پدیده‌ مرتضی پاشایی هنوز ادامه دارد

پدیده مرتضی پاشایی مصداقی شد در هم‌اندیشی علمی تخصصی «نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در تحولات اجتماعی جوانان» که دکتر مسعود کوثری - استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران - از آن به عنوان اجتماعات سیال، یاد کند.

دکتر مسعود کوثری، استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران‌ که سه شنبه (23 دی ماه) در میزگرد علمی - تخصصی «نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در تحولات اجتماعی جوانان» در وزارت وزرش و جوانان حاضر شده بود‌، گفت: مدتی است که راجع به پدیده‌ی مرتضی پاشایی موجی به وجود آمده و حرف‌های زیادی در فضای مجازی، مطبوعاتی و رسانه‌ای هم از سوی موافقان‌ و هم از سوی مخالفان مطرح شده است.

این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه «پدیده مرتضی پاشایی ربط مستقیمی با خود وی ندارد» گفت: اگرچه مرحوم پاشایی محور این مساله بود‌، اما این پدیده ربط به نکته‌ای در جامعه‌ی ما داشت که می‌توان آن را گذر از امر سیاسی به امر اجتماعی نامید؛ در واقع جامعه ما از حوزه سیاسی به دلایل مختلف در حال گذر به حوزه‌ی اجتماعی است. وقتی می‌گوییم جامعه به حوزه اجتماعی گرایش پیدا می‌کند، یعنی خیلی از مسایل سیاسی برای ما ممکن است دیگر علی‌السویه باشد و چه برای کسانی که موافق هستند و چه برای کسانی که مخالفند، مهم نباشد؛ به جهت اینکه تا یک دهه پیش برای همه مهم بود که چه کسی اصلاح‌طلب است، چه کسی اصول گرا‌، چه کسی ضد چه کسی است‌، چه کسی از کدام حزب است و چه کسی از کدام روزنامه دفاع می‌کند و چه دعواهایی که در جامعه راه می‌افتاد.

وی در ادامه‌ی مطلب بالا گفت: در چنین شرایطی جامعه از حوزه‌ی سیاسی کنده می‌شود و به حوزه‌ی اجتماعی می‌رود؛ یعنی حساسیت‌های جامعه نسبت به آن چیزی که اتفاق می‌افتد خیلی کم می‌شود. این کم شدن حساسیت‌ها را برای مثال می‌توان در رقم اختلاس‌ها دید؛ به عنوان مثال با اختلاس هزار میلیاردی پیش از این دهان همه باز مانده بود‌، وقتی به سه هزار میلیارد رسید‌، کمی بسته‌تر شد. به 12 هزار میلیارد رسید که قطعا بسته شد و اکنون نیز که 93 هزار میلیارد است، کسی تعجب نمی‌کند؛ این یعنی اینکه جامعه واکنش خود را نسبت به مسائل سیاسی جامعه از دست می‌دهد و وارد امر اجتماعی می‌شود‌.

کوثری در بخش دیگری از سخنان خود توضیح داد: امر اجتماعی حوزه‌ای است که افراد جامعه در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و با آن چیزی که می‌پسندند و دلشان می‌خواهد مرتبط می‌شوند. این نکته که دلشان می‌خواهد اتفاق بیفتد صد درصد در مخالفت با حکومت نیست. به عنوان مثال طرفداری از مرتضی پاشایی یا از هرچیز دیگری. این مساله در جامعه ما روبه رشد است که من عنوان این پدیده را اجتماعات سیال گذاشته‌ام.

وی در ادامه مطرح کرد: در جامعه جدید امکان شکل‌گیری اجتماعاتی که پل یک موضوع باشند‌، وجود دارد؛ به عنوان مثال آن کودک کردستانی که سرش را به دلیل بیماری تراشیده بودند. ابتدا برای همدردی با این کودک، معلمش سرش را تراشید، سپس خبرنگاران و بعد هنرمندان این اقدام را انجام دادند. در نتیجه‌ی این پدیده ممکن است موضوعاتی شکل بگیرند که معلوم نیست سر از کجا درمی‌آورند اما مورد توجه قرار می‌گیرند و این مورد توجه بودن به دلیل اینکه افراد به یک موضوعات خاص اجتماعی حساس شده یا می‌شوند و بر اساس آن عمل می‌کنند و این حساسیت و عمل کردن در چند مرحله اتفاق می‌افتد که در پدیده مرتضی پاشایی دیده شد. شروعش آن هم با شبکه‌های اجتماعی نیست، بلکه شبکه‌های اجتماعی جریان سرایت را تسهیل می‌کنند تا بزرگتر شود.

این مدرس دانشگاه تهران در عین حال در بخش دیگری از سخنان خود‌، در توضیح پدیده‌ی اجتماعات سیال گفت: منظور این است که مرزبندی سنتی که جامعه‌شناسان در گذشته به آن تاکید می‌کردند، مثل طبقه حزب و ... رنگ می‌بازد و مرزبندی‌های جدیدی به وجود می‌آید و یا جمع شدن‌های جدیدی به وجود می‌آید که ممکن است به هر دلیلی باشد و در آن فرد ممکن است از طبقه بالا، پایین‌، حزب‌اللهی سکولار و غیره هم وجود داشته باشد؛ کما اینکه در حول موضوع پاشایی خیلی‌ها جمع شدند. در نتیجه تناسب طبقاتی و سنتی جوابگو نبود؛ بنابراین این موضوعات مهم است و به اجتماعات سیال منجر می‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنرانی‌اش اجتماعات سیال را به حرکت پرستوها تشبیه کرد و گفت: اجتماعات سیال مثل حرکت‌ پرستوها می‌ماند یک جایی مثل توده‌ای جمع می‌شوند و دو مرتبه تغییر شکل می‌دهند و جای دیگری می‌روند؛ بنابراین امروز می‌تواند روی پدیده پاشایی باشد‌، فردا روی یک مساله دیگری.

کوثری با اشاره به نکته‌ای درخصوص پدیده مرتضی پاشایی مطرح کرد: نکته‌ای که در داستان مرتضی پاشایی متوجه شدم، این بود که احساس بی‌آیندگی در جوانان را دیدم و فکر می‌کنم این بی‌آیندگی موتور یا حضور محرکه خیلی از اتفاقاتی است که می‌افتد و واکنش‌هایی که جوانان نسبت به آن نشان می‌دهند. وقتی از دانشجویان دختر چادری و غیرچادری پرسیدم شما که موسیقی گوش نمی‌دهید چطور این پدیده را پذیرفته‌اید با یک نوع احساس بی‌آیندگی در بین آنها روبرو شدم و این نگرانی نسبت به جوانان که آینده‌ای وجود ندارد را احساس کردم. حال نداشتن آینده با داشتن خیلی از مسائل دیگر از جمله نابودی محیط زیست، نرخ بالای بیکاری‌ که نتوانسته‌ایم آن را مهار کنیم، تحصیلات فزاینده بین دختران جامعه و ... می‌تواند مخزن باروتی باشد که از سویی کندن از عرصه‌های سیاسی را منجر شود و از سویی اتفاقاتی در عرصه اجتماعی را می‌تواند به وجود بیاورد.

وی در ادامه با اعتقاد بر اینکه این احساس بی‌آیندگی در جوانان باید مدیریت شود‌، گفت: مهم‌ترین چیزی که قبل از هرکاری برای جوان‌ها می‌خواهد اتفاق بیفتد، مدیریت کردن این احساس است؛ به جهت اینکه اگر گسترش پیدا کند ما شاهد پدیده‌هایی هستیم که شامل هر قشری خواهد بود و پیش‌بینی نشده است؛ یعنی آدم‌ها در جایی که هستند باید احساس راحتی کنند و بدانند سرنوشتی وجود دارد. متاسفانه این احساس به شدت در جوانان وجود دارد و باید برای آنها فکری کرد.

کوثری در بخش دیگری از میزگرد تخصصی «نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در تحولات اجتماعی جوانان» به یکی دیگر از اتفاقاتی که در جامعه ما بین دختران و زنان در حال رخ دادن است‌، اشاره کرد و گفت: بر اساس شعار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) و رهبری همه زنان و دختران را به حضور در عرصه اجتماع دعوت کرده‌اند. حالا زنان به عرصه اجتماعی آمده‌اند و میزان اطلاعاتشان بالا رفته است و بالاتر هم می‌رود. این گروهی که مرتب بر تحصیلات و توانایی‌هایش افزوده می‌شود، چه عرصه‌ای در جامعه برای تجلی و استفاده از پتانسیل‌های آنها وجود دارد. اینها همه تعریف نشده است و ممکن است سناریوهای مختلفی را که برخی از آنها می‌تواند تلخ باشد از جمله ناسازگاری خانوادگی در زوج‌های جوان، به وجود بیاورد.

پیدایش شبکه‌های اجتماعی در سطح خود یکی دیگر از مباحثی بود که دکتر کوثری در این نشست عنوان کرد و گفت: پیدایش شبکه‌های اجتماعی در سطح خود را می‌توان به حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی از طریق موبایل نسبت داد. طبق آمار جهانی در حال حاضر حدود 70 درصد از کاربران فیس‌بوک از طریق اپیلیکیشن‌های موبایل به این شبکه وارد می‌شوند؛ یعنی اینکه افراد ضرورتا نباید از طریق سیستم لپ‌تاپ و رایانه به اینترنت وصل شوند و این گرفتاری‌ها را داشته باشند؛ بنابراین موبایل انقلاب شبکه‌های اجتماعی را در ایران به وجود آورده است و اتفاقات موبایل‌های تاچ تا روستاها هم رفته است. در اینترنت به دنبال این بودیم که دسترسی به فیس‌بوک و این چیزها را کنترل کنیم‌ که جای دیگری این اتفاق افتاد.

وی در عین حال در بخشی از سخنان خود یکی از پیامدهای رشد این شبکه‌ها را ایجاد فضایی برای خودنمایی و بازنمایی و یا معرفی زنان و دختران در شبکه‌های اجتماعی عنوان کرد و گفت: پخش تصاویری از محتویات کیف‌ بر روی فیس‌بوک، فضایی که به رستوران رفته‌ایم و جشنی که در آن شرکت کرده‌ایم، از جمله‌ی این خودنمایی‌هاست. در واقع آن عادت جامعه ایرانی که پیش از این سعی کرد این تصاویر را از چشم همه بپوشاند، حال تغییر می‌کند.

دکتر مسعود کوثری در پایان سخنان خود گفت: در حال حاضر فضاهای خودنمایی که شبکه‌های اجتماعی در اختیار جوانان گذاشته باید به جریان مثبت انداخته شود و جریانی بشود که از آن استفاده کرد؛ یعنی باید کار تولید شود نه بیکاری و فراغت فزاینده. اگر دعوت کرده‌ایم از زنان و جوانان تا به عرصه اجتماعی بیایند در عرصه اجتماعی باید برای آنها کار داشته باشیم، کار هم فقط شغل نیست.