سوم آذر؛ روزتوافق بزرگ هسته‌ای؟

«پیشرفت دلگرم کننده» این عبارتی است که وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد آمریکایی برای توصیف روند مذاکرات اخیر آن را به کار برده است. در این سوی میدان حمید بعیدی‌نژاد، رئیس هیات کارشناسی ایران در مذاکرات دو روز گذشته وین، مذاکرات را سخت و فشرده و البته مفید خوانده است. این گفتارها نمایه کلی مذاکرات را مثبت و رو به جلو ترسیم می‌کند و امیدواری برای رسیدن به توافق هسته‌ای تا ضرب الاجل 24 نوامبر (سوم آذر) را مقرون به صحت نشان می‌دهد. آنچه از فحوای اظهارنظرهای مختلف طی یک ماه اخیر و پس از مذاکرات نیویورک قابل استنتاج است اینکه غرب در موضوع غنی‌سازی و میزان آن از خط قرمزهای پیشین خود عبور کرده و حاضر به پذیرش حفظ چند هزار سانتریفیوژ توسط طرف ایرانی شده و تنها نکته چالش برانگیز در این میانه تعداد این سانتریفیوژهاست. ایران اکنون 19هزار سانتریفیوژ دارد که 9200 عدد آن فعال است و طرف ایرانی نیز بر حفظ این میزان پافشاری می‌کند در حالی که غرب مایل است با کاهش این تعداد آن را به میزانی برساند که به‌زعم خودشان فرصت برای گریز هسته‌ای ایران فراهم نباشد.

گریز هسته‌ای اصطلاحی است که غربی‌ها آن را ابداع کرده و معطوف به فرآیندی است که طی آن ایران می‌تواند میزان اورانیوم غنی شده خود برای ساخت سلاح اتمی را ذخیره سازی کند. غنی‌سازی هم موضوعی است معطوف به طرف ایرانی و انعطاف یا عدم انعطاف آن. در سوی دیگر آنچه غرب را در روند رسیدن به توافق هسته‌ای به چالش می‌کشد موضوع تحریم‌ها و نحوه لغو و تعلیق آنهاست. از یکطرف غربی‌ها مایلند به جای لغو «آنی» تحریم‌ها به تعلیق «موقت» آن اقدام کنند و ازطرف دیگر لغو تحریم‌های وضع شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل و کنگره آمریکا روند حقوقی پیچیده‌ای داشته و اگر قرار باشد تحریم‌های وضع شده شورای امنیت بر اساس توافق جامع لغو شود نیاز به تشکیل جلسه شورای امنیت است و از طرف دیگر لغو قطعنامه‌های کنگره نیز نیازمند رای این نهاد قانونگذار آمریکایی است. اینگونه است که غربی‌ها به تعلیق موقت تحریم‌ها از سوی رئیس جمهوری آمریکا گرایش یافته‌اند؛ نکته‌ای که خشم و ناراحتی اعضای کنگره را در پی داشته و از طرف دیگر این دغدغه را برای طرف ایرانی دارد که تعلیق تحریم‌ها از سوی اوباما موقتی بوده و رئیس جمهوری بعدی هیچ الزام حقوقی برای حفظ و بقای آن نخواهد داشت و اگر طرف ایرانی بخواهد توافق جامع هسته‌ای را امضا و به تعهدات کامل خود عمل کند طبیعی است که بخواهد در اقدامی متوازن تحریم‌ها نیز از سوی غرب حذف و هدم شوند. اینجاست که با این توصیفات موضوع احتمال تمدید زمان مذاکرات نیز به میان می‌آید، نکته‌ای که طرفین مذاکره کننده آن را رد می‌کنند و عده‌ای نیز آن را گریزناپذیر می‌خوانند.

روز گذشته معاون وزیر امور خارجه آمریکا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن درباره روند مذاکرات هسته‌ای، سخن گفت. وندی شرمن در سخنانش در این مرکز تاکید کرد که ما امیدواریم تهران توافق به برداشتن گام‌های لازم کند تا به جهان این ضمانت را بدهد که برنامه هسته‌ای به طور کامل صلح‌آمیز است. وی رسیدن به توافق را عامل شکننده انزوای اقتصادی و دیپلماتیک و توسعه بخش زندگی مردم ایران خوانده و البته بر این نکته هم تاکید کرد که عدم رسیدن به توافق تنش‌ها را فزایش داده و این به نفع هیچ کس نیست. مذاکره کننده ارشد آمریکایی بر پایبندی ایران به اصول توافق ژنو صحه گذاشت و اذعان کرد که ایران به تعهدات خود در توافق ژنو عمل کرده است. شرمن در اقدامی که به نوعی فرافکنی شبیه است مسئولیت عدم حصول توافق را بر عهده طرف ایرانی گذاشته و گفت: حفظ برنامه هسته‌ای ایران در شرایط فعلی و با این میزان غنی‌سازی مورد قبول طرف غربی نیست. وی با این سخنان توپ را در زمین طرف ایرانی می‌اندازد و حصول توافق را معطوف به نرمش ایران در میزان غنی‌سازی عنوان می‌کند بی آنکه بگوید طرف غربی درباره شق دوم ماجرا یعنی لغو تحریم‌ها چه راهکاری اندیشیده و چگونه می‌تواند این چالش بزرگ معطوف به اردوگاه غرب را حل کند. در واقع میزان غنی‌سازی و تعداد سانتریفیوژها نکته‌ای است که با همه چالش‌برانگیزی آن راه‌حل مشخصی دارد و با تصمیم مقامات ایرانی قابل حل است اما موضوع تحریم‌ها چند وجهی بوده و تابع مولفه‌های فراوان است و با این اوصاف و در یک چارچوب منطقی این غربی‌ها هستند که باید برای بسترسازی توافق اهتمام دوچندان ورزیده و مشکلات درونی خود را حل و فصل کنند. البته شرمن در بخشی از سخنان خود تاکید کرد: رفع گسترده تحریم‌ها زمانی و تنها زمانی اعمال خواهد شد که ما بتوانیم به توافق جامع دست یابیم و ایران گام‌های قانع کننده و قابل اثباتی بردارد اما وی سازوکار معقول و درستی را در این زمینه مطرح نکرده و باز هم همه چیز را معطوف به طرف ایرانی می‌کند. شرمن در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات دولت اوباما هم اشاره کرده و خاطرنشان کرد: برخی متحدان ایالات متحده و همچنین برخی از نمایندگان کنگره آمریکا خواستار شکست دیپلماسی با ایران هستند. وی با اشاره به شعری از سعدی (شاعر ایرانی) اظهار کرد: باید صبور بود، چراکه هر راحتی‌ای، پس از دشواری‌ها حاصل می‌شود. عضو ارشد مذاکره‌کننده ایالات متحده همچنین تصریح کرد که طرفین اکنون در موقعیت دشوار مذاکرات قرار دارند. کلیات سخنان شرمن نشان دهنده تلاش طرف آمریکایی برای رسیدن به توافق هسته‌ای و لزوم آن است و حاوی این پیام به طرف ایرانی و نیروهای داخلی خودشان که اکنون بهترین فرصت برای رسیدن به توافق هسته‌ای است. وی از لزوم توافق و خطرات ناگوار عدم‌توافق گفت اما با این نمایه که هدف طرف آمریکایی از توافق مهار قدرت هسته‌ای ایران است تا تندروهای داخلی را نیز به نوعی راضی کرده باشد.

در حالی که ویلیام برنز معاون وزیر امور خارجه آمریکا طی یادداشتی در نشریه فارن پالیسی نوشته است: هنوز روند دستیابی به توافق جامع دشوار و نامعلوم است. جان کری در حاشیه دیدار با وزیر خارجه آلمان تاکید کرده که مذاکرات صورت مسئله ساده‌ای دارد. او مدعی شده که چهار راه برای عدم رسیدن ایران به بمب هسته‌ای وجود دارد که ما باید این چهار راه را مسدود کنیم و بر همین اساس ما به دنبال دستیابی به این اتفاق هستیم که ضرب‌الأجل اعلام شده در این باره کافی است. کری همچنین گفته است: ما امیدواریم و بسیار سخت کار می‌کنیم. تیم ایران در مذاکرات سرسخت و آگاه هستند و دشوار مذاکره می‌کنند اما آن‌ها نیز به طور جدی در مذاکرات حضور دارند و گفت‌وگو می‌کنند. ما مذاکرات را در هفته‌های آینده با امیدواری به این‌که می‌توانیم (به توافق هسته‌ای) دست یابیم ادامه می‌دهیم. من فکر می‌کنم جهان نیز خواهان دستیابی به چنین توافقی است. توافقی که می‌تواند احتمال وقوع درگیری دیگری را کاهش دهد. این اظهارات به خوبی نشان می‌دهد که توافق هسته‌ای در شرف وقوع است و اگر طرف‌های غربی روی مسئله نظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران و تلاش برای مهار آن با توافق هسته‌ای مانور می‌دهند، از آن حیث است که در تمامی 11سال گذشته این یگانه توجیه برای ادامه چالش بر سر پرونده هسته‌ای بوده و از طرف دیگر گزاره خوبی است برای اینکه مذاکرات را در منظر افکار عمومی غرب بعد از این حجم از تبلیغات و پروپاگاندای سیاسی نتیجه‌بخش جلوه داد و لایه‌های تندرویی که ایران هسته‌ای را مهم‌ترین چالش خاورمیانه عنوان می‌کنند به سکوت وادارد.