رئیس شورای نگهبان کیست؟

صدای ایران-شورای نگهبان یک شورای انتصابی است که طبق قانون اساسی دارای ۱۲ عضو است و از قدرت و نفوذ قابل توجهی در جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. این یکی از دو رکن تشکیل دهنده قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران است.

طبق قانون اساسی ایران این شورا متشکل از شش فقیه اسلامی (عالم به احکام اسلامی)، «آگاه از مسائل روز» به انتخاب رهبر ایران و شش حقوقدان مسلمان و «متخصص» در بخشهای مختلف قانون، توسط رئیس قوه قضاییه (که به نوبه خود، توسط رهبری نیز منصوب می‌شود)انتخاب شده و برای اخذ رای اعتماد به مجلس شورای اسلامی (پارلمان ایران) معرفی می‌شوند. دبیر شورای نگهبان بالاترین مقام رسمی این شورا است و اکنون احمد جنتی دبیر کنونی آن را بر عهده دارد.

بنابر اصل نود و دوم قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند اما در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای تازه‌ای به جای آن‌ها انتخاب می‌شوند.

شورای نگهبان تفسیر قانون اساسی ایران، نظارت بر انتخابات، و تأیید نامزدهای مجلس خبرگان، ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی را به عهده دارد، و همچنین «اطمینان از سازگاری قانون تصویب شده توسط مجلس شورای اسلامی با معیارهای اسلام و قانون اساسی»

همه مصوبات مجلس شورای اسلامی پیش از لازم‌الاجرا شدن، نیازمند توضیح این شوراست تا از بروز هرگونه مغایرتی با موازین شرع و قانون اساسی جلوگیری به عمل آید. تأیید صلاحیت نامزدهای تمامی انتخابات سراسری کشور به جز انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز در حیطهٔ وظایف این شورا جای دارد.

شورا نقش مهمی در کنترل تفسیر ارزشهای اسلامی در قوانین ایران به روشهای زیر داشته‌است:

نظارت بر نامزدهای احتمالی و تعیین اینکه چه کسی می‌تواند یا نمی‌تواند کاندیدای پست ملی شود.نامزدهای اصلاح طلب - از جمله شناخته شده‌ترین کاندیداها - را از نامزدی در انتخابات رد می‌کند.

رد کردن قوانینی که توسط مجلس منتخب مردمی تصویب شده‌است.افزایش نفوذ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (نیرویی جنگنده ایدئولوژیکی جدا از ارتش ایران) بر زندگی اقتصادی و فرهنگی کشور.

هنگامی که انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ اعلام شد، محمد خاتمی، رئیس‌جمهور سابق، در مورد برنامه‌های خود برای رقابت با محمود احمدی‌نژاد بحث نخواهد کرد، زیرا این شورا ممکن است خاتمی را مانند سایر نامزدهای اصلاح طلبان رد صلاحیت کند، به این دلیل که آنها به اندازه کافی به ارزش‌های اسلامی اختصاص نداشته‌اند.

مواردی وجود داشته‌است که شورای نگهبان ممنوعیت خود را در مورد افراد خاص پس از حکم حکومتی سید علی خامنه‌ای تغییر داده‌است.

پیشینه

از هنگام تشکیل مجلس قانون‌گذاری در ایران به موجب اصل دوم قانون اساسی مشروطه مقرر شد:

«در هر عصری از اعصار هیاتی که کمتر از پنج نفر نباشد از مجتهدین و فقهای متدینین که مطلع از مقتضیات زمان هم باشند به این طریق که علمای اعلام و حجج اسلام مرجع تقلید شیعه اسامی بیست نفر از علماء که دارای صفات مذکوره باشند معرفی به مجلس شورای ملی بنمایند، پنج نفر از آنها را یا بیشتر به مقتضای عصر اعضای مجلس شورای ملی بالاتفاق یا به حکم قرعه تعیین نموده به سمت عضویت بشناسند تا موادی که در مجلس عنوان می‌شود به دقت مذاکره و غور رسی نموده هر یک از آن مواد معنونه که مخالفت با قواعد مقدسه اسلام داشته باشد طرح و رد نمایند که عنوان قانونیت پیدا نکند و رأی این هیئت علماء در این باب مطاع و بتبع خواهد بود و این ماده تا زمان ظهور حضرت حجة عصر عجل الله فرجه تغییرپذیر نخواهد بود.»

پس از سقوط نظام مشروطه سلطنتی در ایران، بحث دربارهٔ نگارش قانون اساسی جدید آغاز شد. از آنجاکه نویسندگان پیش‌نویس قانون اساسی، عموماً از تحصیل‌کردگان در کشور فرانسه و متأثر از سنت حقوقی آن کشور بودند،برای نظارت بر انطباق قوانین با قانون اساسی، نهادی مشابه شورای قانون اساسی فرانسه در نظر گرفتند و آن را «شورای نگهبان قانون اساسی» نامیدند. خبرگان قانون اساسی، در اصل صد و بیست و یکم قانون اساسی (۱۳۵۸) یک‌بار همین نام را به کار برده بودند که این نیز در جریان بازنگری قانون اساسی به کلی به شورای نگهبان تغییر کرد. با این حال هم‌چنان گاهی از این نهاد با همان عنوان شورای نگهبان قانون اساسی یاد می‌شود.

وظایف شورای نگهبان

نخستین وظیفه شورای نگهبان، نظارت بر تدوین قوانین در مجلس شورای اسلامی است.

این شورا وظیفه دارد که هر قانون تصویب شده در مجلس را با قانون اساسی و قوانین شرعی اسلام مطابقت دهد که در صورت مطابقت داشتن، لایحه یا طرح مجلس را تأیید می‌کند. در صورت عدم مطابقت، آن لایحه یا طرح به مجلس برگردانده می‌شود تا مجلس اصلاحات مورد نظر شورای نگهبان را بررسی کند. در صورت پافشاری مجلس بر نظر خود، طرح یا لایحه مورد نظر به مجمع تشخیص مصلحت نظام فرستاده می‌شود.

دومین وظیفه شورا نظارت استصوابی بر کلیه انتخابات کشور است. تفسیر شورای نگهبان از این اصل منتج به تعیین صلاحیت همه نامزدهایی که برای شرکت در هر انتخابات به جز انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در وزارت کشور ثبت‌نام می‌کنند شده که محل بحث است.

وظایف شورای نگهبان و تفکیک قوا

یکی از شروط اساسی در نظام‌های مردم سالار اصل تفکیک قوا است. به موجب این اصل حکومت به شاخه‌های مستقلی تفکیک و تقسیم می‌شود که حیطه مسئولیت و اختیارات مشخص و مستقلی از هم دارند. شاخه‌های مختلف یک حکومت معمولاً به صورت قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضاییه هستند.

مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دو نوع مسئولیت و اختیار؛ قانون‌گذاری و قضاوت، برای شورای نگهبان در نظر گرفته شده‌است. در بخش اختیارات مقننه، مطابق اصل ۹۴ قانون اساسی، شورای نگهبان، اختیار تصویب یا رد مصوبات مجلس شورای اسلامی را دارا است؛ گذشته از این، مطابق اصل ۹۳ قانون اساسی، تصمیمات مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان، قانونی نخواهد بود.مجلس شورای اسلامی تنها در تصویب آئین‌نامه داخلی مجلس نیازی به تأیید شورای نگهبان ندارند. در بخش اختیارات قضایی، مطابق اصل ۹۸ قانون اساسی، این شورا وظایف دادگاه قانون اساسی را داراست؛ زیرا طبق این اصل، وظیفه تفسیر قانون اساسی به این شورا واگذار شده‌است.در بخش اختیارات انتخاباتی طبق اصل ۹۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد. این نظارت از نوع نظارت استصوابی است.

اعضای کنونی شورای نگهبان افراد زیر هستند:

احمد جنتی (دبیر)، در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ با تشکیل اولین دور شورا، توسط سیدروح‌الله خمینی به عنوان عضو منصوب شد. در ۲۷ تیر ۱۳۷۱ به عنوان دبیر شورا (از دورهٔ سوم) توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دوره‌های ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶ و ۷)
سید محمدرضا مدرسی یزدی، در ۲۵ تیر ۱۳۸۳، توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دوره‌های ۵، ۶ و ۷)
مهدی شب‌زنده‌دار، در تیر ۱۳۹۲ و پس از درگذشت غلامرضا رضوانی، توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دوره‌های ۶ و ۷)
علیرضا اعرافی، در ۲۴ تیر ۱۳۹۸، و با توجه به درگذشت محمد مؤمن، توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دورهٔ ۷)
سید احمد خاتمی، در ۱۱ آبان ۱۳۹۹، در پی کناره‌گیری محمد یزدی، توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دورهٔ ۷)
سید احمد حسینی خراسانی، در ۱۳ شهریور ۱۴۰۰ در پی استعفای صادق لاریجانی، توسط سیدعلی خامنه‌ای منصوب شد. (دورهٔ ۷)
حقوقدانان

عباسعلی کدخدایی
سیامک ره‌پیک (قائم مقام دبیر)
خیرالله پروین
غلامرضا مولابیگی
محمدحسن صادقی‌مقدم (معاون اجرایی و امور انتخابات)
هادی طحان نظیف (سخنگو)