فراماسونری چیست؟

صدای ایران-فراماسونری به سازمان‌های برادری پراکنده و مستقل گفته می‌شود. این کانون‌ها یک سازمان واحد نیستند و مرکز خاصی در جهان ندارند که آن را ریاست کند.[۱][۲] ریشه‌های کهن این کانون‌ها در اروپای غربی (به ویژه انگلستان و فرانسه) است و به پیمان‌های برادری اصناف سنگ‌تراشان (Stonemasones) بنّا یا مِیسونری بر می‌گردد که از اواخر قرن چهاردهم (همزمان با عصر نوزائی رنسانس) معلومات سنگتراشان و روابط تجاری‌شان با مشتریان و دولت را نظم داده و بهبود بخشیدند. بعدها فراماسونری نظری شکل گرفت که پیشه‌وری (صنعت‌گری و صنایع دستی) سنگ‌تراشی فیزیکی در آن به حاشیه رفته و پیمان برادری و پایبندی به رسوم در آن برجسته شد. واژه فراماسونری از free stonemason در انگلیسی به معنی سنگ‌تراش آزاد یا بنّای سنگ‌تراش آزاد و از franc-maçonnerie در فرانسوی به معنی سنگ‌تراش درستکار گرفته شده‌است. به عضو فراماسونری، فراماسون یا ماسون می‌گویند که به صورت Mason (اسم خاص با M بزرگ و تلفظ صحیح مِیسُن) نوشته می‌شود؛ از این رو این واژه خاص به همین صورت به زبان‌های دیگر مانند ترکی استانبولی انتقال یافته‌است. پایه‌ها یا درجه‌های فراماسونری و سیستم رتبه‌بندی آن از سه رتبه اصناف پیشه‌وری قرون وسطی گرفته شده شامل کارآموز یا مبتدی (Apprentice)، رفیق یا همکار (Journeyman یا Fellow که در حال حاضر به آن Fellowcraft می‌گویند) و استاد ماسون (Master Mason).[۳][۴] این درجه‌ها توسط پیشه‌وری (craft) یا لژ آبی فراماسونری ارائه می‌شود. درجه‌های بیشتری نیز هستند که بر اساس قلمرو حاکمیت و محلیت متفاوتند و در حال حاضر به واسطه گروه‌های مختلف از درجه‌های پیشه‌وری مدیریت می‌شوند.

فراماسونری بواسطه ویژگی‌های که داشته‌اند، برای علاقه مندان به تئوری‌های توطئه جذاب بوده‌اند و تئوری‌های توطئه بیشماری در طول مدت‌ها به آنها زده شده‌است.[۵]

فراماسونری در ابتدا جنبشی لیبرال بوده‌است که مبتنی بر باز تولید اندیشه‌های گنوستیک در دوران پس از اصلاحات در اروپا بوده‌است.[۶] فراماسون‌ها با شعار «برابری، مساوات، برادری» نقش بزرگی در انقلاب‌های بزرگ معاصر مانند انقلاب آمریکا علیه استعمار انگلیس، انقلاب کبیر فرانسه، انقلاب مشروطیت ایران[۷][نیازمند یادکرد دقیق] و جنبش انقلابی ضد استعمار اسپانیا در آمریکای جنوبی داشته‌است.

عقاید لیبرال جنبش فراماسونری باعث واکنش‌های مذهبیان و محافظه‌کاران، گروه‌های بنیادگرا، مذهبیون بنیادگرا و ملی‌گرایان شده‌است. همچنین مخالفت با نظام طبقاتی کشیشی مسیحیت، باعث دشمنی کلیسای کاتولیک روم با فراماسونری شده‌است. این گروه‌ها فراماسونری را جنبشی الحادی و شیطانی معرفی می‌کنند.[۷][نیازمند یادکرد دقیق]

هم‌چنین اعتقاد برخی‌ها به داستان معبد سلیمان باعث نفرت گروه‌های ضد یهود از فراماسونری شده‌است. حالت مخفی این جنبش و منشأ بریتانیایی آن باعث شده‌است که برای برخی چنین پنداشته شود که این جنبش ابزار توطئه انگلو-صهیونیست جهانی است. به شکل تاریخی، رژیم‌های دیکتاتوری مبتنی بر راست افراطی همچون نازی‌ها و مبتنی بر چپ افراطی همچون نظام‌های کمونیستی بلوکِ شرق به انتقاد و سرکوب فراماسونری می‌پرداختند.[۷][۸][۹][۱۰]

حجم عظیمی از نوشته‌های موجود در مورد فراماسونری موجود است که به چهار هزار کتاب و هزاران مقاله می‌رسد. با این همه بیشترین این نوشتارها به صورت افراطی نگارش شده‌اند: یا بی قید و شرط از فراماسونری دفاع می‌کنند یا آنها را فرصت طلب و عامل انواع صدمات به جامعه می‌دانند.[۱۱] در ایران جنبش فراماسونری بسیار نخبه گرا بود و به شکل تاریخی بسیار بیشتر از غرب هدف قائلانِ به تئوری‌های توطئه قرار گرفت. در کل به علت اطلاعات کم، تحلیل دربارهٔ این جنبش در ایران بسیار سخت است.[۱۲]

واحد اساسی محلی فراماسونری لژ است. لژها معمولاً در سطح منطقه‌ای (معمولاً در مرز همان ایالت، استان، یا حتی مرز ملیتی) توسط یک لژ بزرگ یا راهنمای خاوری بزرگ(Grand Orient) سرپرستی و مدیریت می‌شوند. اما هیچ لژ بزرگ جهانی و بین‌المللی‌ای وجود ندارد که همه فراماسونری را سرپرستی کند. هر لژ بزرگ مستقل است و حتی در برخی موارد به دلیل اختلاف نظرهای شدید یکدیگر را به رسمیت نمی‌شناسند. از ویژگی‌های مشترک آن‌ها این است که کسی را به ماسونری دعوت نمی‌کنند و افراد کاندید شده و پس از ارزیابی شدن و رای‌گیری قبول می‌شوند.

گر چه گفته می‌شود که رایج‌ترین قواعد مشترک در لژهای بزرگ مطابق قواعد سال ۱۹۲۹ لژ بزرگ متحد انگلستان است (شامل مرد بودن، عدم ارتباط با لژهای مختلط، خداباوری و ایمان به یکی از کتب مقدس) اما گراند اوریان شرطی برای اعلام اعتقاد به هیج خدایی را ندارد و حتی آتئیست‌ها را نیز می‌پذیرد، از این رو گراند اورینت فرانسه نه تنها مورد تأیید لژ انگلستان نیست بلکه سال‌هاست که اختلاف نظر شدید آن‌ها دربارهٔ آزادی یا اجبار دین بین‌شان دیواری پایدار کشیده‌است که این یکی از شواهد ناهماهنگی در کل فراماسونری ست.[۱۳][۱۴]

لژ ماسونی واحد سازمانی اصلی فراماسونری است. لژ به‌طور منظم برای اجرای تجارت (امور) رسمی هر سازمان کوچک (پرداخت صورت‌حساب‌ها، سازماندهی رویدادهای اجتماعی و خیریه‌ای، انتخاب اعضای جدید و غیره) نشست برگزار می‌کند. علاوه بر تجارت، نشست ممکن است برای برگزاری مراسم اعطای درجه ماسونی[۱۵] یا یک سخنرانی باشد، که این موضوع در قسمتی از پیشینه یا رسم ماسونی موجود است.[۱۶] نشست لژ می‌تواند با یک شام رسمی یا پذیرایی جشن‌گونه، گاهی اوقات همراه نوشیدنی و آواز پایان یابد.[۱۷]

قسمت عمده مراسم ماسونی شامل مراسم‌های درجه است. کاندیدها به شکل تدریجی فراماسونری را آغاز (initiate) می‌کنند، ابتدا با درجه کارآموز مبتدی(initiated). پس از مدتی، در یک مراسم مجزا، از آزمون گذشته(passed) و به درجه همکار (Fellowcraft) می‌رسند، و در نهایت به درجه استاد ماسون ترفیع (raised) می‌یابند. در تمام این مراسم‌ها، کاندید درجه جدیدش را بواسطه رمزها، نشانه‌ها و دست دادن‌های ویژه تحویل می‌گیرد.[۴] مراسم دیگر انتصاب سالانه استاد و متصدیان لژ است.[۱۵] در برخی از قلمروها استاد منصوب به رتبه جداگانه‌ای ارزش‌دهی می‌شود و اعضای سری منتخب و محرمانه خودش را دارد.[۱۸] در قلمروهای دیگر، این رتبه تعیین نشده‌است و هیچ مراسم داخلی برای انتقال موضوعات سری از استاد پیشین لژ به استاد جدید طی مراسم انتصاب وجود ندارد.[۱۹] بیشتر لژها، ترتیبی را برای گاه‌شماری گروه دارند، که به ماسون‌ها و همراهانشان اجازه تشکیل جلسه در یک محیط کمتر رسمی و غیر تشریفاتی را می‌دهد.[۲۰] اغلب این رویدادها همراه با مسئولیت کمک به خیریه برای هر ماسون همراه است. این رویدادها هم در سطح لژها انجام می‌شود و هم در لژهای بزرگ. کمک‌های ماسونی به خیریه‌ها در زمینه‌های بسیاری‌ست از تحصیلی گرفته تا کمک به بازماندگان بلایا و حوادث.[۲۱][۲۲]
این لژهای محلی و خصوصی از ستون‌های فراماسونری هستند، و یک فراماسون حتماً در یکی از آن‌ها وارد خواهد شد. همچنین لژهای تخصصی نیز وجود دارند که ماسون‌ها در آن برای هر چیزی از ورزش تا تحقیقات ماسونی نشست برگزار می‌کنند. استاد ماسون همچنین یک فراماسون را برای کاوش بیشتر فراماسونری در دیگر درجه‌ها تعیین می‌کند، که همان‌طور که پیش‌تر گفته شد درجه‌ها هرچند ساختار مشابهی در نشست‌هایشان دارند اما به صورت مجزا از طرف پیشه‌وری یا لژ آبی مدیریت می‌شوند.[۲۳]
استحکام و یکپارچگی بسیار کمی در فراماسونری وجود دارد، از آن‌جایی که هر قلمرو مستقل است، از واژه‌سازی رسمی و تعداد متصدیان حاضر گرفته تا طراحی اتاق نشست و غیره، از قلمرو تا قلمرو متفاوت بوده و هر کدام برنامه‌های خودشان را تنظیم می‌کنند.[۲۳][۲۴]
متصدیان لژ ماسونی به صورت سالانه انتخاب یا انتصاب می‌شوند. هر لژ ماسونی یک استاد، دو سرپرست محافظ داخلی(Wardens)، یک دفتردار و یک خزانه‌دار دارد. همچنین یک تایلر ماسونی(تایلر) به معنی افسر گارد خارجی که همیشه بیرون در لژی که در حال کار است حضور دارد. این‌ها موارد مشترک است و دیگر پست‌ها بین قلمروهای مختلف متفاوت هستند.[۲۵]
فراماسونری خودش را به عنوان یک سیستم زیبا از اخلاقیات، پنهان در حکایت و تمثیل و مصور در نمادها توصیف می‌کند.[۲۶] نمادگرایی فراماسونری به‌طور کلی (اما نه به صورت انحصاری) در آغاز از ابزارهای سنگ‌تراشان و بنّایان سازه‌های سنگی بیرون آمد، گونیا و پرگار، خط‌کش معماری یا شاغول و تراز، بیلچه و غیره. یک درس اخلاقی به هر یک از این ابزارها پیوسته، گرچه این نوع انتساب بین گروه‌ها به هیچ وجه یکپارچه نیست. مفهوم نمادگرایی از طریق مراسم آموخته و کاوش می‌شود.[۲۳]
همه فراماسون‌ها سفرشان در پیشه‌وری (Craft) را به صورت تدریجی با مبتدی (initiated)، از آزمون گذشته(passed) و ترفیع یافته (raised) به آن سه رتبه در کرفت (پیشه‌وری) یا لژ آبی ماسونی شروع می‌کنند. در جریان این سه مراسم، کاندید به صورت تدریجی مفاهیم نمادهای لژ را می‌آموزد و با دست دادن‌ها، نشان‌ها و واژه‌ها مسئولیت را عهده‌دار می‌شود تا برای دیگر ماسون‌ها روشن شود که او کارش را آغاز کرده‌است. مراسم‌های آغاز کار یا به عبارتی پاگشایی‌ها بخشی روایت‌خوانی و تمثیلی و بخشی سخنرانی هستند، و پیرامون ساخت معبد سلیمان، هنر و مرگ معمار آن، هیرام ابیف می‌چرخند. درجه‌ها شامل مبتدی واردشده(Entered apprentice)، رفیق پیشه‌ور(Fellowcraft) و استاد ماسون(Master Mason) است. در حالی که نسخه‌های بسیار متفاوتی از این مراسم‌ها و رسوم با طرح‌های متفاوت دو لژ و نسخه‌های متفاوت افسانه هیرام ابیف وجود دارد، اما هر یک از این نسخه‌ها برای هر فراماسون از حکمیت هر قلمرو به رسمیت شناخته می‌شود.[۲۳]
در برخی قلمروها موضوعات اصلی هر درجه بواسطه صفحه‌های ترسیمی مصور شده‌است. این پورتره‌ها و مجسم‌سازی‌های نقاشی شده از موضوعات ماسونی بر اساس اینکه کدام درجه آنجا در حال کار است در لژ نمایش و شرح داده می‌شود تا افسانه و نمادگرایی هر درجه برای کاندید روشن شود.[۲۷]


در برخی قلمروها موضوعات اصلی هر درجه بواسطه صفحه‌های ترسیمی مصور شده‌است. این پورتره‌ها و مجسم‌سازی‌های نقاشی شده از موضوعات ماسونی بر اساس اینکه کدام درجه آنجا در حال کار است در لژ نمایش و شرح داده می‌شود تا افسانه و نمادگرایی هر درجه برای کاندید روشن شود.[۲۷]

ایده برادری ماسونی احتمالاً در یک تعریف مرسوم و قانونی قرن شانزدهم دربارهٔ یک برادر به عنوان کسی که پیمان متقابل حمایت از دیگری را بسته‌است ریشه دارد. از این رو، ماسون‌ها در هر درجه سوگند می‌خورند تا محتویات و مندرجات آن درجه را سری حفظ نمایند، و از برادرانشان تا زمانی که آن‌ها پیمان را نشکسته‌اند حفاظت و حمایت کنند.[۲۸] در بیشتر لژها پیمان یا تعهد با قسم خوردن روی یک کتاب قانون بسته می‌شود، هر کتابی از کتب وحی یزدانی و خداوند که متناسب با عقاید دینی هر شخص برادر باشد (معمولاً انجیل در سنت آنگلو آمریکایی). در فراماسونری تدریجی اقلیمی اروپایی که شامل لیبرال می‌شود، کتاب‌هایی به غیر از کتب مقدس (انجیل، تورات یا کتب آسمانی) نیز مجاز است (و مخالف نظر لژ متحد انگلستان است) که این یکی از شواهد از هم گسیختگی و تفاوت بین لژهای بزرگ است.