نفت؛ پاشنه ‌آشیل داعش

ساختمان‌ها فرومی‌ریزند، شهرها سقوط می‌کنند و نظامیان و غیرنظامیان کشته می‌شوند. این تصویر روزمره عراق و سوریه است که ماه‌هاست زیر چرخ‌های ماشین جنگ داعش، مقاومت را معنا کرده‌اند. اما به‌نظر می‌رسد رفع معرکه خونین شام و عراق چاره‌ای خارج از میدان جنگ می‌طلبد؛ راهکاری که به گفته ژنرال بازنشسته آمریکایی، «جان آلن» همین حالا نیز دامن‌گیر تروریست‌ها شده است.

تبهکاران داعش که همین چندماه پیش و بنابر تخمین مقامات عراقی، با دراختیارداشتن سرمایه‌ای دومیلیارددلاری به‌عنوان ثروتمندترین سازمان تروریستی طول تاریخ شناخته می‌شدند، اکنون گرفتار بحران مالی شده‌اند. دلیل آن هم به گمان جان آلن، چیزی نیست جز کاهش بهای جهانی نفت و پیشروی نیروهای ائتلاف. هماهنگ‌کننده ارشد عملیات ائتلاف جهانی ضدداعش در گفت‌وگو با هفته‌نامه «اشپیگل» مدعی شده حملات ائتلاف بامحدودکردن دادوستدهای نفتی داعش موجب کاهش درآمدهای نفتی این سازمان تروریستی شده و در نتیجه توان مالی آن را برای پرداخت حقوق اعضا و جذب نیروهای جدید به شکل چشم‌گیری تضعیف کرده است. با این اوصاف، به‌نظر می‌رسد گردش مالی اعجاب‌آور داعش که روزگاری برگ برنده این گروه تروریستی بود، اکنون به پاشنه‌ آشیل آن تبدیل شده است. داعش امروزه در حالی بنابر گزارش‌ها حتی توان پرداخت حقوق اعضای خود را ندارد که پیش از این با توسل به درآمد حاصل از فروش نفت استخراجی از پالایشگاه‌های اشغال‌شده، دریافت پول در قبال گروگان‌ها، اخاذی از کسب‌وکارهای محلی، قبول اعانات از برخی گروه‌های اسلامگرا و حتی فروش آثار باستانی بود که از یک گروه افراطی کوچک به بزرگ‌ترین و بی‌رحم‌ترین سازمان تروریستی تاریخ معاصر بدل شد. در این بین، درآمدهای نفتی، مهم‌ترین منبع مالی این گروه تروریستی بود که بنا بر برآورد کارشناسان، در ماه‌سپتامبر گذشته به دو الی سه‌میلیون‌دلار در روز بالغ می‌شد. این میزان درآمد ناشی از فروش روزانه حدود ٧٠هزاربشکه نفت به قیمت ٩٠دلار بود که امروز با توجه به افت ٣٠درصدی بهای نفت و نابودی بخش اعظم پالایشگاه‌های نفتی تحت کنترل داعش توسط جنگنده‌های ائتلاف، به ٢٠ الی٣٠درصد درآمد پیشین کاهش یافته است. این در حالی است که اخاذی تبهکاران داعش تحت عنوان مالیات و در لوای برخی اصول مذهبی چون ذکات اجباری، فدیه و جزیه، بیش از آنکه مردم تحت‌امر را بنا بر ادعای رهبران آنان، از شر نظام اقتصادی سلطه‌جوی غربی آزاد کند، با گذشت زمان تاثیرات تورمی فراوانی برجای گذاشته است. رهبری داعش در حالی با مالیات‌بندی بر مواد غذایی و وسایل الکترونیکی، شرکت‌های حمل‌ونقل را مجبور کرده تا برای هر بارگیری خود در حدود ٣٠٠الی٤٠٠دلار مالیات بپردازند که کامیون‌های باربری نیز موظفند برای عبور از گذرگاه‌های عمده بین شهری در مناطق تحت تصرف داعش، مبلغ ٨٠٠دلار بپردازند. تمامی اینها علاوه‌بر مالیات اعمالی بر فعالیت‌های تجاری، همچون شرکت‌های ارتباطی و مخابراتی، اخذ مالیات‌های سالانه ٧٠٠دلاری از مغازه‌داران در شهرهایی چون موصل و همچنین مالیات‌های غیرمستقیم است که برای مثال درمورد محصولات پزشکی به ١٠ الی ٣٥درصد بالغ می‌شود. گفته می‌شود بانک اعتباری «الرقه» به‌عنوان اداره مالیات پایتخت خودخوانده داعش عمل می‌کند و هر دوماه یک‌بار در ازای تامین آب، برق و امنیت، حدود ٢٠دلار از صاحبان مشاغل دریافت می‌کند. با وجود این، گزارش‌های محلی حاکی از آن است که نظام مالیات‌بندی داعش، گردش اقتصادی سرزمین‌های تحت تصرف داعش را به‌شدت مختل کرده است.

مالیات حمل‌ونقل با ایجاد اختلال در زنجیره تامین شهرهایی چون موصل و فلوجه، سبب شده تا قیمت سوخت و مواد غذایی تا دو الی چهاربرابر افزایش یابد و شهروندان برای تامین انرژی و منابع غذایی اولیه چون نان و آرد با مشکلات فراوانی دست‌به‌گریبان باشند. این در حالی است که به باور کارشناسان انرژی، نیروهای داعش روزانه به دست‌کم ١٥٠هزاربشکه نفت‌خام برای تامین تقاضای محلی نیاز دارند، اما این تمام ماجرا نیست؛ تعیین واحد پول از سوی رهبران داعش و آغاز ضرب سکه‌ها نیز به تورم موجود دامن خواهد زد. دشواری در تامین فلز موردنیاز برای ضرب سکه‌ها، وابستگی واحد پول جدید به تغییرات قیمت در بازار جهانی و احاطه نداشتن ساختار رهبری داعش بر چگونگی کاربرد سکه‌های ضرب‌شده که می‌تواند به کاهش ارزش آن بینجامد، هیچ‌کدام نویدی بر ثبات آتی در اقتصاد اکنون بحرانی داعش نمی‌دهند. داعش در چهارمین شماره از نشریه انگلیسی‌زبان خود، «دابق» اعتراف کرده تشکیل دولت بدون پاسخگویی به نیازهای دنیوی و مذهبی امت ممکن نیست. حال حتی اگر نخواهیم درباره ابعاد مذهبی ستیزه‌جویی‌های داعش نیز اظهارنظر کنیم، به نظر می‌رسد داعش در تامین نیازهای مادی مردم و در نتیجه تشکیل دولت در سرزمین‌های تصرف‌شده به‌سختی شکست خورده است.

توان مالی داعش شاید کاسته شده باشد، اما آنچه مسلم است حالاحالاها از ظرفیت‌های خشونت‌ورزی در این سازمان تروریستی کاسته نمی‌شود. هزارو٨٧٨مورد اعدام در قالب سنگسار، تیراندازی مستقیم و بریدن سر طی شش ماه گذشته تنها بخشی از کارنامه سیاه این گروه در سوریه است. سازمان دیده‌بان حقوق‌بشر در سوریه با اعلام این خبر در روز یکشنبه، اظهار کرد هزار و ١٧٥نفر از اعدامیان، غیرنظامی بوده‌اند که در این بین، نام چهارکودک و هشت‌زن نیز به چشم می‌خورد. این در حالی است که گذشته از ٥٠٢افسر ارتش سوریه، ٨٠عضو از گروهک‌های تروریستی مخالف چون جبهه النصره و ١٢٠جنگجوی خارجی که قصد خروج از داعش را داشته‌اند، قبیله الشعیطات با ٩٣٠اعدامی به علت بیعت‌نکردن با این گروه تروریستی، بیشترین سهم از قربانیان داعش طی شش‌ماه گذشته را به خود اختصاص داده است. البته با توجه به سرنوشت نامعلوم صدها بازداشتی در زندان‌های داعش، بیم آن می‌رود شمار واقعی کشته‌شدگان بسیار بیشتر از آمار اعلام‌شده باشد.