نقش‌عربستان در كاهش قيمت‌نفت/بمب‌نفتي سعودي
«اين يكي از اشتباهات عده‌يي است كه تصور مي‌كنند با موضوع نفت مي‌توانند مسائل مهم و استراتژيك منطقه را تغيير دهند. ما ايراني‌ها شرايط بسيار سخت‌تر از شرايط فعلي را نيز تحمل كرده‌ايم. در زمان جنگ تحميلي تمام كشورهاي بلوك غرب و شرق و منطقه عربي عليه ما بودند و ما در آن زمان نفت را به قيمت بشكه‌يي ٧ و ٨ دلار مي‌فروختيم اما هم جنگ و هم كشورمان را اداره كرديم. ما روش‌ها و سناريوهاي مختلفي را براي اداره كشور در شرايط مختلف داريم اما اين‌بار فراموش نمي‌كنيم كه چه كشورهايي در زمينه كاهش قيمت نفت توطئه كردند.»
اين جملات بخش‌هايي از سخنان علي لاريجاني، رييس مجلس شوراي اسلامي در جريان سفر يك روزه وي به كشور سوريه و در نشست مشترك خبري با محمد جهاد اللحام، همتاي سوري‌اش بود. رييس مجلس شوراي اسلامي در اين اظهارات اشاره مستقيمي به هيچ كشور توليد‌كننده نفت و تصميم‌گير در اوپك نكرد اما عاقل را اشارتي كافي‌است. ريشه سخنان لاريجاني و بسياري از موضع‌گيري‌هايي كه در يك ماه و نيم گذشته از سوي بسياري از چهره‌هاي سياسي در خصوص بهاي نفت شاهد بوديم به ماه اكتبر و تصميم غافلگير‌كننده عربستان سعودي بازمي‌گردد. در سميناري در نيويورك در ماه اكتبر بود كه نماينده عربستان سعودي در اوپك، با جملات خود شركت‌كنندگان و همتاهاي خود از ساير كشورهاي عضو را شوكه كرد. وي به صراحت اعلام كرد كه كشورش به دنبال حمايت از رويه كاهش بهاي نفت است. اين سياست در حالي از سوي آل سعود علني شد كه عربستان سعودي در چند دهه گذشته همواره طرفدار پر و پاقرص افزايش بهاي نفت و كاهش توليد جهاني بوده است.
پيام شفاهي نماينده عربستان سعودي در آن سمينار يك ماه بعد در تاريخ ٢٧ نوامبر در نشست رسمي اوپك در وين جامه عمل پوشيد. عربستان در نشست اخير اوپك با راضي كردن ساير اعضا به ثابت نگه داشتن ميزان توليد، بهاي نفت را به سراشيپي افت سوق داد. بهاي نفت بر اساس اين تصميم عربستان از بشكه‌يي حدودا ١٠٠ دلار در تابستان به حدود ٦٠ دلار سقوط كرد، هرچند كه وزير نفت ايران به صراحت اعلام كرد تصميم اخير اوپك چيزي نبود كه ايران از آن رضايت داشته باشد اما نوك پيكان حركت عربستان سعودي بي‌هيچ شك و ترديدي به سمت دو كشور ايران و روسيه نشانه رفته بود. نه تنها مقام‌هاي ايران و روسيه كه بسياري از تحليلگران هم در تحليل‌هاي خود از شرايط به وجود آمده، اذعان داشتند كه آنچه در پشت پرده حركت عربستان سعودي نهفته است همكاري با متحد قديمي خود ايالات متحده امريكا براي اعمال فشار بر تهران و مسكو است؛ دو كشوري كه يكي به دليل برنامه هسته‌يي‌اش و ديگري به بهانه دخالت در پرونده اوكراين مورد شديد‌ترين تحريم‌هاي غرب قرار گرفته‌اند. كاهش قيمت نفت يا ممانعت از بالا رفتن بهاي آن نه تنها به اقتصاد نفت‌محور ايران و بازار در حال نزول روسيه صدمه‌هاي اقتصادي وارد مي‌كند بلكه مي‌تواند ژئوپولتيك منطقه خاورميانه را هم دچار تغييرهاي مورد پسند امريكا كند، هر چند علي النعيمي، وزير نفت عربستان در كنفرانسي كه روز شنبه در ابوظبي برگزار شد منكر وجود هرگونه توطئه‌يي از سوي اين كشور در كاستن از قيمت نفت شد و ادعا كرد كه تصميم عربستان براي كاهش قيمت نفت بر اساس «اقتصاد» بوده است و به دنبال فلج كردن اقتصاد روسيه و ضرر به ايران نيست اما تحليل‌هايي كه در يك ماه اخير از سوي بسياري از رسانه‌هاي منطقه‌يي و فرامنطقه‌يي منتشر شده همچنان ايران و روسيه را اصلي‌ترين هدف رياض از اين بازي جديد نفتي مي‌داند.
نفت، ابزاري براي تنبيه روسيه
در همين راستا وين مدسن، خبرنگار امريكايي كه به تهيه گزارش‌هاي تحقيقي شهرت دارد در تازه‌ترين گزارش خود در خصوص دلايل كاهش قيمت نفت از نقش سازمان سيا سخن گفته و تاكيد كرده است كه اصلي‌ترين اهداف امريكا در كمك به عربستان سعودي در اين مسير، ايران، روسيه و ونزوئلا هستند. مدسن در اين گزارش نوشته است كه سازمان جاسوسي سيا مهندسي عرضه بيش از حد نفت به بازار را براي شكست «ولاديمير پوتين» رييس‌جمهور روسيه و «نيكولاس مادورو» رييس‌جمهور ونزوئلا و البته ايران برنامه‌ريزي كرده است. بر اساس اين گزارش، «جان برنان» رييس فعلي سيا كه پيشتر در عربستان سعودي حضور داشت و هم اينك نيز با كمك عوامل خود در امور نفتي اين كشور دخالت دارد، شركت نفتي «آرامكو» عربستان سعودي را مجاب كرد كه براي افزايش استخراج نفت از روش «شكست هيدروليكي»استفاده كند. نويسنده با اشاره به اقدامات ايذايي سيا در روسيه و ونزوئلا و تلاش‌هاي اين دو كشور براي مقابله با حمله اقتصادي در اين مسير به موضع ايران پرداخت و نوشت: «ايران در اين بين سال‌ها است كه زير فشار تحريم‌هاي اقتصادي غرب بابت برنامه‌هاي هسته‌يي خود است و در بين كشورهاي ياد شده بهترين كشور است كه مي‌تواند با كمك تجربياتش از اين وضعيت نجات يابد. ايران از لحاظ كالاهاي اساسي، خطوط ارتباطي و زير ساخت‌هاي صنعت نفت تا حد نسبتا زيادي متكي به توليد داخلي است و قادر است از فشار تحريم‌ها خلاصي يابد.
در شرايطي كه روسيه عزم خود را براي كاستن از ميزان توليد روزانه نفت اعلام كرده اما بسياري از مخالفان سياست‌هاي آرام باراك اوباما در قبال اين كشور اعتقاد دارند كه عربستان سعودي با پايين نگاه داشتن بهاي نفت در حقيقت اشتباهات اوباما در برابر روسيه را جبران كرده است. يكي از اين مخالفان سرسخت، سناتور جمهوريخواه جان مك‌كين است. وي اخيرا در مصاحبه با شبكه سي‌ان‌ان با تاكيد بر عدم اقدام جديد باراك اوباما در قبال تحولات اوكراين و ضعف وي در برابر روسيه، از عربستان سعودي به دليل پايين نگهداشتن قيمت نفت قدرداني كرد. جان مك كين با انتقاد از مواضع اوباما در بحران اوكراين گفت: هيچ كدام از اقدامات پرزيدنت اوباما نشاني از قدرت و عزم جدي در برابر ولاديمير پوتين نداشته است. پرزيدنت اوباما و ما بايد از سعودي‌ها تشكر كنيم چرا كه قيمت هر بشكه نفت را به حدي رسانده‌اند كه سبب صدمه زدن به اقتصاد ولاديمير پوتين شده است».
جان مك كين در حالي از ضربات وارده به روسيه در نتيجه كاهش بهاي نفت سخن مي‌گويد كه وزير انرژي روسيه اخيرا از طرح كشورش براي كاهش توليد نفت در راستاي مهار مشكلات اقتصادي خبر داده است. الكساندر نواك، وزير انرژي روسيه در خصوص جزييات اين طرح گفت: انتظار مي‌رود كه در سال ٢٠١٥، توليد نفت به ٥٢٥ ميليون تن برسد و در مجموع وزارت نفت روسيه نمي‌خواهد در شرايط اقتصادي كنوني خطر كند؛ شرايطي كه ممكن است حجم توليد باز هم كمتر شود.
راهي براي مهار ايران
ايران و روسيه در چند سال اخير در پرونده سياسي سوريه در كنار هم ايستادند و به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر با توجه به در جريان بودن مذاكرات هسته‌يي ايران با ١+٥ و تلاش جهاني براي پايان دادن ديپلماتيك به اختلاف‌ها، اين دو كشور در بحران نفتي ايجاد شده هم دوشادوش هم ايستاده‌اند. عربستان سعودي در جريان بحران سوريه نتوانست از سرمايه‌گذاري‌هاي سياسي و اقتصادي خود براي پايين كشيدن بشار اسد از اريكه قدرت به نتيجه مطلوب برسد و جريان‌هاي تروريستي هم كه به وسيله اين كشور ايجاد و ارتزاق كردند در حال حاضر به تير به خودي و تهديدي براي امنيت ملي عربستان تبديل شده‌اند، در نتيجه نفت در شرايط فعلي منطقه‌يي و در حالي كه ايران در سايه دولت يازدهم سياست جديدي براي كاستن از تنش‌ها با همسايگان را در پيش گرفته تنها ابزار در اختيار رياض براي ممانعت از بازگشت ايران به روزهاي اوج در منطقه است. فارن پاليسي در تازه‌ترين تحليل خود نگاهي به دلايل كاهش شديد بهاي نفت در بازارهاي جهاني داشته و اصلي‌ترين هدف رياض از اين اقدام را «تضعيف ايران» مي‌داند. در بخش‌هايي از اين گزارش با اشاره به اينكه عربستان سعودي در راستاي رقابت منطقه‌يي با ايران همواره از اهرم نفت استفاده كرده است، آمده است: «بازارهاي نفت، از مهم‌ترين حوزه‌هاي رقابت و كشمكش سعودي- ايراني براي تسلط و غالب شدن بر امور خليج فارس باقي مانده است». فارن پاليسي در ادامه به سرمقاله‌يي اشاره مي‌كند كه مشاور امنيتي بندر بن سلطان، سفير وقت عربستان در امريكا و وزير سابق اطلاعات اين كشور در نوامبر ٢٠٠٦ در واشنگتن پست منتشر كرده و در آن نوشته بود كه اگر عربستان سعودي توليد نفت را افزايش داده و بهاي آن را به نصف (ميزان كنوني) كاهش دهد، اين موضوع براي ايران ويرانگر خواهد بود.
پرونده هسته‌يي و رويكرد دستگاه ديپلماسي ايران در يك سال گذشته چرخش‌هاي استراتژيك بسياري را تجربه كرده است. ايران و ١+٥ در نوامبر سال ٢٠١٣ پس از ١٢ سال مذاكره فشرده موفق شدند توافقنامه موقت ژنو را به عنوان نقشه راهي براي پايان دادن به بحران غرب ساخته هسته‌يي ايران امضا كنند و دو‌طرف در يك سال و يك ماه گذشته تمام عزم سياسي خود را براي تبديل كردن اين توافقنامه موقت به توافق جامع هسته‌يي به كار گرفته‌اند. مذاكرات ايران و ١+٥ هرچند در موعد مقرر نوامبر ٢٠١٤ به سرمنزل مقصود نرسيد اما اراده سياسي موجود به مذاكرات هفت ماه بيشتر فرصت داد تا شايد در پايان ماه ژوئن سال ٢٠١٥ طرفين بتوانند توافقنامه‌يي فني و سياسي را به امضا رسانده و پرونده هسته‌يي ايران را از روند سياسي به روند حقوقي راستين بازگردانند. در كنار موفقيت ديپلماسي هسته‌يي دولت يازدهم كه از حمايت‌هاي قاطع مقام معظم رهبري هم برخوردار است، تحركات ديپلماتيك مثبت ايران در يك سال و نيم گذشته در منطقه اندك اندك از نگاه بدبينانه‌يي كه به ايران در چند سال گذشته وجود داشت، كاسته است. رهبران منطقه كه در سال‌هاي واپسين دولت دهم چندان رغبتي به رفت و آمد ديپلماتيك با ايران نداشتند به كرات به تهران سفر كرده و وزير امور خارجه ايران و معاون‌هاي وي نيز در طول يك سال و نيم گذشته چندين بار به كشورهاي منطقه سفر كرده‌اند. با اين‌همه عربستان سعودي همچنان حلقه مفقوده در بهبود روابط ديپلماتيك ايران با كشورهاي همسايه است. هرچند معاون وزير امور خارجه ايران در جريان آخرين سفر خود به رياض از تلاش‌ها براي مهيا شدن مقدمات سفر محمد جواد ظريف به عربستان خبر داد، اما ظاهر امر حاكي از اين است كه هنوز مقدمات سياسي براي انجام اين سفر فراهم نشده است. در اين فضا تقلاي عربستان بر كاهش بهاي نفت هم به خودي خود بر سياهي ابر خاكستري كه رابطه تهران – رياض را در سايه خود قرار داد، افزود. كاهش بهاي نفت بي‌شك مي‌تواند بر اقتصاد تحت تحريم ايران تاثيرات منفي بسياري بگذارد. در حال حاضر قيمت نفت از ٦٠ دلار هم در بازارهاي جهاني كمتر است و اين در حالي است كه در لايحه بودجه ٩٤ كه به تازگي از سوي دولت يازدهم تقديم مجلس شوراي اسلامي شده است، قيمت نفت ٧٢ دلار پيش‌بيني شده است. بهاي نفت در بودجه سال ٩٣، ١٠٠ دلار در نظر گرفته شده بود و اين در حالي است كه عربستان سعودي از يك ماه پيش عزم خود را براي پايين نگاه داشتن بهاي نفت به هر قيمت ممكن جزم كرده است. در لايجه بودجه ٩٤، ميزان توليد و صادرات نفت خام مشابه سال گذشته در نظر گرفته شده است. در شرايطي كه ايران از ماه نوامبر گذشته تا به امروز و طبيعتا تا پايان مدت هفت ماه كه مذاكرات هسته‌يي در جريان است از معافيت از برخي تحريم‌ها برخوردار است، كاهش بهاي نفت مي‌تواند اثراتي مخرب‌تر از تحريم‌هاي سازمان ملل بر اقتصاد ايران بگذارد. عربستان سعودي كه به‌شدت نگران نزديك شدن غرب و تنش زدايي از رابطه ميان ايران و امريكا در يك سال اخير است، در حال حاضر با اهرم نفت درصدد طولاني‌تر كردن زمان بازگشت ايران به بازارهاي جهاني و احياي جايگاه ديپلماتيكش است. البته اين نخستين‌بار نيست كه عربستان سعودي با بازي در سايه بها و توليد نفت به دنبال تصاحب دست‌آوردهاي سياسي براي خود است.
در سال ١٩٧٧ نيز، عربستان ناگهان توليد خود را از روزانه هشت ميليون بشكه به ٨/١١ ميليون بشكه رساند كه منجر به شوك در بازار نفت جهاني شد. اين تجربه نشان مي‌دهد كه شايد ايران و عربستان سعودي در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي در حالت رقابت بيشتري قرار گرفته‌اند اما خصومت ورزي رياض با تهران به عنوان يك قدرت منطقه‌يي به سال‌هاي دور و حتي پيش از پيروزي انقلاب اسلامي هم بازمي‌گردد. بر همين اساس است كه حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان تصميم عربستان سعودي براي توليد روزانه ١٠ ميليون بشكه را سياسي مي‌خواند. در شرايطي كه در بسياري از تحليل رفتارهاي عربستان سعودي اين واقعيت به چشم مي‌خورد كه در سايه افزايش رقابت در منطقه، رياض از اهرم نفت براي بالا بردن وزنه قدرت در برابر ايران استفاده مي‌كند اما بي‌شك با توجه به موج انقلاب‌هاي به راه افتاده در منطقه از سه سال پيش تا به امروز و جرقه‌هايي از نارضايتي كه در ميان جمعيت شيعه عربستان زده شده است، رياض با جمعيت شيعه ١٥ درصدي كه در دل خود جا داده است نمي‌تواند ايران را به عنوان قدرتي منطقه‌يي ناديده بگيرد. بر هيچ كس پوشيده نيست كه اين ترس عربستان سعودي از روي كار آمدن شيعيان در بحرين در جريان خيزش‌هاي مردمي سال ٢٠١١ بود كه رياض را به اعزام نيرو به منامه وادار كرد. زماني كه سعود الفيصل در ميانه مذاكرات فشرده ايران با ١+٥ در وين ناگهان به فرودگاه اين شهر رسيد و در هواپيما با جان كري همتاي امريكايي خود ديداري خصوصي داشت، فرمان بسياري از تحليل‌ها به اين سمت چرخيد كه عربستان سعودي نگراني‌هاي خود در خصوص تاثير نتيجه اين مذاكرات بر بازار انرژي را به امريكايي‌ها گوشزد كرده و با زبان بي‌زباني نارضايتي خود از عادي‌سازي رابطه ايران با غرب را عيان كرده است. نگاه بدبينانه‌يي كه در آن زمان هم در ميان تحليل‌ها به چشم مي‌خورد اين بود كه رياض نقشي غيرمستقيم در به نتيجه نرسيدن مذاكرات ايران و ١+٥ در زمان مقرر داشته است. برخي زمزمه‌هاي سياسي حاكي از اين است كه امريكا و رياض با كاهش بهاي نفت و ثابت نگاه داشتن ميزان توليد خود و ممانعت از كاهش آن در حقيقت به دنبال سلب قدرت اقتصادي ايران، روسيه و ونزوئلا براي مانورهاي اقتصادي و بازي كردن با اهرم نفت هستند. شايد هم امريكا به عنوان اصلي‌ترين مذاكره‌كننده مقابل ايران در مذاكرات هسته‌يي اين اميدواري را دارد كه تداوم وضعيت نفتي موجود به فشار اقتصادي بيشتر بر ايران منتهي خواهد شد و در نتيجه اين كشور پشت ميز مذاكره براي پايان دادن به تحريم‌هاي هسته‌يي خود دست بسته‌تر خواهد شد. با اين‌همه خبرگزاري رويترز در گزارشي درباره بودجه سال ۱۳۹۴ ايران نوشت كه بعيد است فشار بودجه‌يي باعث تغيير اهداف هسته‌يي تهران شود. در اين گزارش آمده است كه كاهش بهاي نفت مي‌تواند تلاش ايران در بهبود شرايط زندگي را با مشكل مواجه كند اما اين مشكل اقتصادي مانعي در برابر مذاكرات هسته‌يي و كمك به هم‌پيمانان ايران مانند سوريه نخواهد بود چرا كه اينها مواردي هستند كه از ديد دولتمردان ايران، ايده‌هايي استراتژيك محسوب مي‌شوند و از سويي بودجه هسته‌يي را دولت پرداخت نمي‌كند.
ريسك نفتي عربستان
تداوم قيمت فعلي مي‌تواند در دراز مدت به تير به خودي براي سعودي‌ها هم تبديل شود. برخي از كارشناسان اقتصادي در عربستان سعودي به صراحت از تصميم دولت اين كشور براي كاهش بهاي نفت انتقاد مي‌كنند و آن را ضربه‌يي براي اقتصاد كشور مي‌دانند. وابستگي ٩٠ درصدي بودجه عربستان به نفت مي‌تواند در دراز مدت براي اين كشور با بهاي فعلي نفت دردسرساز شود. علي بن ابراهيم النعيمي، وزير نفت اين كشور در پاسخ به اين انتقادها اعلام اطمينان كرد كه وضعيت قيمت نفت در بازار جهاني بهبود پيدا خواهد كرد. اين مقام عربستان تاكيد كرد كه كاهش قيمت جهاني نفت بر اقتصاد كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس و عربستان تاثير منفي نخواهد گذاشت. اين در حالي است كه كارشناسان اقتصادي بازار بورس عربستان روز سه‌شنبه گذشته را با توجه به سقوط بي‌سابقه شاخص بورس عربستان به كمترين ميزان خود در شش سال گذشته «سه‌شنبه سياه» ناميدند. در پي كاهش قيمت نفت و هراسان‌شدن سرمايه‌گذاران عربستاني، شاخص بورس عربستان با ٧٣/٧ درصد كاهش به ٣/٧٣٣٠ واحد رسيد. وي پيش از اين نيز در گفت‌وگو با «خبرگزاري عربستان»، درباره وضعيت بازار نفت، گفته بود شخصا فرد خوشبيني است و مي‌داند كه كندي رشد اقتصاد جهاني و افزايش عرضه نفتي از سوي كشورهاي خارج از سازمان اوپك كه به اين ترتيب تقاضا را براي نفت از آنچه انتظار مي‌رفت كمتر كرده بر بروز بحران كنوني بازار نقش دارد.
با وجود اين اظهارات وزير نفت عربستان سعودي روزنامه «راي اليوم» چاپ لندن در مقاله‌يي به موضوع كاهش عمدي قيمت نفت از سوي برخي كشورهاي عرب خليج فارس پرداخت و نوشت كه روزهاي سخت اين دولت‌ها به خاطر مساله مذكور كم‌كم آغاز شده و آنها بايد منتظر آزمايش سختي در اين زمينه باشند. راي اليوم افزود: كاهش ٥٠ درصد از قيمت نفت در هفته‌هاي اخير باعث شده است اين كشورهاي عربي سالانه ٣٥٠ ميليارد دلار ضرر كنند و بورس آنها با ضرر ٥٠ ميليارد دلار در سال سقوط كند. امري كه منجر به كاهش ٥٠ درصدي هزينه‌ها خواهد شد و كشورهاي مذكور را وادار مي‌كند كه از صندوق‌هاي ذخيره ارزي با ذخيره ٢٥٠٠ ميليارد دلار روي بياورند.
منبع: روزنامه اعتماد
گزارش خطا
آخرین اخبار