گروه اجتماعی صدای ایران: طرح تازه شهرداری تهران برای ساخت یک مسجد در هر ماه، در حالی اعلام شده که بنا بر آمار رسمی، هزاران مسجد موجود در کشور تعطیل‌اند یا از کارکرد اصلی خود یعنی اقامه نماز جماعت بازمانده‌اند. کاهش حضور منظم مردم در مساجد، افت شاخص‌های دینداری و گزارش‌هایی درباره خالی ماندن بخش بزرگی از این اماکن مذهبی، نشان می‌دهد مسأله اصلی کمبود مسجد نیست بلکه کاهش کارآمدی و جذابیت آنها برای جامعه امروز است. در چنین شرایطی، تخصیص میلیاردها تومان از بودجه عمومی برای ساخت بناهای تازه، بیش از آن که پاسخی به نیاز واقعی شهروندان باشد، نشانه‌ای از غفلت در سیاست‌گذاری دینی است.

مجید غفوری، دبیر شورای ساماندهی، توسعه و گسترش مساجد شهر تهران، که از شهریور ۱۴۰۱ به‌عنوان دستیار شهردار و دبیر شورا فعال است، اعلام کرده است که بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده قرار است هر ماه در یکی از مناطق مختلف پایتخت کلنگ احداث یک مسجد به زمین زده شود. به گفته او، این طرح با هدف توسعه فضاهای مذهبی، ارتقای خدمات فرهنگی و مذهبی و نیز «پاسخ به نیازهای شهروندان تهرانی» طراحی شده است. غفوری همچنین تأکید کرده بودجه اجرای این پروژه‌ها از محل اعتبارات معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران تأمین خواهد شد؛ اعتباری که هر ساله میلیاردها تومان از منابع عمومی را در بر می‌گیرد.

بیش از دو هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان از بودجه شهرداری تهران صرف ساخت و کمک به مساجد

طبق آمار رسمی، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳ بیش از دو هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان از بودجه شهرداری تهران صرف ساخت و کمک به مساجد، حسینیه‌ها و حوزه‌های علمیه شده است. با این حال، گزارش مرکز رصد فرهنگی کشور در تیر ۱۴۰۲ نشان می‌دهد تهران تا آن زمان دارای سه هزار و ۴۵۱ مسجد بوده؛ یعنی به‌طور متوسط ۲۷ مسجد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت. 

مرکز داده‌های باز ایران فروردین ماه سال ۱۴۰۳ گزارشی درباره تعداد مساجد در تهران منتشر کرده است. این رسانه می‌گوید سطح اشغال و مساحت مساجد در شهر تهران چشمگیر است؛ به طوری که به ازای هر ۳۲۵ متر مربع از سطح شهر، یک متر مسجد وجود دارد. این یعنی بیش از ۰.۳ درصد مساحت کل شهر تهران در اشغال مساجد است.

با وجود این ظرفیت، آمارها نشان می‌دهد نقش مساجد در زندگی روزمره شهروندان رو به کاهش است. پیمایش ملی مرکز تحلیل اجتماعی متا در اسفند ۱۴۰۱ نشان داد که ۵۸ درصد پاسخگویان فقط در مناسبت‌های خاص مانند محرم یا شب‌های قدر به مسجد می‌روند و تنها ۱۴.۲ درصد به‌طور مرتب حضور هفتگی دارند. روند ملی نمازخوانی نیز با شیب ملایم در حال کاهش و در مقابل شمار کسانی که نماز نمی‌خوانند یا به‌ندرت می‌خوانند رو به افزایش است.

در مورد جایگاه مساجد باید آمار مربوط به ادای نمــاز بــه جماعــت را به طور جداگانه بررسی کرد. رصد فرهنگی کشور نشان می‌دهد ادای نماز به جماعت از سـال ۱۳۷۹ که پیمایـش ملـی مرکـز تحلیـل اجتماعـی انجام شده، میـزان مشـارکتی در حـد متوسـط و روبه پایین داشـته؛ حتـی در سـال ۱۳۹۴ کـه بیشـترین درصـد خـودرا تجربـه کرده بـاز هـم میـزان کسـانی کـه حداقـل گاهـی نمـاز را بـه جماعـت می‌خواننـد، به ۶۰ درصد نرسیده است.

رویداد۲۴ می‌گوید این آمار را باید در کنار اظهارات یک نماینده مجلس خبرگان رهبری مطالعه کرد تا به عمق فاجعه پی برد. خرداد ماه ۱۴۰۲ حجت‌الاسلام محمد حاج ابوالقاسم دولابی نماینده مجلس خبرگان رهبری اوضاع زیرساخت‌های دینی و فرهنگی در کشور را «نابسامان» خواند. از بین حدود ۷۵ هزار مسجد در کشور، درِ ۵۰ هزار مسجد بسته است و «این فاجعه‌ای است که باید بر آن خون گریست.»

آیت‌الله نوری همدانی از مراجع تقلید هم در سال ۹۵ گفته بود «از مجموع ۷۵ هزار مسجدی که در کشور وجود دارد، نیمی از آنها امام جماعت ندارند و بسیاری از آنها هم که دارند، هر سه وعده نماز ندارند و یا اگر هم دارند، جمعیت ندارند.»

این آمار یعنی در دو سوم مساجد کشور، نماز جماعت -به عنوان کارویژه اصلی مسجد- برگزار نمی‌شود و مساجد احتمالاً به برگزاری رویداد‌های فرهنگی، مراسم روضه و ختم مشغولند. این آمار در کنار آمار کاهش اعتقاد مردم به نماز در سال‌های اخیر یعنی مساجد نه تنها توان تقویت دینداری را نداشتند بلکه خودشان در فرآیند نزولی دینداری، درهایشان را بسته‌اند.

دولت به جای تمرکز بر کمیت مساجد، باید بر کیفیت آنها نظارت می‌کرد

دولت به جای تمرکز بر کمیت مساجد، باید بر کیفیت آنها نظارت می‌کرد. مهم تریــن اولویــت در سیاســتگذاری مسـجد، طراحـی راهبردهـای کلان در راسـتای هویـت بخشـی بـه ایـن نهـاد مقـدس باید باشد. مسـجد نبایـد در عـرض بـا دیگـر اماکـن مذهبـی چـون تکیـه، مهدیـه، حسـینیه یـا حتـی فرهنگسـرا قـرار گیـرد، بلکـه مسـجد باید به‌عنـوان بنیـان هویتـی فرهنـگ ایرانـی ـ اسـلامی مـورد تأکیـد سیاسـتگذاران فرهنگـی قـرار می‌گرفت.

شهرداری تهران به جای ساخت یک مسجد در هر ماه، باید اهتمام خود را بر باز کردن درِ مساجد موجود و فعال کردن دوباره آنها بگذارد. تخصیص بودجه برای ساخت مساجد جدید، بدفهمی صورت مساله کاهش دینداری در کشور و هدر دادن بیت المال در یک طرح اشتباه است.