برندگان و بازندگان کاهش قیمت نفت

قیمت نفت در ۵ ماه گذشته بیش از ۲۵ درصد سقوط کرده و به بشکه ای کمتر از ۸۰ دلار رسیده است. اگر قیمت ها در همین سطح باقی بماند، پیامدهای بسیار جدی خوب یا بد برای اکثر کشور ها در سراسر جهان خواهد داشت. اگر قیمت به پایین تر از سطح فعلی برسد، پیامدهای ژئوپولیتیکی آن برای بعضی از کشورهای تولیدکننده نفت غمبار خواهد بود. قیمت نفت در هر زمان به انتظارات بازیگران بازار از میزان عرضه و تقاضا در آینده بستگی دارد. نقش انتظارات باعث می شود که بازار نفت بسیار متفاوت تر از دیگر حوزه ها عمل کند. برای مثال در بازار سبزیجات تازه قیمت ها باید عرضه و تقاضا را برای محصولات فعلی تنظیم کند. برعکس، تولیدکنندگان نفت و صاحبان صنایع نفتی اگر فکر کنند که قیمت نفت بعدا رشد صعودی پیدا می کند، می توانند جریان عرضه نفت را حفظ و به آن دست نزنند. یا اینکه مقدار عرضه را درصورتی که بدانند قیمت نفت کاهش پیدا می کند، بیشتر کنند.

کمپانی های نفتی در سراسر جهان از طریق کاهش مقدار نفت استخراجی جریان عرضه را در بازار حفظ می کنند. تولیدکنندگان هم می توانند عرضه را با نگهداری نفت در تانکر ها در دریا یا دیگر تجهیزات ذخیره ای محدود کنند. برعکس، تولیدکنندگان می توانند نفت بیشتری را از طریق افزایش تولید یا وارد کردن ذخایر قبلی خود به بازار ارائه کنند.

تقاضای کمتر ریشه در ضعف و کاهش فعالیت های اقتصادی به ویژه در دو حوزه چین و اروپا، مهم تر از آن افزایش کارایی موتورهای سوخت وسائل نقلیه (بواسطه پیشرفت های تکنولوژیکی) و ورود سیستم های انرژی خورشیدی و غیرنفتی دارد. افزایش عرضه بالقوه در آینده تحت تاثیر تولیدات جدید نفتی از طریق روش شکافت با آب یا تزریق فشرده مایعات به صخره های نفت خیز، توسعه شن های قیری کانادا و مجوزهای اخیر مکزیک به کمپانی های نفتی خارجی برای توسعه منابع انرژی این کشور بوده است.

این تحولات در عرضه و تقاضا به ما می گوید که قیمت های آتی نفت پایین تر از آن چیزی است که تولیدکنندگان نفتی تا چند ماه پیش انتظار داشتند. بعضی از این تغییرات در عرضه و تقاضاهای مورد انتظار حتی بسیار پیش از این هم می توانستند پیش بینی شوند. اما هیچ راهی برای پیش بینی این فراز و فرود ها در انتظارات و گرایش های بازار وجود ندارد. نوسانات قیمت نفت نشان دهنده چرخش های متغیر روان شناختی در کنار واقعیت های عینی موجود در بازار است.

قیمت امروز نفت به نرخ بهره های پیش بینی شده هم ارتباط دارد. بطور دقیق تر باید گفت: تولیدکنندگان نفتی معمولا دارای یک انتخاب سرمایه گذاری هستند. آن ها می توانند تولید را امروز افزایش دهند و نفت بیشتری را به قیمت امروز بفروشند و عایدات آن را بر مبنای نرخ بهره طولانی مدت موجود سرمایه گذاری کنند یا اینکه با عدم ذخیره نفت عملا نفت را در زیرزمین به عنوان سرمایه حفظ کنند.

نرخ پایین بهره معمولا تولیدکنندگان را از ذخیره نفت ناامید می کند. وقتی نرخ بهره های کنونی به شکل غیرمعمولی در اوراق قرضه بلند مدت در طی چند سال افزایش یابد، برای تولیدکنندگان نفت افزایش عرضه نفت و سرمایه گذاری درآمدهای حاصل از آن به مراتب جذاب تر خواهد بود. مگر اینکه انتظارات درباره تحولات اصلی عرضه و تقاضا در آینده تغییر کند: یعنی افزایش نرخ بهره به کاهش بیشتر قیمت نفت بیانجامد.

قیمت های پایین نفت معمولا جز اخبار خوب برای مصرف کنندگان اقتصاد امریکا است چرا که باعث درآمدهای واقعی بالاتری برای آنها می شود؛ در داخل امریکا، قیمت پایین تر نفت در واقع درآمد واقعی را از تولیدکنندگان نفتی به سمت خانوار ها سرازیر می کند که باعث افزایش تقاضاهای کوتاه مدت مصرفی می شود چرا که خانوار ها به نسبت شرکت های نفتی سهم بیشتری از درآمدهای خود را خرج (هزینه) می کنند. به همین دلیل قیمت های پایین تر باعث بیشتر شدن تقاضا ها در اروپا، آسیا و دیگر واردکنندگان نفتی می شود.

بازندگان بزرگ کاهش قیمت های نفت کشورهای تولید کننده نفت هستند که اتفاقا از دوستان و متحدان امریکا هم نیستند، ونزوئلا، ایران و روسیه. این کشور ها تا حد زیادی برای تامین هزینه های دولت و به خصوص برنامه های حمل و نقلی خود به درآمدهای نفتی وابسته هستند. حتی با بشکه ای ۷۵ یا ۸۰ دلار، این دولت ها مشکل فاینانس زمانی جدی برای برنامه های عوام پسند دارند که حمایت عمومی از آن ها را تضمین می کند.

با وجودی که عربستان و چند کشور حاشیه خلیج فارس نیز از تولیدکنندگان عمده نفتی هستند، آن ها با دیگر تولیدکنندگان به دو دلیل مهم متفاوت هستند. اول اینکه هزینه های استخراج نفت برای آن ها بسیار پایین است، به این معنی که آن ها قادر خواهند بود با همین قیمت های امروز و حتی پایین تر از آن سود سرشاری کسب کنند. دوم اینکه، ذخیره های مالی عظیم به آن ها اجازه می دهد تا فعالیت های داخلی و بین المللی خود را برای زمان طولانی تری ادامه دهند کمااینکه آن ها به دنبال تغییر اقتصادهای خود برای کم کردن وابستگی به درآمدهای نفتی هستند.

کاهش بیشتر قیمت های نفت می تواند پیامدهای وخیم تر ژئوپولیتیکی داشته باشد. هر بشکه نفت ۶۰ دلاری می تواند بطور خاص برای روسیه مشکلات جدی درست کند. ولادیمیر پوتین، دیگر قادر به حفظ برنامه های تغییر اقتصادی اش نخواهد بود چرا که همین برنامه های فعلی ضامن اصلی محبوبیت اوست. شرایط مشابهی در ونزوئلا حاکم است. روشن نیست دولت های فعلی این کشور ها در صورت وقوع افت های شدید تر نفتی قادر به ادامه بقا باشند یا خیر. برعکس، روشن است که کشورهای واردکننده نفت، کمافی السابق از افت قیمت نفت متنفع خواهند شد.