فرصت امتيازگيري از روس‌ها!

مهدي روزبهاني در سرمقاله ابتکار نوشت:

روس ها بدهي هاي تاريخي زيادي به ايران دارند. شايد شيريني قرارداد هاي گلستان و ترکمنچاي براي همسايه شمالي فراموش شده باشد اما تلخي اين عهدنامه هاي تحميلي هنوز در کام تاريخ اين مرز و بوم تازگي دارد. طومار وعده هاي نظامي روس ها در ايران که معمولا محقق نشده و يا نيمه کاره رها شده به درازاي تاريخي از عهد صفوي تا حالاست و وعده سامانه موشکي اس 300 که هنوز به تهران نرسيده يکي از آن هاست. اين همسايه شمالي هرگاه موقعيت بين‌المللي و داخلي کشورمان را متزلزل ارزيابي کرده از امتيازگيري غافل نشده است. به عنوان نمونه زماني که جدايي طلبان تبريز درصدد آشوب بودند روسها با وارد کردن قشون خود به خاک کشورمان چالش هايي بر سر راه حل اين موضوع فراهم آوردند. فهرست اين خلف وعده ها و امتيازگيري ها کم نيست و ذکر آنها هدف اين نوشتار نيست، بلکه غرض يادآوري اين است که حالا ورق برگشته و مناسبات سياسي شرايط جديدي را فراهم کرده است. هرچند هنوز ادبيات قدرتمند کاخ کرملين به قوه خود باقي است اما امروز ولاديمير ولاديميرويچ پوتين رئيس جمهور جنجالي اين کشور پهناور براي مقابله با انزواي خود در دکترين نظامي اين کشور به استفاده از تجهيزات اتمي متوسل شده است.

 پوتين با مانور روي تسليحات نظامي و تقويت مناسبات منطقه اي خود، تدارکات تدافعي و تهاجمي را که بعد از جنگ سرد از تب و تاب افتاده بود، دوباره احيا کرده و به اين ترتيب با سرعت از همکاري جهاني فاصله گرفته است و به سمت رويارويي و کشمکشي جهاني پيش مي‌رود و احتمالا از مشکلات کشورش در اين رويارويي آگاه است و درک کرده که اقتصاد روسيه وارد مرحله حساسي شده که دستور داده وزرا تعطيلات خود را لغو کنند و اوضاع را در کنترل داشته باشند.

از اين رو روسيه در تلاش است براي جبران فاصله اقتصادي و سياسي خود با غرب پيوندهاي منطقه اي خود را محکمتر کند. بنابراين مسلم است که نياز پوتين براي همکاري با تهران بيش از هر برهه ديگري افزايش پيدا کرده است و احتمالا به همين خاطر در آخرين کنفرانس سال ميلادي خود از برنامه ريزي براي سفر به تهران در آينده اي نزديک خبر داد. بر اين مبنا نيز لبخند او براي حل مشکل حقوقي درياي خزر قابل درک است.

البته اين اقدامات پوتين در قالب تئوري دوگين بهتر درک مي‌شود. آلکساندر گلييويچ دوگين، فيلسوفي روسي است که به عنوان پدر نظريه‌ "نئو-يورو-ايشيانيسم” (اروپا-آسياي نو) شناخته مي‌شود و معتقد است که روسيه به لحاظ فرهنگي به شرق تعلق دارد و بايد در برابر غرب بايستد.دوگين مي‌گويد بايد در برابر جهان تک قطبي غربي- آمريکايي ايستاد. وي رهبر اين تقابل را روسيه مي‌داند و براي روسيه متحداني را تعريف مي‌کند. به همين دليل آلترناتيوي با عنوان "نئو-يورو-ايشيانيسم” را مطرح مي‌کند. "يورو ايشيا” روسيه است و متحدانش يعني ايران، ترکيه، چين، هند و برخي کشورهاي اروپاي شرقي مانند بلغارستان و صربستان. روسيه مد نظر دوگين روسيه بزرگ است. به عقيده کارشناسان تئوري هاي دوگين تا همين چند سال پيش دست نيافتني و بسيار راديکال توصيف مي‌شد اما در مدت اخير وقوع اتفاقاتي از جمله قضيه اوکراين دوباره زمينه طرح تئوري وي رافراهم آورده است.

اما بنابراين در کنار اين تدارک نظامي و سياسي روسيه براي فاصله گرفتن از غرب که نياز او به متحدان قدرتمند منطقه اي مانند ايران را بيشتر کرده، شرايط مساعدي براي تحرکات ديپلماتيک تهران بوجود آمده است. بايد در نظر گرفت که با روي کار آمدن دولت جديد و تلاش براي حل وفصل مناقشات بين‌المللي از جمله پرونده هسته اي ديگر گزينه هاي ايران براي روابط خارجي محدود نيست. حالا جايگاه و نفوذ منطقه اي ايران به يک ثبات نسبي رسيده است تا حدي که کشورهاي جهاني براي حل مسائل منطقه، قبل از رفتن به رياض به تهران مي‌آيند. از جمله اينکه به تازگي منابع خبري گزارش داده اند که جان فرانسوا ژيرو مدير اداره خاورميانه و شمال آفريقاي وزارت امور خارجه فرانسه قرار است به زودي براي حل مسئله رياست جمهوري لبنان به تهران سفر کند و بعد از آن در نظر دارد که به عربستان برود. از سوي ديگر جهان و کشورهاي منطقه در جريان مبارزه با داعش به خوبي دريافتند که امکان ناديده گرفتن ايران در مبادلات منطقه اي وجود ندارد. جداي از اين تلاش غرب براي نزديک شدن به ايران و اميد آنها براي حل مناقشه هسته اي امکان تحرک ديپلماتيک ايران را گسترده تر کرده است. به اين ترتيب مي‌توان گفت که در مقابل انزواي روسيه امروز تهران آلترناتيوهاي متنوعي در سياست خارجي خود دارد که اگر با درايت و سرعت روي آنها برنامه ريزي شود امکان استفاده از اين نياز روسيه به خوبي براي تهران فراهم مي‌شود. بايد دانست که احتمالا پوتين با هداياي متنوعي به تهران سفر مي‌کند. از اين رو بهتر است دستگاه سياست خارجه کشورمان که از زمان روي کار آمدن محمد جواد ظريف، موفقيت هاي مختلفي را کسب کرده است حساب ويژه براي پيشنهادات پوتين باز کند و البته که به کم هم قانع نشود چرا که بدهي هاي روس ها به ايران زياد است. از طرف ديگر لازم است که تمهيداتي در نظر گرفته شود تا سفر رئيس جمهور روسيه به تهران شبهه فاصله گرفتن ايران از روند جديدش در مناسبات سياسي با غرب را ايجاد نکند.