سوالات قاضی در دادگاه طلاق شامل چه مواردی است؟

به گزارش صدای ایران، به طور کلی قاضی برای بررسی موضوع و تصمیم صحیح ممکن است سوالات گوناگونی بپرسد. اما در زمینه طلاق توافقی چون طرفین از پیش بنای بر جدایی دارند، سوالات اصلی قاضی پیرامون توافقاتی است که طرفین در زمینه مسایل خانواده با یکدیگر کرده‌اند.

قاضی حتما در مورد مهریه، جهیزیه و مسایل مالی طرفین از شما سوال خواهد کرد که توافق شما به چگونه بوده است. سوالاتی از قبیل:

در واقع در طلاق توافقی، ملاک و میزان، توافق طرفین در امور خانواده است، قاضی نیز برای انعکاس این توافق در حکم خود، از تمامی این موارد سوال خواهد کرد.

اکنون به این مورد می‌پردازیم که در جلسه طلاقی که تقاضا از جانب مرد یا از جانب زن باشد، قاضی چه سوالاتی خواهد پرسید؟ با توجه به اینکه طلاق از طرف چه کسی مطرح شده باشد، سوالات قاضی متفاوت خواهد بود. در جایی که مرد تقاضای طلاق کرده باشد، اصلی‌ترین سوال قاضی، البته پس از ارجاع زن و شوهر به داوری، سوال در خصوص مسائل مالی خواهد بود. درست است که حق طلاق در قانون با مردان است، اما اگر مردی بخواهد زنش را طلاق دهد، ابتدا باید تکلیف مهریه، نفقه و امثال آن را روشن کند. یعنی قاضی می‌پرسد که آیا مهریه پرداخت شده یا ترتیبی برای پرداخت آن مشخص شده یا خیر؟

اما اگر زن تقاضای طلاق کرده باشد، مهم‌ترین سوال قاضی درباره علت تقاضای زن خواهد بود. با توجه به این که درخواست زن برای طلاق صرفا در موارد عسر و حرج پذیرفته خواهد شد، مهمترین سوال قاضی در مورد ادله زن در مورد عسر و حرج او خواهد بود. به زبان ساده، عسر و حرج زن به معنی زندگی سخت و غیرقابل تحمل با مرد است. پس زن باید این مورد را در دادگاه به اثبات برساند.

در قانون در مورد تمکین زن نسبت به مرد در خانواده سخن گفته شده است. به طور خلاصه تمکـین‌ زن از شوهر عبارت است از پذیرش ریاست مرد بر خانواده و اطاعت از همسر در زندگی مشترک و مسائل زناشویی. البته تمکین دو نوع است، تمکین عام و خاص. تمکـین عام در اصطلاح حقوقی به معنای پذیرش ریاست مرد و لوازم این ریاست بر خانواده است. یعنی زن باید بپذیرد که مدیریت خانواده با مرد است. این ریاست به معنی تعیین و تصمیم در مسائل کلی خانواده از قبیل محل سکونت،‌ نحوه تربیت فرزندان و ولایت بر ایشان، منع زن از اشتغالِ منافی مصالح خانوادگی و تعیین مسائل اخلاقی و مالی در خانواده است و زن مکلف به حسن معاشرت با اوست. تمکین در معنای خاص نیز به معنای این است که زن مهیای تامین نیازهای جنسی معقول و متعارف همسر خود باشد.

اگر زن از وظایف خود که به طور عام به نام تمکین شناخته می‌شود سرباز زند، مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه و اثبات آن، حکم الزام به تمکنی زن را بگیرد.

در کنار تمکین که در بالا گفته شد و از وظایف زن است، زن در سایر موارد تکلیفی به انجام امور خانه ندارد. بنابراین در صورتیکه شرایط محقق باشد، مرد باید بابت انجام این امور مبلغی را تحت عنوان اجرت‌المثل ایام زوجیت به زن بپردازد. زنان بر حسب عرف در خانه به اموری اشتغال دارند که قانونا تکلیفی درباره آنها ندارند ولی اخلاق و عرف جامعه این وظایف را بر عهده زن می داند؛ مانند بزرگ کردن فرزندان، ‌آشپزی کردن،‌ تمیز کردن خانه و اموری از این دست.

شرایط دریافت اجرت المثل از این قرار است:

1.کارهای انجام شده توسط زن باید به دستور زوج باشد.
2. زوجه به قصد رایگان آنها را انجام نداده باشد. (قصد عدم تبرع)
3. اموری که زوجه انجام می‌دهد، شرعا به عهده او نباشد؛ یعنی مشمول موارد تمکین عام و خاص نباشد.
4. این امور عرفا دارای اجرت باشد. 
5. تمامی این موارد برای دادگاه اثبات شود.

دادخواست طلاق ممکن است به سه شکل به دادگاه ارائه شود. گاهی طلاق توافقی است. گاهی طلاق از جانب زن است و گاهی طلاق از جانب مرد خواهد بود. هر یک از این انواع، دارای آثار و شرایط خاص خود است که باید به صورت جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد.

به عنوان مثال در دادخواست طلاق توافقی، طرفین باید تقاضا و اراده خود مبتنی بر طلاق توافقی را به دادگاه اعلام کنند و البته می‌توانند بخشی از توافقات یا همه آن را در دادخواست ذکر کنند.

اگر مرد دادخواست طلاق را ارائه دهد، زن، خوانده دعوا خواهد بود و مرد باید در دادخواست قید کند که مایل به طلاق دادن زن خود و همچنین تسویه حقوق مالی اوست. در دادخواستی که از طرف زن برای طلاق داده می‌شود، زن باید مرد را خوانده دعوا قرار داده و بیان کند که با استناد به چه مواردی خواهان طلاق است. آیا وکالت در طلاق از جانب مرد را دارد و یا به علت عسر و حرج خواهان طلاق است؟‌

 

هنگامی که شما به دادگاه مراجعه می‌کنید، دادگاه پس از بررسی اوضاع و احوال، در صورت وجود شرایط اقدام به صدرو حکم طلاق خواهد کرد. در این حکم معمولا تکلیف امور مختلف در رابطه با طلاق مشخص شده است. یعنی تکلیف مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و همچنین حضانت فرزندان. البته صدور حکم طلاق به معنای وقوع طلاق نیست و برای خوانده شدن طلاق، طرفین باید با در دست داشتن حکم به دفاتر ازدواج و طلاق مراجعه کنند تا صیغه طلاق خوانده شود.

طبق قانون، مهریه جزء حقوق زن محسوب شده و حتی در دوران زندگی نیز حق مطالبه آن را دارد. مبلغ مهریه در سند ازدواج می‌تواند به صورت عندالمطالبه (یعنی هر زمانی که زن مهریه را طلب ‌کند، شوهر باید آن را پرداخت کند) یا عندالاستطاعه (یعنی فقط در صورت توانایی پرداخت، از شوهر طلب می‌شود) ثبت شود و این مسئله و تعیین مبلغ، بستگی به توافق طرفین دارد. البته مهریه انواع مختلفی دارد؛ مانند مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه.

اگر پس از رابطه زناشویی یا نزدیکی طلاق اتفاق بیفتد، زن می‌تواند تمام مهریه را دریافت کند. امّا اگر پیش از رابطه نزدیکی طلاق جاری شود، زن تنها می‌تواند نیمی از آن را مطالبه کند.

مراحل طلاق با توجه به نوع طلاق، متفاوت است. در طلاق توافقی، ابتدا زوجین باید با مراجعه با سامانه تصمیم، اقدام به ثبت‌نام جلسات مشاوره کنند. بعد از طی شدن جلسات مشاوره و عدم انصراف از طلاق، می‌توانند دادخواست طلاق خود را ثبت کنند. دادگاه نیز پس از بررسی موارد، اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش خواهد کرد که این گواهی به مدت ۳ ماه معتبر خواهد بود.

در طلاقی که از طرف مرد باشد، پس از ثبت دادخواست، قاضی طرفین را به داوری ارجاع خواهد داد. پس از گرفتن نظریه داوران در صورت تشخیص دادگاه مبنی بر عدم امکان ادامه زندگی، اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش میکند. در حکم دادگاه تکلیف مسائل مالی و غیر مالی پیرامون ازدواج مشخص می‌گردد. طبق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، قاضی دادگاه خانواده مکلف است نسبت به مهریه، اجرت المثل، نفقه و حضانت فرزندان، ملاقات و نفقه آن ها تعیین تکلیف کند. مرد برای اجرای طلاق باید تمام حقوق مالی زن اعم از نفقه و مهریه و … را بپردازد. از تاربخ ابلاغ حکم مدت ۳ ماه فرصت دارند تا با مراجعه به دفاتر ازدواج و طلاق نسبت به ثبت طلاق اقدام کنند. از هنگام ثبت گواهی عدم امکان سازش در دفترخانه به مدت ۳ ماه باید مدارک مورد نیاز را مهیا کرده و برای اجرای طلاق حاضر شد. اگر در مدت های بیان شده گواهی به دفترخانه ارائه نشود و یا برای انجام طلاق حاضر نگردند، گواهی عدم امکان سازش از اعتبار ساقط خواهد شد و برای اجرای طلاق باید مجددا دادخواست داد.

اما در طلاق از جانب زن، اگر حق طلاق زن از طرف شوهر داده نشده باشد، زن می‌تواند به دادگاه خانواده محل زندگی خود یا شوهرش مراجعه کند و دادخواست خود را ثبت کند. زن باید طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، دلایل عسر و حرج را در دادگاه اثبات کند و این به این معنا است که ثابت شود که ادامه زندگی برای زن مشکل و طاقت‌فرسا بوده و تحمل آن دشوار باشد. اگر دلایل ذکر شده توسط زن در دادگاه ثابت شود، دادگاه حق جدایی را به زن خواهد داد و شوهر را مجبور به این کار خواهد کرد و اگر ممکن نبود، مقام قضایی زن را طلاق خواهد داد. اما اگر این حق به زن داده شده باشد، زن باید شرایط اجرای این حق را در دادگاه به اثبات برساند تا بتواند به عنوان وکیل  در طلاق اقدام به ثبت طلاق کند.

 

ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه و ماهیت آن را این گونه بیان کرده است: تمام نیازهای عرفی و متناسب با وضعیت زن، مانند خوراک، پوشاک، مسکن، لوازم منزل، هزینه‌های بهداشتی و درمانی و نیز خدمتکار در صورتی که زن به وجود آن عادت داشته باشد و یا بر اساس نیاز ناشی از نقص عضو و مریضی به آن احتیاج داشته باشد، نفقه نامیده می‌شوند که شوهر موظف است آنها را مطابق با شرایط خانوادگی و اجتماعی زن، فراهم کند.

گفتنی است که طبق قانون، این مخارج و شرایط به زنی تعلق می‌گیرد که در ازدواج دائم مرد باشد و در نکاح موقت، نفقه بر عهده مرد نیست، مگر این که حین عقد شرط شده باشد. نکته دیگر این که زمانی نفقه به زن تعلق دارد که از شوهر خود تمکین کند؛ یعنی نیازهای متعارف او را برآورده کرده باشد، مثلا به صورت دائم در منزل شوهر اقامت داشته باشد. با این حال اگر با حضور زن در خانه شوهر، احتمال آسیب‌های جسمی و روحی به او وجود داشته باشد، زن می‌تواند بدون تمکین از شوهر، نفقه دریافت کند.

برای درک ماهیت حقوقی این مسئله باید بدانید که بخشی از نفقه مانند پوشاک، خوراک و هزینه‌های زندگی به زن تعلق دارد، ولی بخشی دیگر از این نیازها مانند مسکن و خودرو، فقط برای استفاده یا بهره‌برداری در اختیار زن است و حق دارد آنها را انتخاب کند، ولی نیاز نیست حتما به نام او باشد. زن هنگامی مستحق نفقه خواهد بود که اولا در نکاح دائم مرد باشد و دوم این که از مرد تمکین کند، یعنی نیازهای متعارف او را برآورده کند.

در مورد حوزه‌های فعالیت وکیل خانواده باید گفت که تمام دعاوی مربوط به امور خانوادگی، معمولا در تخصص این گروه از وکلا خواهد بود. مباحث مربوط به طلاق، یعنی اطلاع از روند دادرسی، آخرین مقررات مربوط به طلاق، هزینه‌ها و … و هم‌چنین مباحث مربوط به نفقه، مهریه و تمام قوانین مربوط به آنها، در حوزه‌ فعالیت وکیل خانواده است.

گذشته از این، مسائل مربوط به حضانت فرزندان، طلاق توافقی، فسخ نکاح، پس گرفتن جهیزیه، فرزندخواندگی، ملاقات با فرزندان بعد از طلاق، مجبور کردن زن به تمکین (انجام وظایف زناشویی)، مقررات انواع طلاق، اجرت‌المثل و …، از مواردی هستند که در حوزه‌ فعالیت وکیل خانواده قرار می‌گیرند.بهتر است بدانید که وکیل طلاق نیز زیر مجموعه‌ وکیل خانواده قرار دارد و به وکیلی گفته می‌شود که برای پیگیری امور مربوط به انواع طلاق، به نمایندگی از فرد پرونده را در دادگاه پیگیری می‌کند. گفتنی است که وکیل طلاق در تمام زمینه‌های مربوط به طلاق، مانند: جهیزیه، گرفتن مهریه، حضانت، نفقه و …، تجربه و تخصص کافی دارد و می‌تواند موکّل خود را در کوتاه‌ترین زمان به بهترین نتیجه برساند.