت ونزوئلا نمی تواند در مقابله با رکود اقتصادی، کاری از پیش ببرد. نیکولاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا با عجز و ناتوانی به چندین کشور سفر کرده تا از تولیدکنندگان نفت درخواست کند برای افزایش بها، سطح تولیدات را کاهش دهند؛ وی تاکنون موفقیت چندانی کسب نکرده است. در این حال، موسسه مودیز چشم انداز وضعیت اقتصادی ونزوئلا را از روند منفی به ثبات ارتقاء داد، چرا که دیگر فضای بیشتری برای سقوط اقتصادی ونزوئلا باقی نمانده است.

روسیه نیز روز سه شنبه با کاهش ارزش روبل به کمترین میزان طی یک ماه مواجه شد و شرایط اقتصادی در این کشور به وخامت گرائیده است. ارزش اوراق بهادار روسیه کاهش یافته است و موسسات اعتبارسنجی، رتبه اعتباری روسیه را نیز کاهش داده اند. روسیه همچنین با خطر کسری بودجه مواجه است و چنین شرایطی ماجراجویی های خارجی ولادیمیر پوتین را به مخاطره ای واقعی برای روسیه تبدیل می سازد.

اما کشورهای تولیدکننده نفت خام تنها کسانی نیستند که از سقوط بهای این کالا آسیب می بینند. شرکت های فعال در بخش نفت برنت دریای شمال نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شرکت های بزرگ انرژی که مجبور به کاهش مخارج و تعدیل نیرو شده اند. تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا نیز که تا اواخر سال گذشته در برابر کاهش بهای نفت مقاومت کرده بودند، با ادامه روند سقوط بهای نفت در بازار با مشکلات جدی مواجه شده اند؛ شمار چاه های نفتی در میدان ها در ایالت های تگزاس و داکوتای شمالی کاهش یافته است.

در این حال، سقوط بهای نفت خام در بازار برنده هم داشت. اقتصادهای آسیایی به ویژه چین، از کاهش بهای نفت سود می برند. یان برمر رئیس هیات مشاوران مقابله با مخاطرات گروه یورو آسیا تصریح کرد کاهش بهای نفت بیش از هر کشور دیگری، به نفع چین خواهد بود و برای شی جین پینگ رئیس جمهور این کشور فرصت نجات دومین اقتصاد بزرگ جهان را فراهم می آورد. کشورهایی همچون ژاپن و کره جنوبی نیز از کاهش بهای نفت سود می برند. کاهش بهای نفت عموما با کاهش بهای گاز طبیعی صادراتی همراه است، چرا که بیشتر معاملات گازی بر مبنای بهای نفت صورت می گیرد.

در مقیاس جهانی نیز بر خلاف گذشته، کاهش بهای نفت به معنای افزایش رشد اقتصادی نیست. به رغم پیش بینی سقوط بیشتر بهای نفت، بانک جهانی در گزارش اخیر خود از چشم انداز جهانی پیش بینی خود از رشد اقتصادی در سال 2015 را از سه و چهار دهم درصد به سه درصد، کاهش داد.

در این میان، هنوز مشخص نیست که سقوط بهای نفت خام برای کشوری همچون آمریکا که هم تولیدکننده و هم مصرف کننده بزرگ انرژی محسوب می شود، موهبت است یا مصیبت؟!

با توجه به اینکه آمریکا از دیرباز بزرگترین مصرف کننده نفت خام بوده است، می توان گفت کاهش بهای نفت خبری خوش در این کشور محسوب می شود. مصرف کنندگان انرژی مبالغ کمتری را برای بنزین می پردازند و پول بیشتری برای خرید اقلام دیگر باقی می ماند. بهای بنزین در آمریکا برای صد و دهمین روز متوالی کاهش داشته و از سه دلار و سی و یک سنت در هر گالن در سال گذشته، اکنون به حدود دو دلار و دوازده سنت در هر گالن رسیده است. به طور کلی می توان گفت کاهش بهای نفت خام به کمک محرک های اقتصادی در نظر گرفته شده از سوی دولت خواهد آمد و به اقتصاد آمریکا رونق خواهد داد.

اما از طرفی دیگر، آمریکا این روزها به یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز تبدیل شده است. ایالت هایی همچون داکوتای شمالی، آلاسکا، اوکلاهما و حتی تگزاس برای رشد اقتصادی و اشتغال زایی به شدت به ثبات در بازار نفت و افزایش نسبی بهای این کالا نیاز دارند. این وابستگی جدید برخی ایالت های آمریکا به افزایش بهای نفت، این کشور را در مقابل نوسانات بازار آسیب پذیر کرده است. کاهش بهای نفت خام در سطح بشکه ای چهل دلار، محکی جدی برای اقتصاد برخی ایالت های آمریکا و حفاری های نفتی محسوب می شود. بر خلاف منابع جدید تولید نفت همچون منابع نفتی کانادا، آمریکا مجبور است برای ثابت نگه داشتن میزان تولیدات خود، به طور مداوم چاه های نفتی حفر کند و برای نمونه در ایالت داکوتای شمالی، کاهش شمار چاه های نفتی در نتیجه کاهش بهای نفت به معنای مشکلات اقتصادی است.

بانک سرمایه گذاری گلدمن ساکس اعلام کرد اگر بهای نفت خام به همین منوال پایین بماند، تولیدات نفت آمریکا در نیمه دوم امسال به شدت کاهش خواهد یافت. اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز روز سه شنبه پیش بینی کرد کاهش بهای نفت در بازار، در روند تولیدات نفت در سال کنونی وقفه ایجاد کند.

مخاطره اصلی برای اقتصاد آمریکا عدم توازن چرخه یین و یانگ (سیاه و سفید) است. اگر اثرات نفت ارزان قیمت به مصرف کنندگان کمک کند و تولیدکنندگان نفت آسیب های جدی متحمل نشوند، آنگاه کاهش بهای نفت به نفع اقتصاد آمریکا خواهد بود و به سیاست های مالی بانک مرکزی کمک می کند. به هر صورت، اقتصاد آمریکا ممکن است در نتیجه کاهش نفت خام رشدی غیرمنتظره داشته باشد، اما بروز مشکلات اقتصادی در میانه سال آتی میلادی اجتناب ناپذیر است. با توجه به اینکه آمریکا در سال 2016 انتخابات ریاست جمهوری خواهد داشت، چه چالشی بهتر از این برای رئیس جمهور آینده؟!!