فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس؟

فراخوان سفرای سه کشور عربستان، بحرین و امارات از دوحه، از مهمترین رویدادهایی است که چهارشنبه گذشته بر صدر اخبار رسانه های منطقه خاورمیانه و خلیج فارس نشست؛ رویدادی که به نظر می رسد شورای همکاری خلیج فارس را یک گام دیگر به فروپاشی نزدیک کرده است.

شورای شش عضوی همکاری خلیج فارس که در دهه ۸۰ و با هدف مقابله با انقلاب اسلامی در ایران پایه گذاری شد، همواره در درون خود اختلافات سیاسی و اقتصادی و بویژه مرزی زیادی را در دوره های زمانی مختلف بازتولید کرده است.

علاوه بر اختلافات عمیق مرزی میان کشورهای عضو شورای همکاری که بعضا تا برخوردهای مسلحانه هم کشیده شده، اولین اختلاف سیاسی که بطور علنی به رسانه ها کشیده شد، مخالفت عمان با طرح عربستان برای تبدیل شورای همکاری به اتحادیه همکاری در سال ۲۰۱۲ میلایی بود.

در آن زمان، امارات و کویت هم تمایلی به تبدیل شورا به اتحادیه نشان نداده و با سکوت ، تهدیدهای ریاض علیه مسقط را به نظاره نشستند و این تنها بحرین بحران زده بود که طرح سعودی ها را پذیرفت.

دولت ریاض زمستان امسال با تهدید به قطع کمک های مالی هم نتوانست پادشاهی عمان را مرعوب سازد. به علاوه امارات و کویت نیز تمایل چندانی برای پیوستن به چنین اتحادیه ای نشان ندادند.

دلیل این بی میلی شیوخ حاشیه خلیج فارس به طرح ریاض را می توان در پس اهداف سعودی ها دانست که به عقیده کارشناسان ، ناشی از نگرانی ای است که به نیات توسعه طلبانه و مداخله جویانه عربستان دراین کشورها دارند.

فراخوان روز چهارشنبه سفیران سه کشور از دوحه را می توان دومین شوک در ماههای اخیر به ساختار و روابط درون این شورا ارزیابی کرد. ریشه این ماجرا از آنجا کلید خورد که دولت های عربستان و قطر که در بسیاری از بحران ها از جمله در سوریه همسو و همگام سرمایه گذاری کرده و در کنار یکدیگر قرار داشتند، در مصر و یمن بر سر اخوان المسلمین به اختلاف خوردند.

عربستان، از نظامیانی که دولت محمد مرسی اخوانی را سرنگون کردند، حمایت کرد و در مقابل قطر از اخوان المسلمین که برکناری مرسی را کودتا می خواند، حمایت کرده است. اگرچه فراخوان سفیر علیه یکی از کشورهای عضو این شورا تاکنون در ۳۰ سال گذشته سابقه نداشته ، اما نزاع سیاسی بر سر اخوان در مصر و یمن آنقدر شدت داشته که ریاض از کشورهای عضو خواسته تا دوحه را محکوم کنند.

سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان که اخیرا به برخی پایتخت های عربی حوزه خلیج فارس سفر داشت، از سران این کشورها خواست رسما نسبت به سیاست ها و رفتارهای دوحه در موضوعاتی مانند بحران مصر و یمن واکنش نشان دهند. به این ترتیب نشست سه جانبه ای به ابتکار کویت در همین کشور تشکیل شد .

برای حل این اختلافات ، تا پیش از فراخوان سفیران ، سه نشست در ۴ ماه گذشته برگزار شده، اما گویا تمامی تلاش ها با شکست همراه بوده است. در بیانیه صادره از سوی دولت سعودی، به این تلاش ها اشاره شده است. از جمله، توافق نامه با حضور امیر کویت و به امضای امیر قطر در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۳ که گویا از امیر قطر قول گرفتند در یک فرجه دو سه ماهه خواسته های ریاض، را محقق سازد؛ خواسته هایی که سعودی ها از آن به عنوان ˈالتزام به مبانی شورای همکاری ˈ یاد کرده اند.

این تلاش ها بار دیگر در ۱۷ فوریه ۲۰۱۴ و ۴ مارس ۲۰۱۴ ادامه یافت، با این حال رهبران عربستان نتوانستند قطر را به اجرای توافق نامه ریاض متقاعد کنند. شورای همکاری خلیج فارس اکنون به مرحله حساسی از عمر سه دهه ای خود رسیده است. از یک سو زخم اختلافات سرزمینی که بیشتر آن در حوزه های نفتی است، چالشی جدی درروابط این کشورهاست و از طرف دیگر سایه برتری طلبی های ریاض، دیگر اعضا را آزار می دهد.

اینک نیز این کشورهای ثروتمند بویژه عربستان و قطر که در بحران های اخیر خاورمیانه برای ایجاد تغییرات بنیادین در کشورهایی چون مصر، سوریه، عراق، لبنان ،لیبی و یمن، به نفع خود سرمایه گذاری کلان کرده اند، در سوگیری های خود با تضاد منافع شدیدی روبه رو شده اند.

این چالش ها، ادامه حیات شورای همکاری خلیج فارس را که در این سالها بخشی از بحران های داخلی اش را با موضوعاتی همچون جزایر سه گانه ایرانی ، اروند رود و این سالها مسائل سوریه و مصر پنهان کرده است، بطور جدی تهدید می کند. در چنین شرایطی بحران دامن شورا را گرفته، باید به انتظار روند تحولات نشست.