به گزارش صدای ایران،زلزله یا زمین لرزه به علت لرزش‌های ناگهانی پوسته جامد زمین ایجاد می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان، افزایش بیش از حد فشار درونی لایه‌های سنگها و طبقات درونی زمین دانست. وقتی که سنگ‌های درون زمین شروع به شکسته شدن می‌کنند باعث آزاد شدن انرژی زیادی می‌شوند به طوری که ممکن است در ابتدا زلزله باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که به این پدیده پیش لرزه گفته می‌شود بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌شود و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد. بعد از وقوع زلزله امکان پس لرزه هم با فاصله زمانی چند دقیقه وجود دارد که اثراتش می‌تواند به میزان زلزله مهم باشد.
علائم زلزله
قبل از وقوع زمین لرزه در آسمان نورهایی به وجود می‌آید که نشان دهنده وقوع زلزله است. این نورها در رنگ‌های مختلفی نمایان می‌شود؛ نورهای سفید، قرمز و آبی در آسمان مشاهده می‌شوند و حاکی از آن است که قرار است زمین لرزه‌ای رخ دهد. یکی از فیزیکدانان سازمان ناسا در سال ۲۰۰۳ بیان کرده است نورهای قبل از زلزله در اثر فعالیت‌های الکتریکی در صخره‌ها ایجاد می‌شود.
تابندگی نور در آسمان برای چندین ثانیه قابل مشاهده است اما عده‌ای نیز مدعی شده‌اند که مدت طولانی‌تر تا ۱۰ دقیقه و بیشتر نیز مشاهده این نورها به طول انجامیده است. در حقیقت وقوع زمین لرزه با افزایش فشار در پوسته زمین همراه است و وقتی زمین لرزه اتفاق می‌افتد سبب می‌شود که این فشار روی سطح زمین آزاد شود. بر اساس مشاهدات آزمایشگاهی، قبل از این اتفاق، این فشار باعث شکسته شدن اتصال موجود در جفت اتم‌های اکسیژن دارای بار منفی می‌شود سپس اتم‌های باردار (یون) آزاد شده و از شکاف‌های سنگها عبور کرده و به سمت سطح زمین می‌آیند و در آنجا انباشته می‌شود.
برخی دانشمندان معتقدند که میزان حجم یون‌های انباشته شده اکسیژن باعث وارد شدن بار الکتریکی به توده هوا شده و آنها را به نورهای سبز درخشان تبدیل می‌کند. این نظرات می‌تواند نورها و علت ظهور آنها قبل از زلزله را تا حدی روشن سازد. فشارهای تکتونیکی (تغییر شکل پوسته زمین بر اثر تنش‌ها وارد شده بر آن) در عرض چند دقیقه، چند ساعت یا حتی چند روز به تدریج افزایش پیدا می‌کند. اگر تحقیقات دانشمندان صحیح باشد، نورها می‌توانند علامت هشداری بر وقوع یک زلزله باشند.
انواع زلزله
زلزله ممکن است به طور طبیعی یا بر اثر رویدادهای ساخت بشر پدیدار شود؛ زمین لرزه بر اساس منشأ ایجاد (چشمه‌های لرزه‌ای) به چند دسته تقسیم بندی می‌شود.
زمین لرزه تکتونیکی: زمین لرزه تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله‌ها است که سالانه در سطح جهان ثبت می‌شود. عامل ایجاد این زلزله حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین است.
زمین لرزه آتشفشانی: این نوع زلزله فقط در نواحی فعال آتشفشانی رخ می‌دهد و به انفجارهای آتشفشانی هم شهرت دارد.
زمین لرزه فروریختی: بر اثر فروریختن غارها و کانال‌های زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود و به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی شهرت دارند. این تکان‌ها بسیار کوچک بوده و فقط اهمیت محلی دارند.
زمین لرزه القایی: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیال های دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، به خصوص درجاهایی که گسل‌های فعال وجود دارد این نوع زمین‌لرزه ایجاد می‌شود. دلیل اصلی این نوع لرزه را می‌توان بارگذاری سریع بر روی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی زمین دانست.
زمین لرزه ناشی از انفجار: انفجارهای نظامی و صنعتی، فعالیت‌های ساختمانی، لرزه‌هایی را ایجادمی کنند که شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیش بینی است.
گسل و کانون زمین لرزه چیست؟
تصور کنید سطح کره زمین که از صفحات سنگ سخت تشکیل شده است و بر روی اقیانوسی ژله‌ای قرار دارد. حرکت این صفحه‌ها بسیار کُند و در طول میلیون‌ها سال صورت می‌گیرد. این صفحات گاهی به یکدیگر نزدیک و گاهی از یکدیگر دور می‌شوند. به جایی که دو یا چند صفحه تلاقی می‌کنند گسل گفته می‌شود. کانون زمین‌لرزه نیز نقطه‌ای است که در آن انرژی کرنشی انباشته شده در سنگ نخستین بار آزاد می‌شود و گسل آغاز به گسیختگی می‌کند. این رویداد در ژرفای زیر مرکز سطحی زمین‌لرزه رخ می‌دهد.
پیش‌بینی زلزله
مطالعات زلزله‌شناسی و ثبت زمین‌لرزه‌ها، بررسی آماری زمین‌لرزه‌ها، مطالعه و بررسی تغییراتی که در سطح زمین یا یونسفر زمین اتفاق می‌افتد از زمینه‌های قابل رصد و تأثیرگذار در وقوع زمین‌لرزه است. برای پیش‌بینی زمین‌لرزه‌ها دو روش مشخص وجود دارد؛ یکی از این روش‌ها مبتنی بر داده‌های آماری و به عبارتی روش احتمالی است و روش دوم بر پیش‌نشانگرهای زلزله مبتنی است.
برای پیش‌بینی زمین‌لرزه به روش آماری از اطلاعاتی که مربوط به رخداد زمین‌لرزه یا رصد تغییرات ژئوفیزیک (مربوط به تغییر شکل سطح پوسته زمین) است، استفاده می‌شود تا سرانجام بر اساس روش‌های احتمالی به الگوهای مشابه پیش‌بینی وضع آب‌وهوا برسیم و شاید بتوان ادعا کرد در یک بازه زمانی طولانی‌مدت (دو تا پنج سال) یا کوتاه‌مدت (چند ماه تا چند هفته) با درجه مشخصی از احتمال (مثلاً احتمال ۵۰ درصد) درجه‌ای از رخداد مثلاً زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵ / ۷ ریشتر در محدوده‌ای از مکان مانند منطقه جنوب البرز به مرکزیت تهران به شعاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتر زمین‌لرزه‌ای اتفاق می‌افتد. در این دسته پیش‌بینی‌ها محدوده زمانی، مکانی، بزرگی و احتمال مطرح می‌شود. برای چنین پیش‌بینی‌هایی می‌توان از روش‌هایی چون M8، CN و PI استفاده کرد.
نشانه‌های زلزله در قرآن
قرآن مجید سوره‌ای با نام «زلزال» دارد که در آن به زلزله روز قیامت پرداخته می‌شود. آغاز این سوره، همراه با بیان بعضی از حوادث هول‌انگیز و وحشتناک پایان این جهان و شروع رستاخیز است. خداوند در آیاتی از این سوره می‌فرمایند: «هنگامی که زمین شدیداً به لرزه در آید» چنان زیر و رو شود که «بارهای سنگینی را که در درون دارد خارج سازد».
علائم درک وقوع زلزله در حیوانات
با آنکه درک این موضوع که حیوانات چگونه از وقوع زمین‌لرزه باخبر می‌شوند پیچیده است، اما در حقیقت انسان‌ها از قرن‌ها پیش متوجه شده بودند چند روز قبل از وقوع زمین‌لرزه در روش حرکت موش‌ها، مارها، هزارپایان و ماهی‌ها تغییراتی صورت می‌گیرد و جوجه‌ها سراسیمه سر از تخم بیرون می‌آورند. گروهی از متخصصان بر این باورند حیوانات پیش از انسان‌ها لرزش زمین را احساس می‌کنند.
گروهی نیز بر این باورند که تغییرات الکتریکی ایجاد شده در هوا یا آزاد شدن گازهایی در سطح زمین نشانه‌هایی هستند که سبب تغییر رفتار حیوانات می‌شود. در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها مانند چین، ژاپن، روسیه و آمریکا پیش‌بینی زلزله به کمک رفتار حیوانات مورد توجه قرار گرفته است. ماهی‌ها، پرندگان، موش‌ها، گربه‌ها، سگ‌ها، میمون‌ها، اسب‌ها، مارها، قورباغه‌ها و مورچه‌ها از حیواناتی هستند که تحقیقاتی درباره آنها صورت گرفته است.
از گذشته‌های دور زلزله به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین و غیرقابل پیش‌بینی‌ترین بلایای طبیعی شناخته شده بود و بشر نیز در تلاش بوده تا بتواند با پیش‌بینی زلزله خود از تبعات آن در امان بماند. مشاهده رفتارهای عجیب از حیواناتی مانند موش این سوال را در ذهن بسیاری از کارشناسان مطرح کرده که آیا حیوانات می‌توانند زلزله را پیش‌بینی کنند. چین از جمله کشورهای پیشرو در این موضوع است. چینی‌ها سال ۱۹۷۵ موفقیت بزرگی را در این زمینه تجربه کردند.
زلزله‌شناسان چین به خاطر مشاهده رفتار غیرعادی در حیوانات برای شهر یک میلیون نفری هایچنگ دستور تخلیه صادر کردند؛ به این ترتیب با وقوع زلزله ۷.۳ ریشتری در این شهر فقط تعداد اندکی از افراد کشته و زخمی شدند. اگر آن روز این شهر تخلیه نمی‌شد، تعداد کشته‌ها و مجروحان به بیش از ۱۵۰ هزار نفر می‌رسید.
عوامل تأثیرگذار بر شدت وقوع زلزله و شدت آسیب
عوامل زیادی بر شدت زلزله تأثیرگذار است که با شناختن این عوامل می‌توان آمادگی در برابر مواجه شدن با این حادثه را افزایش داد. یکی از عوامل فاصله سطح زمین تا مرکز زمین لرزه در عمق است. در نقاط مختلف کره زمین زمین‌لرزه‌های زیادی اتفاق افتاده که بسیار شدید بودند اما خسارت زیادی وارد نکردند. عامل دیگر تراکم جمعیت است؛ اگر زلزله در منطقه‌ای که مردم به صورت پراکنده زندگی می‌کنند رخ دهد تأثیر کمتری خواهد داشت زیرا افراد کمتری را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
توسعه عامل دیگری بر شدت زلزله است؛ تلفات ناشی از زلزله با سطح توسعه‌یافتگی یک کشور رابطه مستقیم دارد. وقتی زلزله در یک کشور در حال توسعه اتفاق بیافتد اثرات آن مخرب‌تر است. ساختمان‌های کشورهای تهیدست معمولاً ضد زلزله نیست، زیرا ساخت چنین سازه‌هایی گران تمام می‌شود. این موضوع در هنگام فروریختن ساختمان‌ها عده بیشتری را به کام مرگ می‌کشاند.
زمان وقوع زلزله در طول روز یکی دیگر از عوامل است، زمان وقوع مکانِ افراد را تعیین می‌کند. هنگامی که زلزله در طول روز اتفاق بیافتد در نرخ تلفات آن تأثیر مستقیم دارد.
مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی درباره زلزله‌های چند ماه اخیر جنوب ایران اظهار کرد: اولین زلزله این منطقه ۲۷ اسفند سال گذشته با بزرگی ۵.۸ ریشتر اتفاق افتاد.
وی با اشاره به سه زلزله بالای ۶ ریشتر بامداد امروز ادامه داد: تغییر شکل صفحات زمین در منطقه تنگه هرمز دلیل این زلزله‌ها قلمداد می‌شود و اتفاقا میزان کمی از این تغییر شکل دائمی پوسته زمین به شکل زمین لرزه ظاهر می‌شود.
رئیس مرکز پیش بینی پژوهشگاه بین المللی مهندسی زلزله تصریح کرد: محل وقوع این زمین لرزه‌ها نقطه برخورد جنوبی ترین نقاط رشته کوه‌های زاگرس و صفحه عربی از جنوب به شمال و بالعکس است.
زارع با اشاره به شایعات فضای مجازی درباره غیرعادی بودن زمین لرزه‌های متعدد جنوب ایران گفت: زلزله برای غیر طبیعی بودن باید چند ویژگی داشته باشد، ابتدا اینکه خود این رخداد غیر طببیعی باشد و مثلا زلزله بخاطر وقوع انفجاری رخ دهد، در این صورت نگاشت انفجار بلافاصله تشخیص داده می‌شود.
وی با بیان اینکه در جهان حدود ۵۰۰ ایستگاه لرزه‌نگاری وجود دارد اظهار کرد: ظرف دقایقی پس از هر حادثه این ایستگاه‌ها آن را ثبت و اگر مثلا علت آن انفجار باشد اعلام می‌کنند، پس بنابراین اینکه گفته شود زلزله بالای ۶ ریشتر امروز در استان هرمزگان به دلیل اتفاقاتی غیر از زلزله است، کاملا غیر علمی است چرا که ایستگاه لرزه نگاری در کشورهای جهان بلافاصله پس از هر لرزه‌ای در سطح زمین علت آن را بیان می‌کنند.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با بیان به اینکه آیا امکان مداخله انسانی در این لرزه‌ها وجود دارد یا خیر، گفت: در این‌باره مثالی از زلزله اوکلاهاما آمریکا مطرح می‌شود که در سال ۲۰۱۶ به دلیل اکتشافات نفتی و تحریک حاصل آن بر پوسته زمین زلزله اتفاق افتاد اما نکته مهم این بود که منطقه اوکلاهاما در کنار لبه ورقه های زلزله خیز نیست و اصولا از آن به عنوان منطقه زلزله خیز نام نمی‌برند.
زارع با اشاره به اینکه در استان هرمزگان مناطق نفت یا گازخیز قابل توجهی وجود ندارد ادامه داد: زلزله هایی که در چند ماه اخیر در این استان‌ها رخ داده در عمق ۱۰ تا ۱۸ کیلومتر گزارش شده‌اند و نکته جالب اینکه عمق اکتشافات و کارهای نفتی در این استان ها بین ۲ یا ۵ کیلومتر و اصطلاحا نمی‌شود این زلزله‌های اخیر را به دخالت عوامل انسانی و از این دست دلایل ربط داد.
وی بیان داشت: در نتیجه با توجه با داده‌های متقن و دقیق علمی زلزله‌های رخ داده کاملا در یک فرآیند طبیعی رخ داده است و شاید در آینده هم دوباره رخ بدهد.
رئیس مرکز پیش بینی پژوهشگاه بین المللی مهندسی زلزله بیان کرد: وقتی در منطقه‌ای ۳ زمین لرزه بالای ۶ ریشتر رخ می‌دهد باید انتظار داشت در یک تا دو ماه آینده شاهد وقوع زمین لرزه‌هایی در همین مقیاس و یا کمتر باشیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان وقوع مجدد زلزله بالای ۶ ریشتری در این منطقه وجود دارد، پاسخ داد: با توجه به رخداد ۷ زلزله بالای ۵ ریشتر، در ماه آینده احتمال زلزله مشابه وجود دارد.
به گزار ش صدای ایران، امروز 11 تیرماه 1401زلزله ای به بزرگی ۶.۱ در مقیاس ریشتر، در ساعت ۰۲:۰۲:۰۷ بامداد شنبه ۱۱ تیرماه حوالی بندرخمیر در طول جغرافیایی: ۵۵.۳، عرض جغرافیایی: ۲۶.۷۸ و عمق ۱۰ کیلومتری از سطح زمین به وقوع پیوست و تاکنون منجر به مرگ پنج تن و مصدومیت 49 تن دیگر شده است.
برابر اعلام موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران زلزله‌ای به بزرگی ۶.۱ ریشتر در ساعت ۲:۰۲ بامداد امروز حوالی بندر خمیر در مرز خلیج فارس و هرمزگان را لرزاند. این زمین لرزه در عمق ۱۰ کیلومتری از سطح زمین رخ داده است.
کانون این زلزله در ۳۴ کیلومتری بندر خمیر بوده است و در پی وقوع این زلزله تمامی دستگاه‌های امدادی و خدماتی به حالت آماده باش درآمده و تیم‌های ارزیاب از سازمان امدادونجات جمعیت هلال احمر، بخشداری‌ها و فرمانداری‌ها و ... نیز به مناطق متاثر از حادثه اعزام شده‌اند. همچنین تا بامداد امروز پس لرزه های مکرر دیگری این استان را لرزانده است.
