زیست بوم چیست؟ / مطالعات نهم

صدای ایران-زیست‌بوم یا زیمان به مناطق زندگی تمام گیاهان، جانوران و سایر موجودات با شرایط طبیعی محیط در یک منطقه ویژه گفته می‌شود. یک زیمان با انواع حیات جانوری مشخص با توجه به موقعیت، شرایط آب وهوایی، عرض جغرافیایی و ارتفاع تعیین می‌شود.

یک اکوسیستم با زیمان ویژه به داشتن اشکال رشد همانند گیاهان و جانوران با عادت غذایی مشابه گرایش دارد

یک زیمان از اکوسیستم‌های زیادی با جمعیت اندکی از موجودات زنده به همراه شرایط محیط زندگی‌شان (قسمت‌های طبیعی مؤثر در آنها) ساخته شده‌است. در حالی که مرزهای یک زیمان به وسیلهٔ آب وهوا تعیین شده مرزهای جمعیتی یک اکوسیستم با ویژگی‌های طبیعی مانند: رشته کوه‌ها یا دیواره بالائی رودخانه‌ها از همدیگر جدا هستند. یک اکوسیستم با زیمان ویژه به داشتن اشکال رشد همانند گیاهان و جانوران با عادت غذایی مشابه گرایش دارد.

نقشهٔ زیست‌بوم‌ها

مناطق خاکستری رنگ آب‌هایی هستند که به اقیانوس‌ها نمی‌ریزند، به جز این مناطق آب‌های سایر مناطق به اقیانوس‌ها راه دارند
مناطق خاکستری رنگ آب‌هایی هستند که به اقیانوس‌ها نمی‌ریزند، به جز این مناطق آب‌های سایر مناطق به رنگ‌های دیگر به اقیانوس‌ها راه دارند.

مناطق زندگي تمام گياهان ، حيوانات و ساير موجودات با شرايط طبيعي محيط در يك منطقه ويژه بنام زيست بوم شناخته شده است . يك زيست بوم با انواع حيات گياهي  مشخصي با توجه به موقعيت ، شرايط آب وهوائي ، عرض جغرافيائي و ارتفاع  تعيين مي شود .

 
براي مثال  در قسمت هاي شمال آمريكا و آسيا  جنگلهاي مخروطي و جنب قطبي وجود داردن كه داراي شرايط طاقت فرسايي بوده و فصل رشد درختان در آن كوتاه است . بجاي درختان گياه كوتاه قد توندرا در اين مناطق رشدو نمو مي كنند . با افزايش ارتفاع پديده مشابهي اتفاق مي‌افتد  بطوريكه درختان جاي خود را در مناطق بلند كوهستاني به گياهان كوتاه قد مي‌دهند .

  يك زيست بوم  از اكوسيستم هاي زيادي با جمعيت اندكي از گياهان و جانوران  به همراه شرايط  محيط زندگي شان (‌قسمت هاي طبيعي موثر در آنها )  ساخته شده است . در حالي كه مرزهاي يك زيست بوم بوسيله آب وهوا تعيين شده مرزهاي  جمعيتي يك اكوسيستم با ويژگي هاي طبيعي مانند : رشته كوهها يا ديواره بالائي رودخانه‌ها از همديگر جدا هستند . يك اكوسيستم با زيست بوم ويژه به داشتن اشكال رشد  همانند گياهان و حيوانات با عادت غذايي مشابه گرايش دارد .



 زيست بوم هاي اصلي كره زمين شامل : جنگل هاي باراني استوائي ، جنگلهاي مخروطي شمال، توندرا ، بيابان ، مراتع ساوان و بلوط كوتاه قد است . اگر چه بعضي اوقات بصورت اختياري اصطلاح زيست بوم در مورد محيط هاي وابسته به دريا بكاربرده شده كه بيانگر مناطق زيســت دريائي  مانند منطــــــقه ساحــلي وآب كم عمق ، منطقه آبهاي آزاد اقيانــوس هاي باز ومنطقه عميق كف اقيانوسي است .  

جنگل هاي باران‌هاي استوائي پيچيده ترين زيست بوم ‌هاي جهان است 

جنگل هاي باران‌هاي استوائي پيچيده ترين زيست بوم ‌هاي جهان است .  اين زيست بوم در ارتفاعات پايين  منطقه استوائي پيدا مي شود  جائي كه هميشه گرم ومرطوب است . درختان جنگلهاي باراني توسط سايه شاخ و برگ متراكم  بالائي و در هم تنيدگي درختان  جنگلي متمايز مي شوند .  ارتفاع اين سايبانها ممكن است به بيش از ۵۰ متر ( ۱۶۰ فوت  )برسد . سايبانهاي ضخيم به نور آفتاب و باران بندرت اجازه مي دهند كه به كف جنگل كه پوشش كم تراكمي دارند  نفوذ نمايند . خاك آنها مواد غذائي ناچيـــزي دارد و بسـياري از گياهان قادر هستـــند اندك مواد غـــذائي موجـــود را جذب و ذخيره نمايند.

 جنگل هاي مخروطي شمالي را بنام تايگاي روسيه مي شناسيم 

 جنگل هاي مخروطي شمالي را بنام تايگاي روسيه مي شناسيم ، نواري در امتداد  آلاسكا ، كاندا ، روسيه ، و چين يافت شده ودر جاهايي كه زمستانهايي با دوره سرماي طولاني هستند . مخروطيان عبارتند از : صنوبر ،كاج سياه ، شاه درخت و گياهان  غالب حتي گل سنگ ها و همچنين خزه‌ها  زيادي كه در تمام مانداب ها و باتلاق هاي تمام مناطق رشد مي كنند . توندراي مناطق جلگه‌اي فاقد درخت است ودر نيمكره شمالي در قسمت شمال جنگل هاي مخروطي و در نيمكره جنوبي در پنينسولاي  قطب جنوب قرار دارد . در اين زيست بوم درختان به دليل  برودت ،يخبندان دائمي و وجود يك لايه يخ زده  در زير خاك نمي توانند  جان سالم ببرند .

 

زيست گياهي تمايل اندكي به رشد ونمو در سطح زمين دارد . در تابستان تعداد زيادي از پرندگان به توندرا مهاجرت مي كنند  تا از حشرات آن تغذيه نمايند . جانوران  ديگر يافت شده در اين  منطقه شامل گوزن شمالي ، گرگ ، روباه  و موش هاي آبي است. يك زيست بوم مشابهي بنام زيست بوم كوهستاني  ناميده مي‌شود كه در مناطق بلند كوهستاني در نقاط مختلف  جهان يافت شده است . گياه بعلت شرايط طاقت فرساي  داراي رشد پاييني در علفزارهاي مناطق كوهستاني است .زيست بوم كوير  با بارش ۲۵۴ ميليمتر ( ۱۰ اينچ) در سال  و درجه حرارت بالا  تعريف شده است .گياهان  بياباني براي مقابله با كمبود رطوبت و حفظ آب  داراي ويژگي هاي از قبيل  رنگ روش ، برگهای كوچك ، ضخيم  و يا مومي هستند .  اغلب حيواناتي  كه در بيابان  زندگي مي كنند  به همراه محيطشان داراي رنگ روشني هستند . و بدليل حرارت بالاي روز معمولا در شب  فعال‌تر هستند .

 

زيست بوم هاي مراتع در هر قاره‌اي بجز در قطب جنوب يافت مي‌شوند و يك چهارم سطح زمين را پوشانده‌اند. معمولا مراتع در زمين هاي مسطح و در حال لغزش يافت مي‌شود  و تمايل دارند  در داخل قاره‌ها جائي كه مقدار بارش كمتر است رشد  نمايند.  . خشكسالي هاي  زياد دوره‌اي در مراتع اتفاق مي افتد  كه در پي آن حرارت سوزان گياهان زيادي را از بين مي‌برد .    مراتع بوسيله  گندميان ، جنگل ها  وساير گياهان كوچك و پايدار پوشانده شده‌اند .  خشكسالي ، آتش سوزي  چراي  آنها  توسط گياهخواراني مانند گوزن و گاوميش هاي كوهان دار امريكائي  رشد درختان را  محدود مي‌سازد .  هم اكنون مراتع زيادي بطور  وسيع به زير كشت برده شده و در آنجا محصولاتي مانند گندم ، ذرت  و ساير غلات  كاشته شده است .

ساوانهاي مناطق استوائي بوسيله مراتع و درختان منفرد و قابل گسترش هستند

ساوانهاي مناطق استوائي بوسيله مراتع و درختان منفرد و قابل گسترش هستند . بزرگترين و مشهورترين ساوانهاي جهان  ساوان افريقا است  كه قسمت جنوبي قاره  تا بيابان صحرا پوشانده است. در ساوانهاي  افريقا  گله‌هايي از حيوانات در چمن هاي آن  به چرا مشغول بوده  وزرافه‌ها  هم از بالاي درختان تغذيه مي كنند .  ساوانهايي استوائي ديگري در امريكاي جنوبي و هند و استراليا يافت شده است. 

زيست بوم بلوطهاي كوتاه قد با بيشه هاي از  برگ هاي كوچك  بوته هاي هميشه سبز را احاطه كرده است .  ويژگي هاي آن تابستانهاي گرم و خشك و زمستانهاي خنك و مرطوب دارد .  اين زيست بوم در ارتاعات پاي كوهي كاليفرنيا  و مناطق آب وهوائي مديترانه‌اي يافت مي شود .  گياهان بلوط با آتش سوزهاي فراوان ناشي از رعد وبرق  و شرايط خشك  سازگاري پيدا كرده‌اند.

زیست بوم های اصلی

جنگل‌های بارانی استوائی – در ارتفاعات پایین منطقه استوائی در منطقه ای گرم و مرطوب قرار دارند. جنگل هایی با شاخ و برگ انبوه که اجازه نفوذ نور و باران را به پایین نمی دهند و بنابراین خاکی فقیر از نظر مواد غذایی دارند.

جنگل های مخروطی شمال – منطقه ای با زمستان های سرد و طولانی در امتداد  آلاسکا، کانادا، روسیه، و چین با پوشش گیاهی درختان مخروطی است .

توندرا – منطقه ای عاری از درخت که به دلیل یخ بندان های طولانی و خاک یخ زده است

بیابان – منطقه ای با بارش اندک و حرارت زیاد است که گیاهان و جانوران آن رنگ روشنی برای فرار از نور آفتاب دارند.

مراتع ساوان – این مناطق در همه قاره‌ ها بجز قطب جنوب وجود دارند و تقریبا یک چهارم سطح زمین را می پوشانند. مراتع محل اصلی کشاورزی بشر هستند و اکنون مراتع زیادی بطور وسیع به زیر کشت برده شده اند. ساوان افریقا بزرگترین و مشهور ترین ساوانهای جهان است که قسمت جنوبی قاره افریقا تا بیابان کالاهاری را پوشانده است.

بلوط کوتاه قد –  ویژگی این زیست بوم که در کوه های کالیفرنیا و مناطق آب و هوائی مدیترانه‌ای یافت می شود تابستان های گرم و خشک و زمستان های خنک و مرطوب است.

از دیگر زیست بوم های دنیا می توان به مناطــــــق ساحــلی و آب های کم عمق، منطقه آبهای آزاد اقیانــوس های باز، منطقه عمیق کف اقیانوس ها و همچنین علفزارهای مناطق معتدله اشاره کرد.

«جلب مشاركت مردمي در حفظ محيط زيست، نظارت بر دارو و داروخانه ها راهكاري براي جلوگيري از عرضه داروهاي تقلبي و توسعه گردشگري داخلي با كاستن هزينه هاي سفر» از جمله مهمترين موضوعات اجتماعي و فرهنگي محسوب مي شود.

جلب مشاركت مردمي در حفظ محيط زيست

پسماند، آلودگي آب، تخريب جنگل و تغيير كاربري اراضي از معضل هاي اساسي محيط زيست به ‌شمار مي‌روند كه در سال هاي اخير رشد اين مشكلات تبديل به معضل شده اند. در اين ميان سازمان‌هاي مردم نهاد در تشويق و جلب مشاركت مردم نقش بسزايي دارند و مي‌توانند عامل افزايش دهنده آگاهي در جامعه باشند تا افراد در حفظ و نجات محيط زيست ايفاي نقش كنند.