بیماری‌های عفونی در فصل گرما؛ از پیشگیری تا درمان
محمدرضا ناظر با اشاره به دسته‌بندی علمی بیماری‌های عفونی، آنها را به چهار گروه عمده شامل بیماری‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی و انگلی تقسیم اظهار کرد: منشأ بیماری‌های عفونی، عوامل میکروبی خاصی هستند که بسته به نوع عامل بیماری‌زا، روش‌های درمان و پیشگیری متفاوتی دارند.
وی یکی از مهم‌ترین عوامل بیماری‌زا در تابستان را رشد باکتری‌ها در دمای بالا دانست و افزود: از جمله عفونت‌های باکتریایی شایع در این فصل می‌توان به اسهال‌های میکروبی ناشی از باکتری‌هایی مانند اشرشیا کلی، شیگلا و سالمونلا اشاره کرد. این عفونت‌ها عمدتاً در اثر مصرف آب یا غذای آلوده بروز می‌یابند و با علائمی مانند تب، اسهال، دل‌پیچه و گاه تهوع همراه هستند.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک برای درمان این عفونت‌ها بسیار خطرناک است. آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در صورت تأیید پزشک و براساس نوع باکتری تجویز می‌شوند و مصرف بی‌رویه آنها می‌تواند منجر به مقاومت آنتی‌بیوتیکی شود که یکی از چالش‌های بزرگ نظام سلامت در دهه‌های اخیر است.
ویروس‌ها، مسافران نامرئی تابستان
به نقل از روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ناظر در ادامه گفت: ویروس‌ها نیز در گرما فعال‌تر می‌شوند. در تابستان با افزایش جابه‌جایی‌ها و سفر، احتمال انتقال ویروس‌هایی نظیر آدنوویروس‌ها، روتاویروس‌ها و نورویروس‌ها بیشتر می‌شود. این ویروس‌ها معمولاً دستگاه گوارش را هدف قرار می‌دهند و علائمی مشابه مسمومیت غذایی ایجاد می‌کنند.
وی هشدار داد: گاهی این عفونت‌ها با علائمی چون تب، تهوع، استفراغ و بدن‌درد همراه‌اند و به اشتباه با آنفلوآنزا یا مسمومیت اشتباه گرفته می‌شوند، در حالی که منشأ ویروسی دارند و نیاز به مراقبت ویژه دارند. رعایت بهداشت دست‌ها، مصرف آب بسته‌بندی‌شده یا جوشیده در سفر و پرهیز از مصرف خوراکی‌های خیابانی باید انجام شود.
بیماری‌های قارچی و عفونت‌های پوستی
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به افزایش موارد بیماری‌های قارچی به‌ویژه در نواحی گرم و مرطوب بدن در تابستان اشاره کرد و ادامه داد: تعریق زیاد، پوشیدن لباس‌های تنگ و نخی‌نبودن پوشش‌ها از عوامل مستعدکننده بروز قارچ پوستی است. پای ورزشکاران، برفک دهانی و عفونت‌های پوستی چین‌دار از جمله این بیماری‌ها هستند.
وی افزود: درمان این موارد بسته به شدت عفونت ممکن است با داروهای موضعی یا خوراکی انجام شود و پیشگیری از طریق خشک‌نگه‌داشتن پوست، تعویض منظم لباس و رعایت بهداشت فردی ممکن است.
عفونت‌های انگلی و چالش آب آلوده
ناظر به خطر بیماری‌های انگلی نظیر ژیاردیا و آمیب اشاره کرد: بخصوص در مناطق روستایی و جاهایی که دسترسی به آب سالم وجود ندارد، شیوع بیشتری دارند. این بیماری‌ها ممکن است با اسهال مزمن، کاهش وزن و ضعف عمومی همراه باشند و نیاز به تشخیص آزمایشگاهی دارند.
وی افزود: دفع نکردن بهداشتی فاضلاب، آبیاری محصولات کشاورزی با فاضلاب و تماس با آب‌های راکد از جمله عوامل انتقال این انگل‌ها هستند. بهترین راه پیشگیری، رعایت بهداشت غذایی و شست‌وشوی کامل میوه و سبزی با مواد ضدعفونی‌کننده است.
بیماری سل؛ فراموش‌شده، اما همچنان فعال
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تأکید بر اینکه بیماری سل هنوز در کشور ما ریشه‌کن نشده، اظهار کرد: برخلاف تصور عمومی، سل فقط بیماری مناطق محروم نیست و به‌ویژه در تابستان با ضعیف‌شدن سیستم ایمنی برخی افراد، احتمال بروز یا عود آن وجود دارد.
ناظر با اشاره به اینکه بیماری سل می‌تواند غیرفعال و نهفته در بدن باقی بماند، افزود: در صورت ضعف سیستم ایمنی یا بیماری‌های زمینه‌ای، سل فعال شده و با علائمی نظیر سرفه مداوم، خلط خونی، تعریق شبانه و کاهش وزن ظاهر می‌شود و باید سریعاً مورد پیگیری درمانی قرار گیرد.
وی یکی از مداخلات مکمل مهم در درمان برخی بیماران مبتلا به بیماری‌های عفونی تنفسی را فیزیوتراپی تنفسی دانست و گفت: تخلیه ترشحات ریوی، آموزش تکنیک‌های تنفس صحیح و تمرینات تنفسی منظم در کاهش علائم بیماری، پیشگیری از عوارض ریوی و ارتقاء کیفیت زندگی بیماران بسیار مؤثر است.
این متخصص بیماری‌های عفونی با تأکید بر اینکه پیشگیری از ابتلا بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان بیماری‌های عفونی است، افزود: نوشیدن آب سالم، اجتناب از مصرف مواد غذایی مشکوک، رعایت کامل بهداشت فردی، واکسیناسیون و پرهیز از مصرف خودسرانه دارو از جمله راهکارهای پیشگیری از بیماری در فصل تابستان است.
وی با اشاره به گسترش بیماری‌های عفونی و به‌ویژه دو ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) و اچ‌پی‌وی (HPV)، نسبت به برخی باورهای نادرست درباره این ویروس‌ها هشدار داد و بر لزوم آگاهی‌رسانی عمومی و انجام واکسیناسیون تأکید کرد.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه بیش از ۴۰ بیماری و عفونت می‌توانند از طریق تماس جنسی منتقل شوند، اظهار کرد: برخلاف تصور رایج که تنها اچ‌پی‌وی را عامل انتقال از این مسیر می‌دانند، میکروب‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند سلامت فرد را به‌شدت تهدید کنند.
ناظر در ادامه افزود: هرچند اچ‌آی‌وی درمان قطعی ندارد، اما با مصرف دارو، زندگی طبیعی برای مبتلایان امکان‌پذیر است؛ در حالی که ویروس اچ‌پی‌وی نه‌تنها قدرت انتقال بیشتری دارد، بلکه حتی با وجود استفاده از وسایل پیشگیری نیز احتمال ابتلا میان ۳۰ تا ۵۰ درصد باقی می‌ماند.
این متخصص بیماری‌های عفونی گفت: اچ‌پی‌وی به این دلیل خطرناک است که اغلب بدون علامت است، تب ندارد و حتی امکان دارد تا سال‌ها بعد از آلودگی، فرد از ابتلا به آن بی‌اطلاع باشد.
ناظر گفت: این ویروس می‌تواند موجب بروز زگیل‌های تناسلی، ابتلا به سرطان دهانه رحم در زنان، مشکلات پروستات و مثانه در مردان، سقط جنین، ناباروری و حتی انتقال به نوزاد حین زایمان شود، همچنین در برخی موارد نادر، حضور آن در خون نیز گزارش شده‌است.
وی ضمن هشدار نسبت به اطلاعات نادرست منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری، واکسن اچ‌پی‌وی است. خوشبختانه واکسن این ویروس در ایران تولید شده و از نظر ایمنی و اثربخشی قابل اطمینان است.
وی با تأکید بر اهمیت واکسیناسیون در سنین ۹ تا ۱۵ سال اظهار کرد: برخلاف بیماری‌هایی مثل کرونا یا هپاتیت که دوره کمون مشخصی دارند، ویروس اچ‌پی‌وی ممکن است سال‌ها پنهان بماند و تشخیص زمان و منبع آلودگی عملاً غیرممکن باشد.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در پایان بر رعایت بهداشت فردی در مکان‌های عمومی مانند استخرها، توالت‌ها و باغ‌های ناشناس تأکید کرد و گفت: با توجه به اعتقادات دینی مردم، اخلاق‌محوری و دقت در رفتارهای بهداشتی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری ایفا کند.
ناظر افزود: ایران با برخورداری از یکی از قوی‌ترین نظام‌های پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی، ظرفیت ریشه‌کنی این ویروس را دارد، به‌شرط آنکه آگاهی عمومی و واکسیناسیون بطور جدی پیگیری شود.
هشدار درباره مصرف غذای مانده و خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک در مسمومیت‌های تابستانی
وی با اشاره به اینکه تهوع، استفراغ و اسهال از جمله شایع‌ترین علائم گوارشی در تابستان هستند، تأکید کرد: این علائم صرفاً ناشی از مسمومیت غذایی نیستند و ممکن است به دلیل مشکلات قلبی، کلیوی یا کبدی نیز بروز کنند. نباید هر تهوعی را به دستگاه گوارش نسبت داد؛ بلکه گاهی این علائم هشداری از سوی سایر اندام‌های حیاتی هستند.
این متخصص بیماری‌های عفونی با تشریح نقش ارگانیسم‌های مختلف در بروز علائم گوارشی تصریح کرد: بسته به نوع میکروب و توکسین، علائم مسمومیت غذایی می‌تواند از چند ساعت تا چند روز پس از مصرف غذای آلوده بروز کند. برخی باکتری‌ها، مانند استافیلوکوک اورئوس، ظرف شش تا هشت ساعت علائم ایجاد می‌کنند و به درمان خاصی نیاز ندارند، اما در برخی موارد دیگر، تأخیر در بروز علائم و شدت آن می‌تواند نگران‌کننده باشد.
ناظر با هشدار نسبت به مصرف غذاهای مانده و فست‌فود گفت: اگر غذای داغ بدون ملاحظه مستقیم وارد یخچال شود، علاوه بر آسیب به مواد غذایی دیگر، مصرف برق را هم افزایش می‌دهد، همچنین اگر غذا بیش از حد در دمای محیط بماند، فرصت رشد باکتری‌های خطرناکی مانند کلستریدیوم پرفرنژنس، استافیلوکوک و باسیلوس سرئوس فراهم می‌شود که هرچند در دستگاه گوارش بیماری خفیفی ایجاد می‌کنند، در صورت تماس با پوست یا چشم می‌توانند کشنده باشند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به عوامل خطرزای غذایی اظهار کرد: سالمونلا، یکی از شایع‌ترین باکتری‌های مولد اسهال، از طریق سبزیجات آلوده، گوشت و فرآورده‌های لبنی غیربهداشتی منتقل می‌شود. برخی گونه‌های سالمونلا می‌توانند به رگ‌های خونی نفوذ کرده و در صورت مصرف نابه‌جای آنتی‌بیوتیک، به جای کاهش علائم، دوره بیماری را طولانی‌تر کنند.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره اشرشیاکُلی ادامه داد: این باکتری عامل اصلی اسهال مسافرتی است که در اثر مصرف آب آلوده و یخ غیربهداشتی در مسیر سفر ایجاد می‌شود.
ناظر افزود: این نوع اسهال معمولاً بدون تب است و تنها در افراد خاص مانند ورزشکاران حرفه‌ای یا بیماران پرخطر باید تحت درمان آنتی‌بیوتیکی قرار گیرد.
وی در ادامه درباره نوع خطرناک‌تری از اشرشیاکُلی موسوم به O157:H7 هشدار داد و گفت: این نوع با ایجاد اسهال خونی، بدون درد و تب، ممکن است با بیماری دیسانتری اشتباه گرفته شود. در صورت استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک، سم تولیدشده در روده آزاد شده و منجر به از کار افتادن کلیه‌ها و حتی مرگ می‌شود، بنابراین درمان این نوع از مسمومیت صرفاً با مایع‌درمانی و حمایت سیستم ایمنی انجام‌پذیر است.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تأکید بر اینکه اسهال‌های عفونی بسیار پیچیده هستند، خاطرنشان کرد: مراجعه مستقیم به داروخانه و دریافت خودسرانه آنتی‌بیوتیک، به‌ویژه در مسمومیت‌های ویروسی یا عفونت‌های باکتریایی خاص، می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری داشته باشد.
ناظر در پایان گفت: تشخیص صحیح عامل بیماری‌زا و آگاهی از نحوه انتقال، کلید پیشگیری و درمان مؤثر بیماری‌های گوارشی در فصل گرماست.
