روشنایی به قیمت گرانی/ بازار داغ ژنراتور در سایه خاموشی‌ها
به گزارش صدای ایران، خاموشی‌های طولانی و مکرر، پای «موتور برق» را نه تنها به کارگاه‌ها و فروشگاه‌ها، که حتی به حیاط خانه‌های معمولی گشوده است. پیامد مستقیم این هجوم ناگهانی به سمت ژنراتورها، جهش عجیب و غریب قیمت‌ها در بازار بوده است.
مصرف‌کنندگان، اعم از خانگی و تجاری، برای فرار از خاموشی و حفظ حداقل روشنایی و فعالیت، به خرید موتور برق روی آورده‌اند. این افزایش شدید تقاضا، نه تنها حجم واردات این دستگاه‌ها را در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری بالا برده، بلکه سیر صعودی قیمت‌ها را نیز به دنبال داشته است. نگاهی کوتاه به فضای مجازی و آگهی‌های فروش، گواه این رونق تقاضا و حضور گسترده فروشندگان است.
انواع موتور برق را بشناسید
موتور برق‌ها، منجی‌های موقت در تاریکی، دستگاه‌هایی هستند که با مصرف سوخت‌هایی مانند بنزین، گازوئیل (دیزل) یا گاز شهری، انرژی الکتریکی تولید می‌کنند. توان خروجی آنها بسته به نیاز مصرف کننده، از چند کیلوولت‌آمپر (کم‌مصرف) تا چند هزار کیلوولت‌آمپر (صنعتی) متغیر است. انتخاب صحیح، مستلزم ارزیابی دقیق مجموع توان وسایل برقی مورد نیاز در زمان خاموشی است. معمولاً این دستگاه‌ها ظرف حداکثر ۱۵ ثانیه پس از روشن شدن، آماده بهره‌برداری هستند.
موتور برق‌ها بر اساس سوخت مصرفی خود به سه دسته دیزلی، بنزینی و گازی تقسیم می‌شوند. علاوه بر آن یک نوع دسته‌بندی دیگر نیز در این دستگاه وجود دارد که بر اساس نوع روشن شدن است از همین رو آنها به دو دسته تقسیم می‌شوند که شامل موتور برق هندلی و استارتی است. موتور برق‌های بنزینی رایج‌ترین نوع برای مصارف خانگی و مغازه‌های کوچک است که قیمت اولیه مناسب‌تر اما هزینه سوخت بالاتری دارد.
موتورهای گازوئیلی (دیزل)، مقرون‌به‌صرفه‌تر برای مصارف طولانی‌تر و توان‌های بالاتر، معمولاً برای کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و ادارات بزرگ، دوام و عمر مفید بالاتری دارند. در نهایت موتوربرق‌های گازی با سوخت گاز شهری کار می‌کنند، هزینه سوخت پایین‌تر ولی با چالش‌های تطابق با گاز شهری ایران مواجهند. در بازار داخلی موتور برق‌های تک فاز (220 ولت) برای مصارف معمول خانگی و اداری و سه فاز (380 ولت) برای مصارف صنعتی و موتورهای سه فاز موجود است.
قیمت ژنراتورها با توجه به نوع سوخت، توان خروجی، برند، کیفیت ساخت و ویژگی‌هایی مثل استارتی بودن، بشدت متغیر است. دامنه قیمت در بازار از حدود 62 میلیون تومان برای نمونه‌های کوچک و ساده تا 900 میلیون تومان برای دستگاه‌های صنعتی قدرتمند و سه فاز گسترده است.
آمار واردات؛ آینه‌ای از افزایش تقاضا
آمار رسمی گمرک ایران، تصویر گویایی از تأثیر مستقیم خاموشی‌ها بر بازار ژنراتورها ارائه می‌دهد: در دوازده ماهه سال 1400 حدوداً 5 میلیون و 372 هزار و 960 دلار واردات موتور برق به کشور صورت گرفته که این میزان در سال بعد(1401) به 6 میلیون و 347 هزار و 305 دلار رسیده است.
اما این افزایش واردات در سال 1402 افزایش چشمگیری داشته به طوری که داده‌ها نشان می‌دهد میزان واردات این دستگاه‌ها حدود 54 درصد افزایش داشته و به 9 میلیون و 789 هزار و 135 دلار رسید. میزان واردات موتور برق در دوازده ماهه سال گذشته(1403) نیز با افزایش حدود 17 درصدی نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل خود(1402) مواجه بوده به طوری که 11 میلیون و 465 هزار و 201 دلار بوده است.
این روند صعودی مستمر و بویژه جهش‌های بزرگ در سال‌های 1402 و 1403، به وضوح گواه افزایش شدید تقاضای خانوارها و مشاغل برای تأمین برق اضطراری، همگام با تشدید و تداوم خاموشی‌هاست. بر اساس آمار منتشر شده از سوی گمرک میزان واردات این محصول در سه ماهه اول سال‌جاری 4 میلیون و 269 هزار و 339 دلار بوده است.
صددرصد افزایش فروش و چالش گاز شهری
مهدی آذرنیا، رئیس اتحادیه فروشندگان ماشین‌آلات کشاورزی، صنعتی و ساختمانی تهران، در گفت‌وگو با «ایران»، عمق این تحول بازار را تأیید می‌کند: «حجم فروش موتور برق حدود 100 درصد افزایش یافته است.» وی توضیح می‌دهد که خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده محرک اصلی این جهش بوده و حتی انبارهای قدیمی نیز تخلیه شده‌اند.»
آذرنیا به یک چالش فنی مهم اشاره می‌کند؛ مشکل تطابق موتور برق‌های گازی با گاز شهری ایران. به گفته وی، این دستگاه‌ها عموماً برای گاز «ترش» با استاندارد جهانی تنظیم می‌شوند، در حالی که گاز ایران «شیرین» است. این ناسازگاری باعث اختلال در عملکرد موتور برق‌های گازی وارداتی می‌شود. راه‌حل پیشنهادی، سفارش تعبیه رگلاتورهای تنظیم‌شونده با گاز ایران در این دستگاه‌هاست.
سهم فروش انواع ژنراتورها
آذرنیا اظهار کرد: «با توجه به انواع مختلفی که این موتور برق‌ها از نظر سوخت دارند معمولاً بیشترین فروش مربوط به بنزینی‌هاست که فروشگاه‌ها و منازل استفاده می‌کنند و پس از آن دیزلی‌ها فروش بالایی دارند زیرا با توجه اینکه کیلو وات آن افزایش می‌یابد، کارخانه‌ها و ادارات از آن استفاده می‌کنند. میزان مصرف منازلی که یک کولر گازی دارند 8 کیلو وات و منازلی که یک کولر آبی دارند 6 کیلو وات است. از همین رو موتوربرق‌های بنزینی که نهایتاً 17 کیلووات برق تولید می‌کنند برای این بخش از مصرف کنندگان کافی است.»
تهدید کیفیت و دستگاه‌های درجه سه
آذرنیا هشدار جدی در مورد کیفیت برخی محصولات وارداتی می‌دهد و از شکل‌گیری یک «مافیای فروش موتور برق در دوبی» خبر می‌دهد. به گفته وی، شرکت‌هایی (غالباً غیرعرب) با بهره‌گیری از تسهیلات اعتباری (LC) دوبی، اقدام به خرید عمده موتور برق‌های «درجه سه» از کارخانه‌های چینی می‌کنند. این شرکت‌ها سپس این کالاهای بی‌کیفیت را به جای محصولات درجه یک، به تجار ایرانی می‌فروشند، به طوری که در حال حاضر موتور برق‌هایی در بازار وجود دارد که روی آن قید شده ۱۰ کیلووات اما تنها 8 کیلووات تولید برق دارد که همین امر منجر به تخریب موتور می‌شود و چون از دوبی فروخته شده گارانتی ندارد.
رئیس اتحادیه بر لزوم حضور کارشناسان اتحادیه در گمرک برای کنترل کیفیت و جلوگیری از ورود این کالاهای نامرغوب تأکید می‌کند. وی همچنین از افزایش حدود 20 درصدی قیمت موتور برق‌ها در پی افزایش شدید تقاضا خبر می‌دهد.
روشنایی با هزینه گزاف
افزایش ۱۰۰ درصدی فروش و رشد چشمگیر واردات ژنراتورهای خانگی و صنعتی، گواه روشنی از تبدیل این دستگاه‌ها به کالایی ضروری برای بسیاری از مردم است. با این حال، این راه‌حل اضطراری، هزینه‌های گزافی به همراه دارد: «از جهش قیمت‌ها و چالش‌های فنی مانند ناسازگاری گاز شهری، تا تهدید جدی محصولات بی‌کیفیت و تقلبی که از کانال‌های مشکوک وارد می‌شوند. بدین ترتیب تا زمانی که مشکل پایه‌ای تأمین پایدار برق مرتفع نشود، بازار داغ ژنراتورها و چالش‌های پیرامون آن، همچنان بخشی از واقعیت زندگی روزمره در ایران خواهد بود. نظارت دقیق بر کیفیت واردات و حمایت از تولید داخلی باکیفیت، می‌تواند بخشی از بار این بحران را کاهش دهد.»
