آمار دقیقی از ضرب و شتم پرستاران وجود ندارد
ظرف ۱۰ روز اخیر، ۲ خبر از حمله به کارکنان و عوامل امدادرسان اورژانس منتشر شده است. ۲۱ مهرماه خبر آمد که در پی وقوع حادثه تصادف مقابل ترمینال کاوه اصفهان، پرسنل اورژانس در حال امدادرسانی به مصدومان یک تصادف بودند که توسط تعدادی از همراهان بیماران، مورد حمله قرار گرفتند و دستگاه تله‌مدیسین آمبولانس نیز توسط این افراد تخریب شد. متاسفانه قبل از رسیدن پلیس مهاجمان از محل حادثه متواری شدند.
به گزارش صدای ایران، به نقل از نور نیوز:روز شنبه ۲۸ مهرماه نیز مسوول روابط عمومی مرکز اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد خبر داد که سه مصدوم یک حادثه درگیری در کاشمر به کارشناسان اورژانس ۱۱۵ این شهرستان که برای امدادرسانی به آنان اعزام شده بودند، با سلاح سرد حمله کردند. مصدومان، حین انتقال به بیمارستان توسط اورژانس ۱۱۵، پس از فحاشی به ۲ کارشناس فوریت‌های پزشکی، آنان را با سلاح سرد مورد ضرب و شتم قرار دادند.
خشونت علیه پرستاران و امدادگران اورژانس
این دوحادثه، صرفا نمونه‌هایی تازه از یک عادت اجتماعی زشت است که متاسفانه به کّرات شاهد وقوع شان هستیم. حمله به کارکنان امدادی اورژانس یا ژرستارانی که در بخش‌های اورژانس بیمارستانی فعالیت می‌کنند، اتفاقی تلخ، اما پرتکرار است و از مصادیق بارز خشونت شغلی به حساب می‌آید. خشونت در محل کار مسأله‌ای جدی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت. این خشونت در برخی محیط‌های کاری، بیشتر اعمال می‌شود و شکل جدی‌تری پیدا می‌کند. بر اساس مطالعات و نظرسنجی‌هایی که در سراسر دنیا در این باره انجام شده، بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان و سایر مراکز مراقبت‌های بهداشتی از جمله محیط‌هایی هستند که احتمال اعمال خشونت در آنها برای کارکنان بیشتر است. این خشونت‌ها عمدتا از سوی بیماران و منسوبان یا همراهان و عیادت کنندگان اعمال می‌شود و شامل تهدید‌های کلامی یا حملات فیزیکی است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۳۸ درصد از کادر درمان در مقطعی از دوره اشتغال خود، خشونت فیزیکی را تجربه کرده‌اند. پزشکان، تکنیسین‌های فوریت‌های پزشکی و اورژانس، کادر اداری بیماستان‌ها و درمانگاه ها، نیرو‌های حراست و نگهبان، و حتی نیرو‌های خدماتی این مراکز به درجات مختلف، چنین خشونت‌هایی را تجربه می‌کنند. با اینحال پرستاران به عنوان قشری که ارتباط اولیه و مستقیم با بیماران و همراهان دارند، بیش از سایر کادر درمان مورد این حملات قرار می‌گیرند. فدراسیون پرستاران اروپا (EFN) در جدیدترین گزارش خود در سال ۲۰۲۳، خشونت علیه پرستاران را موضوعی نگران کننده دانسته و عنوان کرده که این مشکل در طول همه گیری کووید-۱۹ و پس از آن تشدید شده است.
گزارش‌های مختلفی از اعمال خشونت علیه پرستاران در کشور‌های مختلف ارائه شده است. در ایران نیز هرازگاهی شاهد انتشار خبری در این زمینه هستیم که سبب ایجاد نگرانی و بروز واکنش‌هایی از سوی کادر درمان و دیگر گروه‌ها می‌شود. اردیبهشت امسال بود که یک پرستار در بیمارستانی در چالوس، توسط همراهان و خود بیمار مورد ضرب و شتم قرار گرفت. رئیس بیمارستان تامین اجتماعی رازی چالوس در این باره گفت که آستانه تحمل این افراد به علت مراجعه زیاد به بیمارستان پایین آمده بود که شروع به فحاشی و ضرب و شتم این پرستار کردند.
پیش از آن نیز یک پرستار دیگر در آذر ماه ۱۴۰۲ در بیمارستان شهید جلیل یاسوج از سوی همراهان بیمار مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود. ماجرا از این قرار بود که یک بیمار با سری شکسته به بیمارستان مراجعه کرده و از پرستار اورژانس خواسته بود که در پرونده شکستگی سر، دلیل نزاع ثبت نشود تا مشمول بیمه شود. درگیری بر سر این موضوع سبب شد دو همراه بیمار با تریاژ اورژانس بیمارستان درگیر شوند و او را از ناحیه چشم مصدوم کنند.
کمی پیش از این اتفاق نیز یک پرستار در تالش مورد ضرب و شتم همراه بیمار قرار گرفته بود. یک مراجعه کننده برای دریافت خدمات دندان پزشکی برای فرزندش به بیمارستان حویق تالش مراجعه کرد که پزشک درمانگاه به او گفت به علت عفونت نباید دندان نوجوان کشیده شود که این مخالفت با واکنش و اصرار پدر نوجوان مواجه شد. در پی مخالفت پزشک، این مراجعه کننده با حضور در پذیرش با زدن مشت به روی پیشخوان، شیشه را شکست و تکه‌های شیشه پرستار حاضر را از ناحیه صورت زخمی کرد.
یک پرستار گیلانی بیمارستان منجیل نیز در شهریور ماه ۱۴۰۱، به دلیل این که رگ بیمار را به درستی نگرفته بود مورد ضرب و شتم از سوی همراه او قرار گرفت و دچار شکستگی شد.
آمار دقیقی از ضرب و شتم پرستاران وجود ندارد
با آن که برخی اخبار درباره ضرب و شتم پرستاران در رسانه‌ها منتشر می‌شود، اما نهایت دانسته‌های ما در این زمینه به همان اخبار منتهی می‌شود و به بیان دیگر آمار دقیقی از اعمال خشونت علیه پرستاران وجود ندارد. البته به گفته محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار، در آخرین مطالعه‌ای که در این باره در دهه ۸۰ انجام شده، بیش از ۸۵ درصد پرستاران کشور عنوان کرده‌اند که طی دوره ۶ ماهه مورد مطالعه، مدام در معرض خشونت‌های کلامی و فیزیکی قرار داشته اند. طبق گفته شریفی مقدم درست است که مطالعه جدیدی در این باره انجام نشده، اما گمان نمی‌شود که خشونت‌های کلامی و فیزیکی علیه پرستاران کاهش یافته باشد. جعفر میعادفر، رئیس وقت سازمان اورژانس کشور هم از مراجعه سالانه حداقل ۴۰ پرستار اورژانس به دلیل ضرب و شتم از سوی همراهان بیمار خبر داده، اما معتقد است که آمار ضرب و شتم بیش از این است.
محمد میرزابیگی، رئیس پیشین سازمان نظام پرستاری نیز معتقد است که پرستاران بخش اورژانس در معرض انواع استرس‌های ناشی از مراجعات حاد، بیماران تصادفی، سوختگی یا مصدومیت‌ها قرار دارند چرا که عمده افرادی که به اورژانس مراجعه می‌کنند، حال خوبی ندارند و با بحران تهدیدکننده زندگی روبه‌رو هستند. به گفته او کمبود نیروی انسانی در این بخش سبب می‌شود پرستار با سرعتی که مدنظر بیمار است نتواند رسیدگی لازم را انجام دهد.
در معرض خشونت قرار داشتن پرستاران بخش اورژانس البته تنها مختص به ایران نیست. نظرسنجی کالج آمریکایی پزشکان اورژانس در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که اعمال خشونت علیه پرستاران و امدادگران اورژانس در آمریکا به ۷۰ درصد رسیده و از آنجا که در نظرسنجی بعدی در سال ۲۰۲۲ سوال مشابهی از پرستاران پرسیده نشده، انتظار می‌رود نتابج نظرسنجی قبلی همچنان پابرجا باشد.
ترسی که در ذهن پرستاران ماندگار می‌شود
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) بین ۸ تا ۳۸ درصد از پرستاران در مقطعی از شغل خود از خشونت در مراکز مراقبت‌های بهداشتی رنج می‌برند و در مقایسه با سایر محل‌های کار، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در معرض خطر بیشتری نسبت به آسیب‌های جسمی، جنسی یا روانی هستند و از این رو ایمنی، رفاه یا سلامتی آنها به خطر می‌افتد. این مسأله می‌تواند به طور مستقیم با افزایش استرس شغلی، کاهش رضایت شغلی، غیبت، فرسودگی شغلی، اختلال خواب، خستگی، اختلال استرس پس از سانحه، ترس و خودکشی مرتبط باشد.
بر این اساس خشونت در محیط کار بر زندگی کاری پرستار تأثیر منفی می‌گذارد و در نتیجه بهره‌وری و کیفیت مراقبت کاهش می‌یابد. اعمال این خشونت‌ها همچنین ترس‌های دائمی را در ذهن پرستاران ایجاد می‌کند و نه بر خود آنها بلکه بر پزشکان و نیز سازمان‌هایی مانند بیمارستان‌ها یا موسسات بهداشت روان نیز تأثیر می‌گذارد. سازمان بهداشت جهانی در گزارش خود که در اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شده، عنوان می‌کند که پرستاران و محیط مراقبت بهداشتی رابطه نزدیک و وابسته‌ای دارند و زوال یکی منجر به زوال نهایی دیگری می‌شود. بیش از ۷۰ درصد از پرستاران دائماً نگران این هستند که قربانی خشونت در محیط کار شوند. این استرس‌ها باعث کاهش رضایت شغلی و افزایش استرس روانی مداوم می‌شود که بر زندگی کاری و شخصی پرستاران تأثیر منفی می‌گذارد.
آزار جسمی شامل لگد زدن، تیراندازی، گاز گرفتن، ضرب و شتم، سیلی زدن، نیشگون گرفتن، چاقو زدن و هل دادن است، اما آزار پرستاران فقط به محدوده جسمی ختم نمی‌شود و آزار جسمی و کلامی مداوم از نظر عاطفی پرستاران را می‌ترساند.
مجله پرستار نیز در گزارشی که در دسامبر ۲۰۲۳ منتشر کرده، از زن ۲۸ ساله‌ای به نام تریستین کیت اسمیت، نام برده که پرستار اورژانس بوده و به دلیل آزار در محیط کار خودکشی کرده است. او در آخرین یادداشت خود به زمان‌هایی که شاهد ضرب و شتم همکارانش از سوی مراجعان بوده اشاره کرده که مشخصا تأثیر روانی شدیدی بر او داشته است.
راهکار‌هایی برای محافظت از پرستاران در مقابل خشونت
خشونت علیه کارکنان مراقبت‌های بهداشتی مدت‌هاست که گروه‌های پرستاری و حامیان آن را در سراسر جهان نگران کرده است. طبق گزارش فدراسیون کار آمریکا و کنگره سازمان‌های صنعتی در سال ۲۰۲۱، میزان خشونت در محل کار در بخش‌های مراقبت‌های بهداشتی و کمک‌های اجتماعی تقریباً از سال ۲۰۱۰ دو برابر شده است.
پایگاه داده ملی شاخص‌های کیفیت پرستاری پرس گانی نیز نشان می‌دهد که در دوره ۳ ماهه از آوریل تا ژوئن ۲۰۲۲، معادل ۵۲۱۷ حمله به ۴۸۳ مرکز درمانی مورد مطالعه رخ داده است. بر این اساس پرستاران در بخش‌های روان‌پزشکی و بخش‌های اورژانس با بیشترین تعداد تعرض مواجه شدند و بیشترین حمله از سوی بیماران و اعضای خانواده آنها و نیز مزاحمان انجام شده و بیشتر مهاجمان مرد بوده‌اند.
اما بهترین راه برای مقابله با خشونت محل کار علیه پرستاران چیست؟ این سوالی است که احتمال دارد در ذهن شما هم شکل بگیرد. به طور حتم وضع قوانینی که از کارکنان بیمارستان حمایت کند می‌تواند گزینه مناسبی برای مقابله با این خشونت‌ها باشد. برخی ایالت‌های آمریکا با توجه به شیوع بالای خشونت علیه پرستاران در این کشور قوانینی در این باره وضع کرده‌اند.
به عنوان مثال، کارولینای شمالی قانون جدیدی را تصویب کرده که بر اساس آن در بیمارستان‌هایی که دارای بخش اورژانس هستند باید همیشه یک افسر مجری قانون در محل حضور داشته باشد که البته این قانون جدید ایالتی از سال ۲۰۲۵ اجرایی می‌شود. همچنین در آوریل ۲۰۲۳، فرماندار کانزاس لایحه‌ای را امضا کرد که بر اساس آن جریمه‌هایی برای افرادی که نسبت به ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی خشونت اعمال کنند در نظر گرفته می‌شود.
شیلا مالت اسمیت، مدیر پرستاری بالینی در مرکز پزشکی عمومی لس آنجلس نیز برخی عناصر کلیدی را ارائه داده که هر بیمارستان یا مرکز مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند جهت پیشگیری از اعمال خشونت به کار گیرد. غربالگری زودهنگام برای شناسایی بیماران در معرض خطر پرخاشگری و خشونت و سیستم هشدار برای مشخص کردن بیمارانی که در ملاقات‌های قبلی به کارکنان حمله فیزیکی کرده‌اند از جمله این اقدامات است. همچنین آموزش کارکنان در مورد تکنیک‌های کاهش تنش، پیشگیری از آسیب و استراتژی‌های پیشگیری از حمله برای بیمارانی که در هنگام ورود در معرض خطر شناسایی شده‌اند، از دیگر عناصری است که این مدیر پرستاری به آنها اشاره کرده است.
شرایط نگرانی و استرس ممکن است سبب بروز احساسات منفی و به دنبال آن ایجاد خشونت‌هایی در مراکز درمانی شود. برای آن که پرستاران از آثار این خشونت‌ها در امان باشند می‌توان از تجربه دیگر کشور‌ها نیز استفاده کرد و راهکار‌هایی را برای جلوگیری از این خشونت‌ها اندیشید. پرستاران قشر زحمتکش و نیز حساسی هستند که در شرایط سختی مثل همه گیری کرونا شاهد فداکاری و جانفشانی آنها بوده‌ایم. پس لازم است برای فراهم کردن آسودگی خاطر آنها و ایجاد حس امنیت، آنچه در توان است انجام شود.
