فصلی نوین در روابط ایران و اقلیم کردستان عراق

سفر دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران به کشورهای سوریه، لبنان و عراق، از بسیاری جهات دارای اهمیت است. این سفر نشان داد که ایران، برای حل معضلات سیاسی منطقه، از توان و آمادگی دیپلماتیک بالایی برخوردار است و هیچ نیرویی نمی تواند در معادلات سیاسی مرتبط با سوریه، لبنان و عراق، خود را ازواقعیتی به نام توان تاثیرگذاری و موقعیت خاص ایران، غافل کند.

دیدارهای لاریجانی با رئیس جمهور و رئیس مجلس سوریه، دبیرکل حزب الله لبنان، آیت الله سیستانی، نخست وزیر، رئیس مجلس، رئیس جمهور و سایر مقامات مهم دولت مرکزی بغداد، همگی در راستای برجسته نمودن نقش دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران است و با درنظر گرفتن شرایط عینی و خاص منطقه و همچنین سابقه طولانی روابط جمهوری اسلامی ایران با احزاب و چهره های کُرد عراقی، بهترین پایان بندی ممکن برای این مانور دیپلماتیک، سفر به اقلیم کردستان عراق و دیدار با مقامات کُرد عراقی بود.

مهم ترین بُعد مهم سفر لاریجانی به اقلیم کردستان عراق این بود که برای نخستین بار، جمهوری اسلامی ایران، مقامی در سطح رئیس مجلس را به دیدار کردها می فرستد. تاکنون هیچ کدام از روسای جمهور و معاونین رئیس جمهور ایران به اقلیم سفر نکرده اند و مقاماتی در حد وزیر امور خارجه (آقایان متکی و ظریف) به اقلیم رفته اند و این در حالی است که مقامات عالی کشوری همچون ترکیه، از سفر به اربیل اباییی نداشته و  عبدالله گل رئیس جمهور و رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت ترکیه، فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه، جو بایدن معاون رئیس جمهور و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا و بسیاری از مقامات سیاسی برجسته اتحادیه اروپا به اربیل سفر کرده اند و در شرایطی که این منطقه حساس، در چند قدمی مناطق کردنشین ایران قرار گرفته و از حوزه های مهم سیاسی و امنیتی منطقه به شمار می رود، نباید در معادلات دیپلماتیک ایران در حاشیه قرار بگیرد.

از این منظر می توان گفت سفر لاریجانی نشان داد که تهران در کنار کانون های مهمی همچون دمشق، بیروت و بغداد از اهمیت نقش کردها در تحولات منطقه غافل نیست. به ویژه آن که لاریجانی در پارلمان اقلیم کردستان عراق نیز حضور پیدا کرد و چنین اقدامی به معنی پذیرفتن ساختار فدرالی و حالت خاص و اراده سیاسی اقلیم کردستان است.

در تحولات اخیر و در دورانی که حتی شهر اربیل نیز به طور جدی مورد تهدید قرار گرفته و تروریست های تکفیری برای تسخیر این شهر عزم خود را جزم کرده بودند، ایران به کمک کردهای اقلیم شتافت و نشان داد که این حوزه، یکی از اولویت های مهم منافع و مصالح ایران است. اگرچه زلمای خلیل زاد سفیر سابق آمریکا در عراق و افغانستان در چندین مصاحبه اعلام کرده که جمهوری اسلامی ایران در رفع تهدید داعش علیه اربیل نقش چندان برجسته ای نداشته و هواپیماهای آمریکایی از این شهر مهم کُردی دفاع کرده اند، اما خود مقامات اقلقیم نظر دیگری دارند و در گفتگوهای مطبوعاتی خود آشکارا اعلام کرده اند که ایران نخستین کشوری بود که با اقدامات تاثیرگذاری همچون اعزام مشاورین نظامی و ارسال سلاح و تجهیزات به کمک کردهای عراقی شتافت و حتی اخباری نیز در مورد نقش هواپیماهای جنگنده ایران در رفع تهدید مزبور، در رسانه های منطقه منتشر شد.

در هر حال، اقلیم کردستان عراق در همه حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، برای ایران اهمیت ویژه ای دارد و لازم است روابط و تعاملات عمیق تری بین تهران و اربیل وجود داشته باشد و طرفین از ظرفیت های متقابل، بهتر و بیشتر بهره بگیرند و شرایطی به وجود نیاید که اقلیم کردستان عراق، دو دستی به رقیب تلاش گری همچون ترکیه تقدیم شود.

لاریجانی در این سفر با چهره های مهمی همچون مام جلال طالبانی رئیس جمهور سابق عراق، برهم صالح معاون مام جلال، نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم، یوسف محمد رئیس پارلمان اقلیم و مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق دیدار کرد و این سفر بازتاب گسترده ای در رسانه های کُردی داشت.

یکی از مسائل برجسته سفر رئیس مجلس ایران که از سوی برخی رسانه های اقلیم کردستان عراق برجسته شده و تا حدودی مورد بزرگ نمایی و آگراندیسمان تبلیغاتی قرار گرفت، این بود که لاریجانی سفر به اقلیم کردستان عراق را نه از اربیل، بلکه از سلیمانیه آغاز کرد. انگیزه نخست رئیس مجلس از این اقدام، دیدار با مام جلال طالبانی رهبر حزب اتحادیه میهنی بود و کسی نمی تواند منکر این واقعیت باشد که نقش مام جلال در تحولات سیاسی منطقه در سه دهه اخیر بسیار مهم و برجسته بوده و این دیدار نیز نشانه ارج و احترام ویژه او نزد مقامات جمهوری اسلامی ایران است. با این حال، این واقعیت را نیز نمی توان از یاد برد که در حال حاضر، شهر تاریخی اربیل مرکز سیاسی و اداری اقلیم کردستان عراق و مسعود بارزانی رئیس اقلیم، تاثیرگذارترین و برجسته ترین چهره ی سیاسی اقلیم کردستان است. آغاز برنامه سفر لاریجانی از سلیمانیه، موجب شد که برخی از رسانه های اقلیم، به سوءتفاهم ها و تحلیل های خاص دامن زده و با توجه به سوابق روابط ایران و اتحادیه میهنی، هم مرزی ایران با قلمرو جغرافیایی اتحادیه میهنی و نیز روابط خاص اربیل – آنکارا، به این موضوع دامن بزنند که این اقدام لاریجانی، به نوعی نشان دهنده عدم تایید اعتبار رسمی اربیل است و شاید اگر مقصد نخست رئیس مجلس، اربیل می بود، چنین برداشت هایی نیز صورت نمی گرفت.

لاریجانی در دفتر یادبود نهاد ریاست اقلیم کردستنان عراق پیامی نوشت که در پایان، عنوان «رئیس پارلمان ایران» و نه «رئیس مجلس شورای اسلامی ایران» ذکر شده بود.

در پایان می توان به بیان نکته  مهم دیگری پرداخت که می توان آن را یکی از محورهای مهم دیپلماسی پارلمانی دانست که بهتر بود رئیس مجلس شورای اسلامی، در سفر به اقلیم کردستان عراق یکی دو تن از نمایندگان مناطق کردنشین ایران یا نخبگان سیاسی و فرهنگی کُرد را با خود همراه می کرد.