فرجام درآمدهای نفتی ایران

یکی در تهران، دیگری در «وین»؛ هر دو به‌دنبال توافق‌اند. زنگنه برای «اوپک»، ظریف در مذاکره با شش‌قدرت جهانی. وزیر امورخارجه اگر در مذاکرات هسته‌ای موفق شود، شانس زنگنه برای همراه‌کردن سایر اعضای «اوپک» به‌نفع کاهش سقف تولید بالا می‌رود. ظریف اگر با دست پر به تهران نرود، سمبه وزیر نفت برای کاهش سقف تولید «اوپک» در یکصدوشصت‌وششمین اجلاس وزرا، زوری نخواهد داشت. اجلاسی که سه‌روز بعد از اتمام ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای در وین برگزار می‌شود. روزهای این هفته برای ایران هم در جبهه سیاست، هم در کارزار اقتصادی سرنوشت‌ساز است؛ جبهه‌هایی که از یک خط هدایت می‌شوند.

1- قیمت سبد نفتی «اوپک» که نماینده نفت‌خام‌ 12کشور عضو این سازمان است، به نزدیک 74دلار رسیده است. برخی کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی کرده‌اند که احتمال دارد نفت روند نزولی‌اش را تا 60دلار و حتی تا 50دلار ادامه دهد؛ بسته به اینکه عربستان سعودی و متحدان عربش تا کجا بخواهند نفت‌های شیل آمریکا را از بازار خارج کنند. براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این کشور می‌خواهد تولید نفتش را تا پایان سال آینده میلادی به 10میلیون‌بشکه در روز برساند که بخشی از آن، سهم تولید «شیل اویل»‌هاست.

حفظ سهم بازار آمریکا برای عربستان سعودی اهمیتی فوق‌العاده استراتژیک دارد. بازار نفت این‌روزها نزدیک به دومیلیون‌بشکه نفت مازاد دارد و ادامه تولید فعلی عربستان و متحدانش می‌تواند بیش از اینها قیمت را کاهش دهد. قیمت‌های بین 50 تا 70دلار تولید بیش از سه‌میلیون‌بشکه از نفت‌های شیل را غیراقتصادی خواهد کرد. در این سناریو حتی ممکن است کشورهایی مانند نیجریه هم برای به‌دست‌آوردن سهم ازدست‌رفته‌شان در بازار آمریکا به عربستان نزدیک شوند. حالا فکر کنید اگر مذاکرات ایران با 1+5 به نتیجه نرسیده باشد، می‌توان تصور کرد سعودی‌ها و متحدانشان چه انگیزه مضاعفی برای کاستن از قیمت نفت و فشار بر درآمد نفتی ایران خواهند داشت. با همین روند فعلی ایران در شش‌ماهه دوم امسال حداقل 30درصد از درآمد نفتی‌اش را از دست داده است؛ بنابراین با به‌نتیجه‌نرسیدن مذاکرات، احتمال کاهش بیشتر درآمدهای نفتی ایران وجود دارد.

2- سفرهای هفته‌های گذشته زنگنه به قطر، امارات و کویت بیش از آنکه کارکردی برای ایجاد اجماع درخصوص کاهش تولید به‌نفع افزایش قیمت نفت داشته باشد، فعالیت دیپلماتیکی بود که صرفا باید انجام می‌شد. هم برای تصویر بیرونی هم برای کارکرد داخلی. کویت و قطر هر کدام با کمتر از سه‌میلیون‌نفر جمعیت و عربستان با کمتر از 27میلیون جمعیت، آنقدر ذخیره ارزی ناشی از نفت ‌گرانقیمت در سال‌های گذشته اندوخته‌اند تا کاهش این‌روزهای قیمت نفت را تحمل کنند. همان کاری که ایران با درآمد 800میلیارددلاری هشت‌سال دولت قبل انجام نداد! عربستان بیش از 737میلیارددلار ذخایر ارزی دارد و ذخایر مالی کویت به 548میلیارددلار رسیده است. ذخایر ارزی امارات متحده عربی هم به 773میلیارددلار بالغ شده است. با این دخایر، با آن جمعیت معلوم است که این کشورها در کوتاه‌مدت می‌توانند قیمت‌های پایین نفت را تحمل کنند؛ کاری که برای ایران سخت است.

3- دسترسی‌نداشتن به بیش از صدمیلیارددلار درآمد نفتی انباشته ایران در بانک‌های خارجی، از دیگر تبعات اقتصادی ایران در صورت به‌نتیجه‌نرسیدن مذاکرات است. گزینه کاهش بیشتر صادرات نفت بر اثر تحریم‌های افزون‌تر هم ممکن است به آن اضافه شود. حالا اگر مذاکرات به تفاهم بینجامد، ایران، هم به این درآمدش دست خواهد یافت و هم می‌تواند بازارهای ازدست‌رفته‌اش را به‌ویژه در اروپا به دست آورد. پیش از شروع تحریم‌ها، اروپایی‌ها 500 تا 600هزار بشکه نفت از ایران می‌خریدند. با تنش این‌روزهای اروپا و روسیه؛ اتحادیه اروپایی علاوه‌بر نفت، علاقه‌مند خواهد بود تا در پروژه‌های گازی ایران هم سرمایه‌گذاری و زودتر گاز ایران را جایگزین بخشی از واردات گاز از روسیه کند. در وین اخباری شنیدم که شرکت‌های نفتی اروپایی پشت در مذاکرات نشسته‌اند تا در صورت تفاهم، بلافاصله وارد ایران شوند.

4- در صورت امضای تفاهم هسته‌ای با غرب، ممکن است قیمت نفت پنج تا 10دلار کاهش یابد اما ایران می‌تواند بلافاصله 500 تا 600هزار بشکه به تولید نفتش بیفزاید و بعد از دو تا سه‌سال، صادراتش را به رقم دومیلیون‌و500هزار بشکه‌ قبل از تحریم‌ها برساند. 5- پیام گفته‌های زنگنه این است که ایران در اجلاس «اوپک»، این هفته همدلانه خواهد کوشید که صدای واحدی از «اوپک» شنیده شود. ایران در «اوپک» 166 دنبال تنش و تفرقه نخواهد بود.