سامانه کشف پایان‌نامه‌های تقلبی چیست؟

فروش پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و حتی دکتری، از بزرگ‌ترین معضلات دانشگاه‌های ایران است.

 

فروش علنی پایان‌نامه در همه حوزه‌های علوم، مهندسی و حتی پزشکی وجود دارد و حتی فروشندگان پایان‌نامه نیازی به کار زیرزمینی هم نمی‌بینند. اگرچه برخورد با این پدیده ضروری است اما برخورد با فروشندگان پایان‌نامه لزوما مشکل دانشگاه‌ها را حل نمی‌کند و صرفا آن را به شغلی زیرزمینی تبدیل می‌کند. تغییر رویه پایان‌نامه فروشی بیشتر از هر جایی نیازمند تلاش دانشگاه‌ها است.

 

دانشگاه‌ها باید سازوکارهایی را ایجاد کنند که دانشجویان را به پژوهش بیشتر ترغیب کند و البته آنها را وادار کند که از خرید پایان‌نامه دوری کنند. بازگرداندن پایان‌نامه‌های خریداری شده نیازمند شناسایی آنهاست و استادان راهنما، مشاور و ممتحن بیشتر از هر کسی می‌دانند که دانشجو تا چه حدی بر پایان‌نامه‌اش تسلط دارد و در نتیجه بیشتر از هر کس دیگری می‌توانند در مبارزه با این پدیده غیراخلاقی موفق باشند. مبارزه با این پدیده البته نیازمند یک شبکه از پایان‌نامه‌هایی که در دانشگاه‌های سراسر کشور تالیف می‌شوند هم هست.

 

این همان چیزی است که ابراهیم واشقانی‌فراهانی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی بر آن تاکید می‌کند. دانشگاه آزاد اسلامی برای اجرای دستور جدید رئیس‌جمهوری قدم اول را برداشته و سامانه‌ای ایجاد کرده است که پایان‌نامه‌های مشابه را شناسایی می‌کند و در نتیجه می‌تواند استادان را از کپی بودن پایان‌نامه‌ها آگاه کند.

 

با این وجود شبکه‌ای که پایان‌نامه‌ها در آن قرار گرفته باشند هنوز به صورت گسترده وجود ندارد. گفت‌وگوی واشقانی‌فراهانی با خبرعلمی 20 به پایان‌نامه‌فروشی و راه‌های دانشگاه آزاد اسلامی برای مقابله با این پدیده اختصاص دارد. این گفت‌وگو را می‌خوانید:

 

در این ارتباط ما راهکارهای متفاوتی را چه در سطح دانشگاه و چه در سطح رایزنی با همکاران محترم در وزارت علوم پیگیری می‌کنیم. یکی از راهکارهایی که در دانشگاه آزاد اسلامی اندیشیده شده، طراحی یک سامانه تشابه‌یاب است که مجهز به موتور جست‌وجوست که بتواند در منابع مختلف جست‌وجو کند تا اگر احیانا مشابهتی میان متن پایان‌نامه‌ها وجود داشت، آن را تشخیص دهد و به مسئولان ذی‌ربط اعلام کند. اما کارایی این سامانه مشروط بر این است که ما یک پایگاه اطلاعاتی جامع در سطح کشور داشته باشیم که در این ارتباط با پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات وزارت علوم در حال رایزنی هستیم که اطلاعات جامع را چگونه می‌شود در سطح کشور فراهم کرد که این موتور جست‌وجو بتواند به فعالیت خود ادامه دهد و با تشخیص موارد مشابه، آن را اعلام کند.

  

این اطلاعات به‌طور جامع در سطح ملی در اختیار ایران داک نیست چون متاسفانه همه دانشگاه‌ها خود را موظف نمی‌دانند که در مرحله ثبت پایان‌نامه و دفاع از پایان‌نامه‌ها، اطلاعات را وارد این پایگاه کنند. این انتظار وجود دارد که همکاری جامعی در سطح دانشگاه‌های دولتی و خصوصی برقرار شود و این اطلاعات در اختیار این پایگاه قرار گیرد. مشکل دیگر این است که این پایگاه در چند سال اخیر مبادرت به جمع‌آوری اطلاعات کرده است اما سال‌هاست که پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی تهیه شده که در اختیار کتابخانه‌هاست که ما در دانشگاه آزاد اسلامی پیش‌بینی کرده‌ایم بتوانیم یک نسخه پی‌دی‌اف از کلیه پایان‌نامه‌هایی که در گذشته دفاع شده، را تهیه کنیم و آنها را در اختیار ایران داک قرار دهیم تا این اطلاعات تکمیل شود و انتظار داریم که بقیه دانشگاه‌ها هم به همین شیوه عمل کنند که پایگاه اطلاعاتی جامعی داشته باشیم و جست‌وجو در آنجا به خوبی انجام شود.

نه، قطعا باید سامانه‌ای را پیش‌بینی کنیم. مثل سامانه‌هایی که برای جست‌وجوی سرقت علمی برای مقالات در سطح بین‌المللی به‌کار می‌رود، سامانه ما هم باید مجهز به همان توانایی شود. ایران داک می‌تواند تمهیداتی بیندیشد که تمام متن قابل جست‌وجو باشد اما دسترسی به آن فقط از نظر جست‌وجو باشد و نتوان از آن کپی‌برداری کرد.

قطعا این بداخلاقی علمی که متاسفانه در جامعه علمی کشور ما حاکم شده، ریشه‌های متفاوتی دارد. ریشه اصلی آن مدرک‌گرایی است که متاسفانه در کشور ما رایج شده و نکته دیگر عدم تمرکز همکاران ما به‌عنوان استاد راهنما در کنترل پیشرفت پایان‌نامه و رساله دانشجویان است. قطعا اگر یک استاد راهنما با دقت کافی به موضوع پایان‌نامه و رساله خود احاطه کامل داشته باشد و بداند که چه موضوعی را تعریف می‌کند و جست‌وجوی قبلی انجام داده باشد، در مرحله ثبت پایان‌نامه این مشکلات پیش نمی‌آید و اگر هنگام فرآیند پیشرفت کار دانشجوی خود، گزارش‌های مرتب بگیرد و کنترل دقیق داشته باشد، قطعا این موضوع قابل تشخیص و پیگیری است. به اعتقاد من مشکل اصلی عدم رعایت اخلاق علمی از سوی دانشجویان و اعضای هیات‌علمی است. اگر عضو هیات‌علمی تعهد دارد یک دانشجو را راهنمایی کند، باید به تعهد اخلاقی و علمی خود در هدایت درست و دقیق ایشان پایبند باشد. ما در دانشگاه آزاد اسلامی همه این مسائل را در نظر گرفته‌ایم. من اعتقاد دارم همانگونه که به موارد دیگر ازجمله آموزش دانشجویان، توجه به بحث بازاریابی، مدیریت پژوهش و ارتباط با جامعه توجه داریم، اخلاق علمی را هم باید به نحوی در سطوح مختلف آموزش دهیم تا به ناپسندی اینگونه حرکات آگاه باشند. از طرف دیگر باید ‌انگیزه‌های لازم را در اعضای هیات‌علمی ایجاد کنیم که با دقت بیشتری به مساله پژوهش در موضوع پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری بپردازند. یکی از گام‌های ما در دانشگاه آزاد اسلامی برای ایجاد ‌انگیزه در همکارانمان، بالا بردن حق‌الزحمه راهنمایی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری بود که همان‌طور که من بارها اعلام کرده‌ام با این سیاست، حدود 107درصد افزایش پیدا کرده است.

 

در آیین‌نامه ارتقا به این موضوع پرداخته نشده است. اگر قرار است با این موضوع کلیدی و اساسی برخورد شود، لازم است مسئولان ذی‌ربط در وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی آیین‌نامه جامعی در مورد اینگونه تخلف‌ها پیش‌بینی کنند و از طریق مراجع ذیصلاح به تصویب برسد و با این موضوع برخورد جدی شود.

  

سیاست‌های مختلفی چه در دانشگاه‌های دولتی و چه در دانشگاه آزاد اسلامی در این ارتباط اعمال می‌شود. ما در دانشگاه آزاد اسلامی برای هر عضو هیات‌علمی، متناسب با درجه، سابقه، مرتبه علمی و عملکرد پژوهشی استاد، سهمی تعیین کرده‌ایم. از نظر راهنمایی پایان‌نامه و رساله و در آن سقف تعیین شده می‌توانند نسبت به راهنمایی رساله و یا پایان‌نامه اقدام کنند. این خودش هم کنترلی است که استادان محترم، خارج از ظرفیت تعیین شده که در حد توان یک فرد است. راهنمایی دانشجوی دکتری یا کارشناسی‌ارشد را نپذیرند و از طرف دیگر توزیع مناسبی از نظر سهم راهنمایی بین اعضای هیات‌علمی هر گروه آموزشی انجام می‌شود.