۴۹ کشور میزبان محصولات نانویی ایران/ایران بر روی سکوی نخست نانو در خاورمیانه

به گزارش خبرنگار اقتصادی صدای ایران، حتما تا کنون کلمه نانو به گوشتان خورده است!  البته شاید معنای لغوی آن‌ را ندانید، اما وقتی نام نانو در کنار دانش‌های دیگر قرار می‌گیرد انتظار یک علم به روز و خاص را داریم. نانو در واقع یک چیز نیست. بلکه یک مقیاس است که برای اندازه گیری استفاده می‌شود. به عنوان مثال فرض کنید بتوانیم یک متر را به میلیارد قسمت تقسیم کنیم. هر قسمت از این تکه‌ها یک نانو متر نام دارد.

چنانچه بتوانیم  ۳ تا ۶ اتم را در کنار هم قرار دهیم؛ بسته به ابعاد آنها، طول این رشته تقریباً یک نانو متر خواهد بود برای تعریف واضح‌تر واژه‌ی عجیب و خفن «نانو» فقط کافی است کمی دقیق‌تر شویم؛ لطفا به یک تار موی سر فرد دقت کنید. قطر این رشته بسته به جنس و ضخامتش، بطور میانگین در نانو فناوری برابر با ۷۵ هزار نانومتر اندازه گیری می‌گردد. همین مثال مشخص می‌کند که وقتی می‌گوییم یک نانومتر منظورمان چه قدر کوچک است.

نانو کنولوژی را می‌توان بسط قوانین دانش‌های موجود در ابعاد نانو یا حتی طرح‌ ریزی جدید دانش‌های موجود با رویکردی نوین دانست. نانو‌تکنولوژی زمینه‌ای از دانش کاربردی است که مباحث متنوعی را پوشش می‌دهد وهدف اصلی آن کنترل ماده در ابعاد 1 تا 100 نانومتر ونیز ساخت ومهندسی وسیله‌هایی در این ابعاد است.
 

آمریکا، نخستین خواستگاه نانو‌تکنولوژی

بنابر گزارش صدای ایران، نخستین جرقه‌ی شکل‌گیری نانوتکنولوژی به عنوان یک دانش فراگیر در نشست انجمن فیزیک امریکا در29 دسامبر 1959 زده شد.

جایی‌ که ریچارد فاینمن «Richard Feynman》 سخنرانی مشهور خود را باعنوان « در آن پایین فضای زیادی هست!» ایراد کرد. او در این سخنرانی فر‌آیندی را پیش‌بینی و توصیف کرد که با پی‌گیر‌ی آن، انسان قادر به دست‌کاری اتم‌ها و مولکول‌های منفرد است.

بااین‌وجود واژه‌ی نانوتکنولوژی «Nano technology» نخستین‌ بار توسط نوریو تانی‌گو‌چی «Norio Taniguchi» در سال 1974 میلادی به‌ کار برده شد. او نانوتکنولوژی را چنین توصیف می‌کند: نانوتکنولوژی به‌طور عمده شامل فرآیند تفکیک، تقویت، وتغییر شکل مواد به صورت تک اتم  یا تک مولکول است.

شش سال بعد یعنی در سال 1980 میلادی اریک دریکسلر«Eric Drexler» ایده‌ی زیر‌بنایی این تعریف را مورد کاوش قرار داد. او اهمیت فناور پدیده‌هایی در ابعاد نانو را توسعه داد و در همین راستا کتاب «موتور آفرینش» را نوشت. فناوری و دانش نانو در اوایل دهه‌‌ی 80 میلادی با تولد دانش خوشه‌ای «cluster science» (شاخه‌ای از فیزیک که به ذرات کوچک چند اتمی می‌پردازد.) واختراع میکروسکوپ تونل‌زنی پیمایشی (STM) با توانی بیش از پیش وارد مرحله‌ی جدیدی از حیات خود شد.

نانو یک دانش میان‌رشته‌ای است که از رشته‌های متعدد و متنوعی  نظیر فیزیک، مهندسی مواد، پلیمر، مهندسی برق و مهندسی مکانیک مشتق شده است.  البته به فراخور نیاز از رشته‌های دیگر نیز بهره می‌گیرد.

قطار نانو به ایستگاه ایران رسید!

آغاز حرکت مسیر نانو در ایران از سال 2001  با انتشار 10 مقاله ISI بود؛ در همان زمان، ایران رتبه 57 در حوزه نانو را داشت اما اکنون تولیدات علمی کشورمان به مرحله‌ای رسیده که از مرز 10 هزار مقاله گذشته است و 25 درصد تولیدات علمی ایران مربوط به حوزه نانو می‌شود.

شروع این فناوری در ابتدای سال ۱۳۸۰ صورت گرفت. در واقع طی ارتباطی که دکتر محمد تقی ابتکار با پرفسور غلامعلی منصوری از اساتید برتر دانشگاهی در آمریکا داشتند، این موضوع شکل گرفت.

بعد از آن به دستور رئیس جمهور وقت،  کمیته مطالعات فناوری نانو ایجاد گردید. جلب نظر مخاطبان مختلف به این موضوع برای ورود نانو فناوری در ایران از اولین فعالیت‌هایی بود که این کمیته برعهده داشت.

سپس با توجه به نگاه ویژه دولت، در سال ۱۳۸۲ این کمیته به ستاد ویژه توسعه فناوری نانو تبدیل گردید. ایجاد بستر برای بومی سازی و ورود نانو فناوری در ایران مورد نظر خاص این ستاد می‌باشد.

از جمله‌ برنامه‌هایی که در راس وظایف ستاد ویژه توسعه فناوری نانو پیگیری می‌شود می‌توان به همایش‌های مختلف ملی و بین المللی، ایجاد سند راهبردی، ترویج عمومی فناوری ناو، توسعه منابع انسانی و حرکت این فناوری به سوی صنعت کشور اشاره کرد.

نانو فناوری، محبوب جوامع دانشگاهی شد

با ورود نانو فناوری در ایران، مورد استقبال جامعه آموزشی و دانشگاهی کشور قرار گرفت. به عنوان مثال با توجه به اهمیت زیرساخت‌های نظری این فناوری، رقابت‌های المپیاد دانش آموزی و دانشگاهی هرساله برگزار می‌گردد. از جمله موارد لازم در این خصوص، شاخه‌های نظری می‌باشد که در مراکز دانشگاهی راه اندازی می‌گردد.

در اوایل گسترش نانو فناوری در ایران، تعداد اساتیدی که به صورت مستقیم در این رشته فعالیت داشتند، حدود ۲۵۰ نفر بود. اما اکنون حداقل ۲۵۰۰ نفر از اساتید دانشگاهی به صورت مستقیم در این شاخه مشغول فعالیت هستند.
رشد چشمگیر ایران در رتبه بندی این علم در میان کشورهای جهان بسیار قابل توجه می‌باشد. در ابتدای ورود نانو فناوری به کشور به لحاظ علمی رتبه زیر ۵۰ در بین کشورهای جهان را داشتیم.

 ایران بر روی سکوی نخست نانو در خاورمیانه ایستاد

اما اکنون با علاقه و پشتکار دانش پژوهان و با حمایت ستاد توسعه فناوری، کشورمان توانسته به رتبه خیره کننده ۴ دست پیدا کند. کسب رتبه های برتر المپیادهای جهانی توسط پژوهشگران ایرانی مانند کسب مدال طلای اولین المپیاد بین المللی نانو تکنولوژی توسط هومن بخشی، مدیر عامل شرکت کیمیاگران آروند از جمله موارد تاثیرگذار در این موضوع است.

گفتنی است ایران در بین کشورهای اسلامی و همچنین در خاور میانه، رتبه یک حوزه فناوری نانو را از آن خود کرده است.

امروزه به صورت صنعتی و تخصصی حدود ۲۴۰ شرکت در حوزه نانو فعال می‌باشند و همچنین تعداد محصولات و تجهیزاتی که تاکنون به کمک این فناوری تولید شده، به حدود ۶۵۰ قلم متفاوت می‌رسد. البته این رشد متوقف نشده و با ثبت پتنت‌های بین المللی در این حوزه، یک سوم کل این موارد در ایران به تکنولوژی نانو اختصاص دارد.

پس از ورود نانو فناوری در ایران، محصولات ساختمانی و عمران، اقلام خانگی، دارو و سلامت حدود ۵۰ درصد تولیدات صنعتی کشور را در این حوزه در اختیار دارند. همچنین صنایعی مانند مواد اولیه، کالای خانگی، پوشاک، حمل و نقل، انرژی و آب نیز از دیگر مواردی بوده که در حوزه نانو مشغول به فعالیت می‌باشند.

آنچه در این میان با گذشت زمان مشخص می‌گردد، توجه بیش از پیش شرکت‌ها به این فناوری است. فعلاً واحدهای تحقیق و توسعه(R&D) در شرکت‌های مختلف به صورت جدی به این مقوله نظر دارند و سعی می‌کنند بتوانند محصولات و تجهیزات جدیدی را به بازار عرضه کنند.

در حال حاضر قدرت‌های علمی جهان در حوزه نانو به ترتیب، کشورهای آمریکا، هند، چین، ایران، کره جنوبی، آلمان، ژاپن، فرانسه، انگلستان، روسیه، اسپانیا، ایتالیا، استرالیا، کانادا، تایوان، عربستان، برزیل، لهستان، سنگاپور و ترکیه هستند؛ ایران از نظر تولید علم برای سومین سال متوالی رتبه چهارم نانو را تثبیت کرده است. از دیدگاه تولید مقالات نیز به ترتیب، امریکا، چین و هند رتبه‌های اول تا سوم در حوزه نانو به خود اختصاص داده‌اند و ایران در رتبه چهارم قرار دارد.

بیش از یک میلیون نفر از دانش‌آموزان سر کلاس‌های نانویی نشستند

 در حوزه ترویجی نیز یک ‌میلیون و دویست هزار نفز از دانش‌آموزان در سطوح مختلف آموزش نانو دیده‌اند و با مفهوم نانوفناوری آشنا شده‌اند. تعداد مقالات در نشریات بین‌المللی از سال ۲۰۰۱ از ۲۲ مقاله به ۱۲۰۰۰ مقاله در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرده است. همین افزایش تعداد مقالات باعث ارتقاء رتبه ایران از ۵۷ به رتبه ۴ شده است.

عرصه نانو در قلمروهای مختلف مانند سلامت، انرژی، کشاورزی و... پیشرفت‌های زیادی داشته است و صنایع نانویی رشد خوبی داشته‌اند به ‌نحوی که از تعداد 2 ثبت اختراع بین‌المللی در سال 2001 به بیش از 260 ثبت اختراع بین‌المللی در سال 2019 در حوزه فناوری نانو رسیده‌ایم و در حوزه ثبت اختراع 24 درصد اختراعات ثبت ‌شده جهانی مربوط به جمهوری اسلامی ایران است. همچنین ایران جزو 7 کشور تعیین‌کننده استانداردهای جهانی فناوری‌های نانو است و بدون تأیید ایران هیچ استاندارد نانویی نهایی نمی‌شود.

به گزارش دو پایگاه معتبر علمی "New Scientist"  و "science Metrix" ایران با نرخ رشد 11 برابر متوسط جهانی، رتبه نخست رشد علمی را در بین سال‌های 1980-2009 دارا بوده است؛ از سال 1996 تا سال 2017 رتبه علمی ایران از رتبه 5 به رتبه 1 در منطقه  تغییر پیدا کرده است که این منطقه شامل کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا است و از سال 1996 تا سال 2017 رتبه علمی ایران در موضوع "فناوری‌های نانو" از 59 به رتبه 16 تغییر کرده است که در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

۴۹ کشور میزبان محصولات نانویی ایران شدند

ایران چند سالی است که پیش ‌روی زیادی در حوزه محصولات دانش‌بنیان و تولید آنها به ‌خصوص در حوزه فناوری نانو داشته است؛ تاکنون 49 کشور مثل آلمان، ایتالیا، انگلیس، استرالیا، کانادا، چین و کره جنوبی میزبان محصولات نانویی ایرانی شدند.

با این وجود، طبق برآوردها در بازار 65 میلیارد دلاری، سهم ایران در سطح جهان در سال 97 نیم درصد بوده است؛ در حالی که با رشد شرکت‌های دانش‌بنیان ظرف دو دهه آینده 30 درصد اقتصاد کشور می‌تواند مبتنی بر دانش‌بنیان‌ها و فناوری‌های پیشرفته باشد که فناوری نانو هم بخش مهمی از آن است.

پ/ق