پدر فیزیک ایران کیست؟ / زندگینامه

به گزارش صدای ایران،محمود حسابی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱هجری خورشیدی (۱۳۲۱ ه‍.ق) در تهران، از پدر و مادر تفرشی زاده شد. پدرش سید عباس معزالسلطنه شغل دولتی داشت و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریت هایی می‌رفت. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی (یمین‌الملک) در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود.پس از سپری شدن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات گردیدند.

او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست

محمد حسابی در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادر فداکار و متدین خود (خانم گوهرشاد حسابی) فرامی‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او همچنین بر کتب بوستان سعدی، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.

تحصیلات؛به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت

شروع تحصیلات متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ‌التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد.

حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.

در زمان حکومت سلطنت پهلوی، حسابی یک سناتور انتصابیِ شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود.
وی همچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق در سال‌های ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود.

فعالیت‌های شغلی و اجتماعی

حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه‌گذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.

اقدامات علمی و اجرائی؛جوایز و افتخارات

همچنین وزارت راه و ترابری یکی از کشتی‌های ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده‌است.

طرح تأسیس دانشگاه تهران

حسابی نخستین رئیس دانشکده فنی، پس از تأسیس دانشگاه تهران بود. در مورد نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد و برای نمونه علی اکبر سیاسی در کتاب خود با نام گزارش یک زندگی طرح تأسیس دانشگاه تهران را به‌طور کامل توضیح می‌دهد و مشخص می‌شود که محمود حسابی هیچ نقشی در تأسیس دانشگاه تهران نداشته‌است.

هیچ سندی وجود ندارد که محمود حسابی شاگرد اینشتین بوده‌است

ضیاء موحد در مصاحبه‌ای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض می‌داند.دربارهٔ محمود حسابی غُلُوهای بسیار شده‌است، این غلوها در حدی است که عده‌ای از مقامات ایران تقاضا کرده‌اند نام ایشان را از کلیه مکان‌ها و مؤسسات برداشته شود. هیچ سندی وجود ندارد که محمود حسابی شاگرد اینشتین بوده‌است، به احتمال بسیار زیاد ایشان حتی یک ساعت هم شاگرد اینشتین نبوده‌است. محمود حسابی هیچ تعریفی هم از جهان سوم نکرده‌است. تعریفی که به وی نسبت می‌دهند اولین بار توسط محمدحسین پاپلی یزدی استاد دانشگاه تربیت مدرس که مدتی در دانشگاه سوربن تدریس می‌کرده‌است در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره ۶۱ تابستان ۱۳۸۰چاپ شده‌است.

گرچه باز هم عده بسیاری هستند که گفته‌های بالا را رد کرده و گفته‌اند ایشان سزاوار تمام این تقدیرها و حتی بسیار بیشتر از آن نیز هستند و مصاحبه‌های بسیاری با پسر ایشان (ایرج حسابی) شده و او نیز از پدرش بسیار دفاع کرده که شنیدنی است.

محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.

موزه پروفسور حسابی

اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزه‌ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و عکس‌های قدیمی و متن نطق‌ها و نوشته‌ها در آن به نمایش گذاشته شده‌است. این موزه در خیابان تجریش، خیابان مقصودبیک قرار دارد. که در گذشته چهارراه حسابی نامیده می‌شد.

بحث پیرامون جایگاه علمی فرهنگی

پس از مرگ حسابی، در رسانه‌های ایران مطالبی غلوآمیز در خصوص آثار و جایگاه علمی وی و ارتباط وی با دانشمندانی چون آلبرت اینشتین منتشر شده‌است که مورد انتقاد برخی قرار گرفته‌است. از این مطالب می‌توان برای نمونه به طرح مسائل بدیهتاً نادرستی همچون: «همکاری و ارتباط وی با آلبرت انیشتین و مقاله مشترک آن دو»، «تنها شاگرد ایرانی انیشتین بودن»، «بزرگترین فیزیک‌دان ایران بودن»، «مرد علمی سال بودن»، «دارا بودن نظریه‌ای نوین و اثبات شده در علم فیزیک» و «تحصیل همزمان و تخصص در رشته‌های مختلف» اشاره کرد. همچنین دیدگاه وی دربارهٔ زنان (مانند الزام مادرش به حجاب کارکنان درمانگاه گوهرشاد و امتناع از اعطای بورس تحصیلی به آلنوش طریان) نقد شده‌است.

ایرج حسابی فرزند محمود حسابی در مصاحبه‌ای به مکاتبات پدرش با فیزیک‌دان زن فرانسوی و برنده نوبل فیزیک بنام دکتر لولا اشاره می‌کند درحالی‌که تاکنون تنها دو فیزیک‌دان زن موفق به دریافت نوبل فیزیک شده‌اند که درمیان آن‌ها نام چنین شخصی وجود ندارد.

برخی از چهره‌های دانشگاهی مانند رضا منصوری مهدی زارع و ضیاء موحد مبالغه دربارهٔ او را نکوهیده‌اند. برخی نیز مانند مهدی گلشنی ضمن نکوهش غلوهای زیاد دربارهٔ وی و البته نکوهش نقدهای تند، وی را فیزیک‌دانی متفکر دانسته‌است.ناصر مقبلی، استادیار و دستیار محمود حسابی نیز، خدمات حسابی را در پیشرفت و به روز کردن سپهر علمی ایران بسیار ارزنده شمرده و تلاش برای حفظ یاد او را درست می‌داند.

ایرج حسابی پسر محمود حسابی این نقدها را رد کرده‌است. وی در مصاحبه‌ای گفته‌است که پدرش هیچ عکسی با آلبرت انیشتین ندارد.


همچنین تصاویر منتسب به محمود حسابی در کنار آلبرت اینشتین& در حقیقت مربوط به ریاضی‌دان اتریشی، کورت گودل است.


آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه‌های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش‌های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله‌است. برخی از مهم‌ترین آثار وی عبارتند از:

«به مناسبت هفدهمین سالروز درگذشت پروفسور دکتر سید محمود حسابی پدر فیزیک ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۴.

خلاصه ای اززندگی البرت انیشتین ومحمودحسابی

آلبرت انیشتین در سال 1879، در آلمان متولد شد. او از موسیقی کلاسیک لذت میبرد و ویلین میزد. یکی از داستانهایی که انیشتین دوست داشت از دوران بچگیاش نقل کند دربارة حیرت او در سن چهار یا پنج سالگی است وقتی یک قطبنمای مغناطیسی را دید. عقربة هدایت شده با یک نیروی نامرئی که همواره جهت شمال را نشان میدهد به شدت کودک را تحت تأثیر قرار داد. قطبنما او را متقاعد کرد که باید چیزی در ورای اشیاء باشد. چیزی عمیقاً پنهان شده. انیشتین حتی به عنوان یک پسر کوچک، متفکر و خود کفا بود. مبنای یک افسانة خانوادگی، او به کندی حرف میزد تا برای اندیشیدن به آنچه میخواهد بگوید صبر کند. خواهرش پشتکار و تمرکز او را در ساختن خانههای یا کارت به یاد میآورد. در سال 1933، او به کارمندان انستیتیوی تازه تأسیس برای مطالعات پیشرفته در نیوجرسی پیوست او این جایگاه را برای تمام زندگیاش پذیرفت و تا لحظه مرگش آنجا بود. شاید بیشتر مردم انیشتین را به خاطر تساوی ریاضیاش دربارة ماهیت انرژی E=Mc2 بشناسند. انیشتین یک مقاله با یک درک جدید از ساختار نور نوشت. او بحث کرده بود که نور میتواند طوری عمل کند که گویی از ذرات مجزا و مستقل انرژی تشکیل شده است چیزی شبیه ذرات یک گاز. چند سال قبلMax Plancks اولین فرضیة گسستگی انرژی را بیان کرده بود اما انیشتین فراتر از اینها رفت. به نظر میرسد طرح انقلابی او، تئوری پذیرفته شده جهانی را که نور شامل امواج الکترومغناطیس نوسانی است، رد کرده است. اما انیشتین نشان داد که نور کوانتومی، به سخن او ذرات انرژی، میتوانند در توصیف پدیدههای مورد مطالعه توسط فیزیکدانهای تجربی کمک کنند. به عنوان مثال، او نشان داد که چگونه نور الکترونهای فلزات را دفع میکند. یک تئوری مصرف انرژی جنبشی وجود داشت که گرما را به صورت اثر حرکت دائمی توصیف میکرد. انیشتین راهی جدید برای امتحان عملی این تئوری پیشنهاد کرد. او گفت، اگر ذرات کوچک اما قابل رؤیت در یک مایع معلق شوند، بمباران بیقاعده توسط اتمهای نامرئی مایع باید سبب شود تا ذرات معلق به صورت بیثباتی به رقص در آیند و این باید از طریق میکروسکوپ قابل مشاهده باشد، و اگر حرکت پیشبینی شده دیده نشود کل تئوری جنبشی، مورد تهدید قرار خواهد گرفت. اما رقص تصادفی ذرات میکروسکوپی مشاهده شد. اکنون جزئیات حرکت شرح داده میشود. انیشتین، تئوری جنبشی را محکم کرد و او یک ابزار قدرتمند جدید برای مطالعه حرکت اتمها ساخته بود.


دکتر محمود حسابی در سال 1281 در تهران متولد شد. در پنج سالگی همراه با خانواده‌اش عازم بیروت شد. پدرش معز السلطنه کنسول ایران در سرزمین شامات بود. اما ایشان پس از مدت کوتاهی خانواده‌اش را برای همیشه ترک کرد و به تهران بازگشت. بدین ترتیب دکتر حسابی در غربت, آواره و تنها ، همراه با مادر و برادرش در منزل حاج علی تفرشی نگهبان سفارتخانه ایران در بیروت به سختی روزگار می‌گذرانید. اما دکتر حسابی در این دوران سختی ، از کار تحصیل غافل نماند و تحصیلات متوسطه را در یک کالج آمریکایی و بعد تحصیلات عالیه دانشگاهی را در رشته ادبیات دانشگاه بیروت گذراند. پس از آن به تحصیل در رشته راه و ساختمان ، سپس معدن و بعد ریاضیات و ستاره شناسی پرداخت، و در همه این رشته‌ها موفق به اخذ مدرک شد.

در سال 1305 برای تحصیل حقوق وارد دانشگاه سورین شد و پس از دو سال تحصیل در این رشته ، به گذراندن رشته پزشکی و ادامه تحصیل در رشته ریاضیات و ستاره شناسی پرداخت. سپس موفق به اخذ مدرک مهندسی برق از دانشکده برق پاریس شد. ایشان در طی این مدت ضمن تحصیل در یک دفترخانه اسناد رسمی در بیروت ، یک آزمایشگاه بیولوژی و راهسازی برای یک شرکت فرانسوی در لبنان, یک بیمارستان و سپس راه آهن برقی در فرانسه مشغول به کار بود.

ورود دکتر حسابی به وادی فیزیک: دکتر حسابی یک روز به این فکر افتاد که چرا شغلهایی که تاکنون داشته‌است باعث رضایت خاطر او نشده‌اند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش به سراغ استادش دکتر ژانه رفت. دکتر ژانه او را به پرفسور فابری استاد دانشگاه سورین و فیزیکدان معروف راهنمایی کرد. وی پس از پذیرفته شدن در امتحان مربوط به این رشته ، قدم به وادی فیزیک گذاشت.

با تلاش زیاد پس از سه سال (در سن 27 سالگی) موفق به اخذ دکترای فیزیک از دانشگاه سورین شد. در همان زمان از میان پانزده هزار نفر داوطلب به عنوان یکی از پنج نفری که پای درس انیشتین می نشستند، انتخاب شد

در پرینستون امریکا با این مرد بزرگ روبرو شد و یکسال بعد تئوری معروف خود به نام تئوری بی نهایت بودن ذرات را ارائه داد. دکتر حسابی با راهنمایی انیشتین و تحقیقات در دانشگاه شیکاگو توانست آن را به نظریه‌ای زیبا و قابل دفاع تبدیل کند. و این نظریه را بطور دقیق برای دانشمندان بزرگ دیگری چون بورن, فرمی و شرودینگر شرح داد. و سپس نشان کوماندور دولا لژیون دونور را که بزرگترین نشان علمی دانشگاه فرانسه است دریافت کرد. زمان بازگشت به دانشگاه پرینستون انیشتین او را به جانشینی کرسی خود در این دانشگاه برگزید و افتخار بزرگی را نصیب او کرد.


پس از یکسال تحقیقات در این کرسی و این دانشگاه به فکر بازگشت به وطن و خدمت به وطن افتاد و پس از سالهای طولانی قدم به خاک ایران گذاشت. او در ایران با سختی و مشقات فراوان موفق به کارهای علمی بسیار شد.


این کتاب که به چاپ سوم رسیده، حاوی موضوعاتی جذاب در قالب آخرین مصاحبه تلویزیونی پخش نشده از پرفسور سید«محمود حسابی» پیشکسوت تفرشی است که در سال ۱۳۷۱ در شمارگان پنج هزار نسخه توسط انتشارات عابد چاپ و روانه بازار شده است.

کتاب پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران در ۳۱ صفحه و  با قیمت سه هزار ریال به مناسبت گرامیداشت سالگرد این شخصیت برجسته علمی منتشر شده است.


در مقدمه این کتاب زندگی‌نامه پروفسور سید «محمود حسابی» نقل شده است و مجموعه ای از افتخارات و خدمات این مرد شهیر عنوان شده است.

در این کتاب دیدگاه های پروفسور حسابی در زمینه روحیه پژوهش و گرایش به علوم که در قالب مصاحبه تلویزیونی در سال ۶۹ تهیه شده بود  درج شده و در اختیار علاقه مندان به مطالعه است.

پروفسور حسابی در سال ۱۲۸۱ از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شد و پس از سپری نمودن چهار سال از دوران کودکی در تهران به همراه خانواده عازم شام شد.

وی در سن هفت سالگی تحصیلات ابتدایی را در بیروت با تنگدستی و مرارت های دور از وطن در مدرسه کشیش های فرانسوی آغاز کرد و همزمان توسط مادر فداکار و متدین و فاضله اش گوهرشاد حسابی مباحث مذهبی و ادبیات فارسی را آموخت.

پروفسور حسابی اعتقادی ژرف به قرآن کریم داشت و کتاب وحی را در حافظه خود داشت و در زمان حیاتش به چهار زبان فرانسوی ، انگلیسی، آلمانی و عربی تسلط داشت و زبان های سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی ، ایتالیایی و ترکی را به خوبی می شناخت.

۲۵ مقاله، رساله و کتاب از این چهره علمی برجا مانده و تئوری «بی نهایت بودن ذرات» وی در میان دانشمندان و فیزیک دانان جهان شناخته شده است.

دریافت ۲ نشان بزرگ علمی کشور فرانسه، افتخار برگزیدگی جامعه علمی جهانی با عنوان «مرد اول علمی جهان» در سال ۱۹۹۰ میلادی و «پدر فیزیک ایران» در سال ۱۳۶۶ از دیگر افتخارات پروفسور حسابی بود.

تهیه نقشه نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس و لنگه در بوشهر، تاسیس دارالمعلمان عالی، ساخت اولین رادیو در ایران، ایجاد نخستین ایستگاه هواشناسی کشور، نصب و راه اندازی دستگاه رادیولوژی در ایران، افتتاح اولین بیمارستان خصوصی کشور با عنوان گوهرشاد، و پایه گذاری مرکز تحقیقات راکتور اتمی دانشگاه تهران و موسسه ژئوفیزیک، اولین رصدخانه نوین ایران و انجمن موسیقی ایران گوشه ای از خدمات گسترده پروفسور حسابی است.

پاسخ‌ ایرج حسابی به منتقدان

ایرج حسابی در پاسخ به منتقدان مصاحبه تندی داشت  و سعی کرد تا پاسخ منتقدان را بدهد. او می‌گوید تئوری دکتر حسابی مفصلا در مجلات معتبر منتشر شده است و نظریه تا زمانی که صرفا نظریه است در کتاب درسی چاپ نخواهد شد.

پاسخ به رضا منصوری

او در پاسخ به حرف‌های دکتر رضا منصوری رییس کنونی انجمن فیزیک که گفته بود ما در زمان تفریح بچه دبیرستانی‌ها را به دانشگاه دعوت می‌کردیم و مسائل ساده‌ را جلوشان می‌گذاشتیم. آنها حل می‌کردند اما دکتر حسابی نمی‌توانست آنها را حل کند نیز می‌گوید این حرف‌ها ابلهانه است و زمانی که پروفسور حسابی از ریاست انجمن فیزیک استعفا داد، منصوری را جایگزین خودش کرده است و به همه گفته تا منصوری را انتخاب کنند.

حسابی می‌گوید منصوری در شب عروسی اش به خانه آنها رفته و شماره و اطلاعات وزرا و نمایندگانی را خواسته که دکتر با آنها ارتباط داشته و دکتر در پاسخ گفته عروسی یک مراسم خانوادگی  است و جای وزیر و وکیل نیست. این موضوع باعث  شده تا منصوری با خانواده حسابی دشمن شود.

دکتر حسابی با انیشتین عکسی ندارد و این  عکس برای آبروریزی انتخاب شده است و یکی از دوستان ایشان گفته است که منصوری عکس کورت گودل و انیشتین را آورد و گفت این عکس را به عنوان  عکس دکتر حسابی منتشر می‌کنیم. لاغر به نظر می‌رسد اما مانند عکس‌های جوانی دکتر است!

او می‌گوید منصوری از صبح تا شب دم خانه ما بود و برای ریاست انجمن فیزیک در حال تملق و التماس بود و دکتر حسابی هم گفته که از این انتخاب پشیمان است. او همچنین درباره دکتر منصوی می‌گوید: شاگردان خود آقای منصوری نوشته اند که کلاس‌های او که باید با ۳۰۰ نفر تشکیل می‌شد، با ۱۲ نفر تشکیل می‌شد. چرا؟ شاگردانش گفته اند که این آقا از توضیح مقولات ساده ای، چون جابجایی پتانسیل و نیروی سنتیک هم عاجر بود. همچنین به این نکته اشاره کرد که منصوری فقط با وعده‌های پوچ به مقام ریاست انجمن فیزیک ایران رسیده است.

هفت سین برای انیشتین

ایرج حسابی درباره رابطه دکتر با انیشتین می‌گوید آقای دکتر یک قطعه ساده موسیقی را با ویولون انیشتین نواخته است. او همچنین به خاطره‌ای از چیدن سفره هفت سین در پرینستون اشاره می‌کند و می‌گوید مادربزرگش به دکتر سفارش کرده بود که هرجایی که باشی باید مذهب و ملیتت را نشان دهی و دکتر در آن مهمانی، سفره هفت سین نوروز را پهن کردند و انیشتین و خواهرش صد درصد جزو میهمانان بوده اند. دکترحسابی در طول عمرش یک مصاحبه کرد و در آن از رابطه اش با انیشتین و رفتار ملایم او با یک غیر آمریکایی سخن گفته است. ایرج حسابی می‌گوید دکتر سه سال با انیشتین بوده است که شامل یک دوره یکساله و یک دوره دوساله بوده و آزمایشگاه شیکاگو را به همین سبب در اختیار دکتر قرار داده بودند.

یکی از دیگر از شایعات این است که ایرج حسابی گفته که انیشتین پس از شنیدن توضیحات دکتر حسابی راجب هفت سین سرگیجه گرفته و حالش بد شده است و دکتر حسابی هم داد زده و بقیه آمده اند و انیشتین را از جا بلند کرده اند . ایرج حسابی شدیدا این حرف را تکذیب می‌کند و می‌گوید این حرف‌ها را با حدف تخریب خانواده حسابی می‌زنند و من هیچ وقت چنین حرف زشتی را نزده ام.

صحبت‌های پروفسور ماسینی راجب دکتر حسابی

حسابی می‌گوید: حدود ده سال قبل، آقای دکتر ریاضی رئیس دانشگاه امیرکبیر بودند و بزرگداشتی برای دکتر حسابی در سالگرد فوت ایشان برگزار کرد. آن مراسم در تفرش برگزار شد؛ چون آن موقع دانشگاه تفرش یکی از شاخه های دانشگاه امیر کبیر بود.

حدود 250 استاد به آن مراسم دعوت شده بودند. یازده نفر از استادان برنده جایزه نوبل هم دعوت شده بودند که چهار نفرشان به ایران آمدند. یکی از این چهار نفر، پروفسور ماسینی بود. در روز اختتامیه، دکتر فتحی به پرفسور ماسینی گفت: این پسر دکتر حسابی است.

ماسینی به من گفت: من از پدر تو و آلبرت اینشتین در دانشگاه پرینستون، دو سال خاطره دارم. این که دیگر حرف من نیست؛ سخن دکتر ماسینی است و نوار آن هم در دانشگاه امیرکبیر موجود است.

من از او خواهش کردم که خاطره اش را بالای مزار دکتر حسابی و برای مردم تعریف کند نه در جمع سه نفره خودمان. او هم قبول کرد. او بالای مزار دکتر حسابی گفت: “اینشتین به من می گفت پروفسور ماسینی! می دانی من چرا برای این آقای دکتر حسابی بیش از سایر استادان احترام قائلم؟ برای اینکه وقتی این ایرانی ها در دانشگاه جندی شاپور و رصدخانه مراغه، مباحث علمی را با یکدیگر مطرح می کردند، پدران ما اروپایی ها، در جنگل های اروپا همدیگر را می خوردند!

آقای دکتر حسابی هم به من گفت: پروفسور ماسینی، می دانی من چرا برای شما بیش از سایر استادان احترام قائل هستم؟ نه به خاطر پدر ایتالیایی بلکه به خاطر مادر هندی ات. چون قبل از اینکه خانواده پدری تو از علم حرفی بزنند، خانواده مادری ات که زرتشتی و ایرانی بودند، حرف علم را می زدند. “

بیمارستان گوهرشاد

او درباره شایعه اجبار به کارمندان زن بیمارستان گوهرشاد به حفظ حجاب گفت که مادر دکتر اصرار به این موضوع داشت و به دکتر ارتباط ندارد.

بورسیه آلینوش طریان

او شایعه مخالفت دکتر با تحصیل زنان به خصوص در مورد آلینوش طریان که بورس تحصیلی از دکتر خواسته بود و دکتر در پاسخ گفته چون زن هستی نمی‌توانی اینکار را انجام دهی و لیسانس هم برایت زیاد است را رد می‌کند. ایرج می‌گوید آلینوش عطریان بارها به پدرش نامه نوشته و از او به خاطر کمک‌هایش تشکر کرد است و دلیل بورس نشدن او رتبه او در دانشگاه بود و کسانی بودند که رتبه بهتری نسبت به او داشتند. پروفسور یک حق انتخاب بورس داشته و آن را به رتبه اول دانشگاه اهدا کرده است.

مقام معظم رهبری 

مقام معظم رهبری در مورد این استاد ارجمند می‌فرمایند: خدمتی که استاد دکتر سید محمود حسابی به فرهنگ ایران نمودند، کمتر از خدمتی نیست که ایشان به علم فیزیک کردند.

سرانجام دکتر محمود حسابی، بزرگمردی که مدت هفتاد سال برای شناساندن و اعتلای فیزیک در ا یران تلاش کرد، در ۱۲ شهریورماه ۱۳۷۱ روی در نقاب خاک کشید و جامعه علمی ایران یکی از ستاره‌های درخشان خود در صد سال اخیر را از دست داد.

مشاغل مهم علمی-پژوهشی

اولین نقشه‌برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
اولین راه‌سازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
پایه‌گذاری اولین مدارس عشایری کشور
پایه‌گذاری دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی)
ساخت اولین رادیو در کشور
راه‌اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
راه‌اندازی اولین مرکز زلزله‌شناسی کشور
راه‌اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران
پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
شرکت در پایه‌گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران
پایه‌گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
پایه‌گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
پایه‌گذاری شورای عالی معارف
پایه‌گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
پایه‌گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه‌گیری فواصل گام‌های موسیقی ایرانی به روش علمی
پایه‌گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش‌های موسیقی
پایه‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
پایه‌گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
پایه‌گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
پایه‌گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
پایه‌گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
مشارکت در پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
پایه‌گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد
تدوین آیین‌نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
پایه‌گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی
راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور
تأسیس واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی 
تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی ایران
 

مناصب سیاسی

سناتور انتصابی تهران در سه دوره اول مجلس سنای ایران
وزیر آموزش و پرورش دولت مصدق
 

کتابها

کتاب‌های فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸
کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶
کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰
کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
کتاب نام‌های ایرانی، ۱۳۱۹
کتاب آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
کتاب دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
 

مقاله‌ها

مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷
مقاله اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸
مقاله مدل ذرات بی‌نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷
«وندها و گهواژه‌های فارسی» ۱۳۶۸
«فرهنگ حسابی» (انگلیسی به فارسی) ۱۳۷۲
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟

پروفسور حسابی در ۱۲ شهریور ماه سال ۱۳۷۱ در بیمارستان دانشگاه ژنو بر اثر عارضه قلبی بدرود حیات گفت.

مقبره پروفسور حسابی در شهر تفرش از توابع استان مرکزی واقع است.