علت تشنج چیست؟
تشنج به معنای تغییر در فعالیت الکتریکی مغز است. این تغییرات ممکن است موجب بروز واکنش‌های چشمگیر و هیجانی شود یا هیچ علائمی را به همراه نداشته باشد. معمولا تشنج شدید با لرزش شدید و از دست دادن کنترل بدن همراه است. تشنج‌های خفیف ممکن است نشانه مشکلی مهم در بدن باشند؛ بنابراین تشخیص آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
از آنجا که بروز برخی از تشنج‌ها می‌تواند سبب آسیب دیدگی فرد شود یا علامت هشداری مبنی‌بر وجود مشکلی جدی در بدن باشد، لازم است که در صورت بروز آن جهت بررسی دقیق‌تر فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشنج غیر صرعی
این‌گونه از تشنج‌ها ناشی از آسیب‌هایی مانند ضربه به سر یا وجود بیماری است. در صورتی که این بیماری درمان شود، تشنج نیز از بین می‌رود و متوقف می‌شود.
تشنج‌های جزئی
این تشنج‌ها ممکن است در صورتی رخ بدهند که فرد دچار بیماری صرع باشد، وضعیتی که بیمار به طور پی در پی دچار تشنج خواهد شد. این‌گونه از تشنج‌ها تنها در یک طرف مغز اتفاق می‌افتند؛ درنتیجه یک طرف بدن را درگیر می‌کنند. این تشنج‌ها با نام‌های دیگری مانند تشنج فوکال، جکسونین و لوب گیجگاهی نیز شناخته می‌شوند.
تشنج‌های گسترده
این تشنج در هر دو طرف مغز اتفاق می‌افتد و درنتیجه هر دو طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تشنج‌های گسترده شامل تشنج‌های صرع بزرگ (grand mal) و تونیک کلونیک هستند که معمولا در بیماران مبتلا به صرع رخ می‌دهند.
تشنج‌های صرع کوچک (Petit mal)
گونه‌ای دیگر از تشنج‌های گسترده هستند که به نام تشنج‌های غایب نیز شناخته می‌شوند. این دسته از تشنج‌ها علائم فیزیکی اندکی دارند و ممکن است برای چند ثانیه طول بکشند. به دلیل پنهان بودن علائم این گونه تشنج ممکن است که اطرافیان بیمار نتوانند در طول حمله به فردی که مورد حمله تشنج قرار گرفته است، کمک کنند.
علائم تشنج چیست؟
فرد بیمار ممکن است هر دو نوع تشنج‌های جزئی و گسترده را به طور هم‌زمان تجربه کند یا یکی به دنبال دیگری رخ بدهد. علائم تشنج ممکن است از چند ثانیه تا حدود ۱۵ دقیقه به طول بینجامد.
در برخی مواقع ممکن است که علائم حمله قبل از شروع تشنج رخ بدهد که این علائم عبارت‌اند از:
• احساس ترس یا اضطراب ناگهانی
• احساس ناراحتی در معده
• سر گیجه
• تاری دید
• لرزش بازو‌ها و پا‌ها به شکلی که فرد بر اثر آن چیزی را از دستانش رها کند یا بیندازد
• احساس ناخوشایند خالی شدن بدن
• سر درد
تعدادی از نشانه‌هایی که خبر از شروع حمله می‌دهند؛ عبارت‌اند از:
• از دست دادن آگاهی و کاهش سطح هوشیاری
• اسپاسم غیر قابل کنترل ماهیچه‌ها
• خروج آب از دهان به شکل کف
• افتادن
• طعم و مزه عجیب در دهان
• به هم فشردن شدید دندان‌ها
• گاز گرفتن زبان
• حرکت سریع و ناگهانی چشم‌ها
• ایجاد صدا‌های غیر طبیعی
• از دست دادن کنترل مثانه
• تغییر ناگهانی در خلق و خو
چه عواملی سبب تشنج می‌شود؟
تنشج‌ها می‌توانند ناشی از وجود مشکلات جدی و متعددی در بدن باشند. هر مشکلی که بر بدن تاثیر می‌گذارد، ممکن است به آسیب مغزی منجر شود که به خودی خود می‌تواند سبب بروز تشنج شود. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
• ترک ناگهانی الکل
• گزیدگی
• عفونت‌های مغزی مانند مننژیت
• آسیب‌های مغزی یا وجود نقص در بخشی از مغز در هنگام تولد
• خفگی
• استعمال نادرست و خودسرانه دارو
• ترک ناگهانی یک دارو
• نامتعادل بودن الکترولیت بدن
• شوک الکتریکی
• صرع
• فشار خون بسیار بالا
• تب شدید
• ترومای سر
• اختلال در عملکرد کلیه یا کبد
• کاهش شدید قند خون
• سکته
تشنج ممکن است ارثی باشد. در صورتی که شما و یک عضو خانواده‌تان سابقه تشنج دارید و دچار این مشکل شده‌اید، باید پزشک را در جریان بگذارید. در برخی از موارد تشنج‌ها به‌ویژه در کودکان ممکن است بر اثر عوامل ناشناخته روی بدهند.
اثرات تشنج چیست؟
اگر برای تشنج خود درمان مناسبی دریافت نکرده‌اید، ممکن است که علائم آن شدید‌تر و مدت زمان حمله نیز طولانی‌تر شود. بر اثر تشنج‌های طولانی ممکن است که بیمار به کما برود و حتی در برخ از مواقع تشنج می‌تواند به مرگ فرد منجر شود.
افتادن یا سقوط و سایر آسیب‌هایی که می‌تواند بیمار را تهدید کند، از دیگر اثرات تشنج هستند. این مسئله می‌تواند حائز اهمیت باشد که بیماران مبتلا به صرع همیشه یک دستبند مخصوص هشدار دهنده برای این بیماری داشته باشند تا در صورت نیاز و کمک رسانی به اطرافیان اطلاع بدهند.
تشخیص تشنج
در بسیاری از موارد تشخیص نوع تشنج برای پزشک نیز دشوار است. پزشک ممکن است برای بررسی دقیق شرایط بیمار از تست‌های تشخیصی مشخصی استفاده کند و پس از ارزیابی نتایج آزمایش بیمار درمان را آغاز کند.
پزشک در ابتدا با بررسی سوابق پزشکی بیمار به جستجوی علت یا عواملی می‌پردازد که می‌توانند باعث بروز نشانه‌های تشنج شوند. به عنوان نمونه سردرد‌های میگرنی، اختلال در خواب و استرس‌های شدید ازجمله عواملی هستند که علائمی شبیه به تشنج دارند.
انجام تست‌های آزمایشگاهی مخصوص عواملی را که ممکن است به فعالیت‌های تشنج منجر شوند، شناسایی می‌کند و مشخص می‌شود که حمله تشنج ناشی از چه مشکلی است. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
• تست‌هایی مانند آزمایش خون برای بررسی نامتعادل بودن الکترولیتی بدن
• بررسی مایع مغزی-نخاعی (Spinal Tap) برای تشخیص عفونت‌های مغزی
• سم شناسی برای بررسی دارو‌ها و سموم احتمالی موجود در بدن
بررسی امواج مغزی در زمان تشنج می‌تواند به تشخیص پزشک در گونه تشنج کمک کند. همچنین اسکن‌های تصویری مانند ام آر آی نیز با فراهم آوردن تصویری از امواج مغزی به پزشک کمک می‌کنند تا موارد غیر طبیعی، مسدود بودن احتمالی یکی از عروق خونی در مغز یا وجود تومور را که می‌توانند سبب بروز تشنج شوند، تشخیص بدهد.
تشنج چگونه درمان می‌شود؟
درمان تشنج می‌تواند به علت بروز آن بستگی داشته باشد. شما ممکن است با درمان علت تشنج از بروز آن جلوگیری کنید. درمان‌های احتمالی تشنج عبارت‌اند از:
• درمان دارویی
• جراحی به منظور اصلاح موارد غیر طبیعی موجود در مغز
• تحریک عصبی
• رژیم غذایی خاص موسوم به رژیم کتوژنیک (ketogenic)
با درمان منظم و پیوسته می‌توانید بروز علائم تشنج را کاهش بدهید و یا برای همیشه آنها را متوقف کنید.
کمک رسانی به افراد مبتلا به تشنج چگونه است؟
نخستین گام در کمک رسانی به این افراد سالم سازی و متناسب سازی محیط اطراف با شرایط بیمار به منظور پیشگیری از بروز آسیب‌های احتمالی است. بهتر است در صورتی که یک فرد در کنار شما مورد حمله تشنج قرار گرفت و هر یک از علائم زیر را تجربه کرد، فورا با فوریت‌های پزشکی و اورژانس تماس بگیرید، این علائم عبارت‌اند از:
• تشنج بیش‌تر از ۳ دقیقه
• بیدار نشدن فرد بعد از پایان حمله
• تکرار تشنج
• تشنج در افراد باردار
• تشنج در افرادی که هرگز سابقه تشنج نداشته‌اند
در چنین شرایطی باید آرامش و خونسردی خود را حفظ کنید. آکادمی عصب‌شناسی آمریکا نیز تعدادی از دستورات زیر را برای کمک رسانی در این زمینه ارائه داده است:
• آنچه اهمیت دارد، این است که به محض مشاهده علائم تشنج مدت زمان طی شده را در نظر داشته باشید. بسیاری از تشنج‌ها بین ۱ تا ۲ دقیقه طول می‌کشند. در صورتی که مدت زمان تشنج در افراد مبتلا به صرع بیش از ۳ دقیقه طول بکشد، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید.
• اگر فرد در حالت ایستاده دچار تشنج شود، برای جلوگیری از افتادن او روی زمین فورا او را در آغوش بگیرید و سعی کنید او را به آرامی روی زمین بخوابانید.
• اطمینان حاصل کنید که آنها را از مبلمان یا اشیائی که در صورت افتادن بیمار ممکن است او را دچار آسیب دیدگی کنند، دور نگه داشته‌اید.
• فردی را که مورد حمله قرار گرفته است، به پهلو بخوابانید تا کف یا استفراغی که از دهان او خارج می‌شود، وارد مجرای تنفسی نشود.
• از قرار دادن هرگونه جسم خارجی در دهان فرد بپرهیزید.
• به هیچ وجه سعی نکنید بدن فردی را که دچار تشنج شده است، نگه دارید.
مراقبت‌های بعد از تشنج
بعد از حمله تشنج باید موارد زیر را مورد بررسی قرار بدهید:
• بررسی کنید که فرد دچار آسیب نشده باشد.
• در صورتی که در طول حمله امکان خواباندن بیمار به پهلو وجود نداشته باشد، بعد از اتمام حمله حتما این کار را انجام بدهید.
• در صورت مشاهده مشکل در تنفس فرد با کمک انگشت خود دهان بیمار را از بزاق یا استفراغ پاک کنید و هرگونه لباس یا زیورآلات تنگ را از دور گردن و مچ دست بیمار باز کنید.
• تا زمانی که بیمار هوشیاری کامل خود را به دست بیاورد، کنار او بمانید.
• فضای راحت و امنی را برای استراحت بیمار فراهم کنید.
• چیزی برای خوردن و آشامیدن به آنها ندهید، تا زمانی که بیمار هوشیاری خود را به طور کامل به دست بیاورد.
• با بیان پرسش‌هایی مانند اسمت چیست؟ کجا هستی؟ امروز چه روزی است؟ و… هوشیاری بیمار را چک کنید. البته ممکن است که چند دقیقه‌ای زمان ببرد تا بیمار هوشیاری کامل خود را به دست بیاورد و قادر به پاسخگویی به پرسش‌های شما شود.
مقابله با صرع
زندگی با بیماری صرع می‌تواند کمی دشوار و چالش برانگیز باشد. بیماران مبتلا به صرع اگر از حمایت مناسب برخوردار باشند، می‌توانند مانند افراد عادی زندگی کنند. در اینجا تعدادی از روش‌های مقابله با صرع بیان شده است:
به دوستان و خانواده بیمار آموزش بدهید
بیمار باید خانواده، دوستان و اطرافیان خود را در مورد صرع و نحوه کمک به آنها در حین وقوع تشنج آگاه کند.
بسیار مهم است که خانواده و اطرافیان اطلاعات دقیقی از دارو‌ها و پزشک معالج بیمار در اختیار داشته باشند.
افراد مبتلا به صرع باید تا جایی که ممکن است، با یافتن روش‌های درمانی صرع به فعالیت‌های روزمره زندگی خود ادامه بدهند.
برای مثال در صورتی که به دلیل بروز تشنج اجازه رانندگی ندارند، می‌توانند با استفاده از وسایل نقلیه عمومی در دسترس رفت و آمد خود را آسان کنند.
سایر نکات مرتبط عبارت‌اند از:
• با پزشک متخصصی که سبب ایجاد احساس آرامش و اعتماد در فرد می‌شود، تماس بگیرید.
• از تکنیک‌های مراقبه مانند یوگا، مدیتیشن، تای چی و تنفس عمیق استفاده کنید.
• در گروه‌های حمایتی این بیماری عضو شوید. برای پیدا کردن این گروه‌ها می‌توانید از اینترنت یا پیشنهاد‌های پزشک متخصص این بیماری کمک گرفت.
پیشگیری از بروز تشنج
فهرستی از درمان دارویی و سایر مراقبت‌های درمانی را تهیه کنید که دقیقا مطابق با نظر پزشک است.
اگرچه در بسیاری از موارد جلوگیری از بروز این بیماری ممکن نیست، داشتن سبک زندگی مناسب می‌تواند احتمال ایجاد حمله‌های تشنجی را کاهش بدهد.
در صورتی که در این مواقع نیازمند کمک هستید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
