71‌سالگی «خاتمی» به روایت دادبه، برومند، زرین‌کلک و پوراحمد

مهربان است، لبخند می‌زند و موقرانه لباس می‌پوشد. به جهان از ورِ نرم آن دست می‌کشد و مهم‌تر از همه اینها در زمانه‌ای که خشونت تیتر نخست رسانه‌های دنیاست و جدی‌ترین درگیری ملل، معضلی موسوم به تروریسم است، نظریه گفت‌وگوی تمدن‌ها را ابداع می‌کند. همه اینها، خارج از مناسبات سیاست هم تحسین‌برانگیز هستند، چه رسد به اینکه مردی از تبار سیاست، با لبخند و مهربانی از خلاف آمد

عادت، کام طلبیده و راه و رسمی دیگر پیش گیرد و طرحی نو دراندازد. امروز به بهانه هفتادویکمین زادروز «سیدمحمد خاتمی» اهالی عرصه اندیشه و هنر از ویژگی این مرد، بیرون از دایره سیاست می‌گویند.

«علی‌اصغر دادبه» اندیشمند، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبیات و فلسفه، نام «خاتمی» که می‌آید، او را زیر ذره بین معرفت بررسی می‌کند: «من از سیاست چیزی نمی‌دانم. اما چون دانشجوی حکمت و ادبم، می‌دانم که بنیاد نظریه بزرگان ایران‌زمین در زمینه حکمت عملی و اخلاق، «کم آزاری» یعنی بی‌آزاری بوده است. با شعار مصرع «میازار موری که دانه کش است» و با تاکید بر این معنا که: «ز روز گذر کردن اندیشه کن/ پرستیدن دادگر پیشه کن/ بترس از خدا و میازار کس/ ره رستگاری همین است و بس» و تا آنجا که «سیدمحمد خاتمی» را «دیده و سنجیده و بشناخته‌ام» او را یکی از قهرمانان کم‌آزاری یافته‌ام، شخصیتی که تو گویی اندرز یا هشدار حافظ را پیوسته پیش چشم داشته است که حتی دل کسی را به ناله آزردن روا نیست: «دلش به ناله میازار و ختم کن حافظ/ که رستگاری جاوید در کم آزاریست» و در نتیجه حکم حکیم ناصرخسروی قبادیانی را در باب او صادق می‌بینم که فرمود: «... که بهین بهان، کم آزار است»

«مرضیه برومند» کارگردان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران، دلیل محبوبیت «سیدمحمد خاتمی» را نه به‌عنوان یک سیاستمدار، که در جایگاه یک انسان چنین توصیف می‌کند: «نگاه مهربان او همگان را به خود جلب می‌کند. منش، رفتار و گفتارش همراه با آن نگاه مهربان و خنده‌ای که در عمق چشمانش نشسته او را تبدیل به شخصیتی ماندگار در دل‌ها کرده است. «خاتمی» را سال‌های اول انقلاب در دورانی که وزیر ارشاد بود شناختم و از همان سال‌ها به منش او علاقه‌مند شدم. نوع نگاهش به هنر را می‌پسندیدم. بابت دفاع از یک فیلم از وزارت ارشاد استعفا داد، در حالی که روز تودیعش در تالار وحدت وقتی دیدگاهش را درباره فیلم بیان کرد همه فهمیدیم اصلا این فیلم را نمی‌پسندیده اما در کسوت وزیر ارشاد از اندیشه مخالف حمایت کرده و این ویژگی برای یک مسوول فرهنگی بی‌نظیر است. همان روز عجیب، بیش از گذشته مجذوب این شخصیت شدم و بعدها که دوره ریاست‌جمهوری‌اش تمام شد فکر کردم او برای ریاست‌جمهوری اصلا حیف بود. به‌هرحال شگردهایی در سیاست هست که با منش او همخوان نیست و من او را درواقع به‌عنوان یک شخصیت فرهنگی و اندیشمند و متفکر دینی می‌شناسم. اگر قرار باشد دین ما به‌لحاظ اصول و رفتار مبلغانش جذب حداکثری داشته باشد حتما شخصیتی مثل او توانایی این کار را دارد. او متولد مهر ماه است، شبیه کسان دیگری که در این ماه به دنیا آمده‌اند، همچون گاندی یا حمید جبلی یا ابراهیم حقیقی مهربان و خنده‌رو است. برای همین همه به او عشق می‌ورزند و او هم به همه اهالی دنیا مخصوصا به ایران و ایرانی، فارغ از گرایشات گروهی و جناحی، عشق می‌ورزد.»

«نورالدین زرین‌کلک» پیشکسوت تصویرگری هم چهره «خاتمی» را بر اساس منش او چنین ارزیابی می‌کند و از تجربه‌ای شخصی می‌گوید: «سال‌ها پیش که مشغول تصویرسازی برای کتاب ملای مشهور بودم (همین کتابی که نشر کارنامه در دست انتشار دارد) برابر آنچه در کلاس‌های «شخصیت‌پردازی» می‌آموختم، چهره و اندامی ساختم که همه علایم مورد نظرم را برای این شخصیت داشته باشد؛ صورتی بیضی، چشم‌هایی مورب، ابروهایی گشاد و اندامی بلند و اندکی لاغر که البته زیاد شبیه کلیشه رایج نیست. بلکه نه‌تنها مهربان بل زیرک، تیز و نکته‌دان و البته شکننده است. وقتی محمد خاتمی نامزد ریاست‌جمهوری شد، متوجه شدم که چه اندازه او شباهت به ملای مطلوب و مقبول من دارد. به او رای دادم و هرگز از این رای پشیمان نیستم.»

«کیومرث پوراحمد» که خودش هم اغلب خندان و خوش برخورد است همین ویژگی آقای «خاتمی» را جذابیت او عنوان می‌کند: «آقای خاتمی صادق، زلال و خوش‌برخورد است. آقای خاتمی خوش‌لباس و تمیز و دوست‌داشتنی است. این یکی خیلی مهم است. آدمی که به خودش و لباسش و سرو وضعش می‌رسد یعنی اینکه به خودش احترام می‌گذارد. آدمی که به خودش احترام می‌گذارد می‌تواند (گفتم می‌تواند نه اینکه حتما اینچنین است) به دیگران هم احترام بگذارد، عمیق و از ته دل. و آقای خاتمی احترامش به دیگران عمیق و از ته دل است. اینها پیشکشی ناقابل به 71 سالگی مردی است که اغلب ما، وامدار منش، معرفت و سلوک اوییم. منش و سلوکی که او را بدل به چهره‌ای دوست‌داشتنی و «بِهینِ بِهان» زمانه ما کرده است.