به گزارش صدای ایران واژه هبوط یا هبوط انسان (به انگلیسی: Fall of man) مفهومی در دستگاه نظری و آموزه‌های اسلامی، یهودی و مسیحی است. هبوط به نافرمانی انسان در برابر خدا و فرستادن او به زمین اشاره دارد. هبوط در لغت به معنای «پایین قرار گرفتن به صورت اجبار» است.

هبوط گاهی برای کوچک کردن مخاطب استفاده می شود همانند آنچه برای هبوط شیطان وجود دارد. و گاهی نیز برای تعظیم و بزرگداشت مخاطب است. همانند آنچه برای حضرت نوح (ع) پس از پایان طوفان، هنگام خروج از کشتی استفاده شده است. همچنین کلمه هبوط گاه در غیر معنای مذکور استفاده می شود.

معنی هبوط: سقوط، فرود، نزول

ماجرای هبوط انسان

بر طبق افسانه های مذهبی، جای آدم و حوا که اولین انسانهای آفریده خدا هستند، در بهشت بود و خداوند مقرر داشته بود که ایشان هر جا که میخواهند بروند و هر چیز که میخواهند بخورند جز به درختی که بعضی آن را گندم و برخی انگور پنداشته اند نزدیک نشوند و از آن نخورند.

اما شیطان که راه ستیزه و عناد با پروردگار می پیماید، به منظور از راه بردن آدم و حوا و درآوردن ایشان به صف خلاف کاران، نزد آنها وسوسه کرد و مشتی از گندم به حوا داد و تکلیف کرد که بخورد، حوا بخورد و سپس به آدم داد، او هم بخورد. به جرم این نافرمانی و سرپیچی از فرمان خدا بلافاصله عورت ایشان که تا این زمان ظاهر نشده بود آشکار گشت وهر دو به امر پروردگار از بهشت رانده شدند، آدم به کوه سرندیب در زمین هند و حوا به زمین جده فرود آمد و از آن تاریخ تخم ستیزه و عناد و حسد بین فرزندان آدم و حوا یعنی این راندگان درگاه الهی پاشیده شد و آدمیان را به مصائب و بلایا دچار ساخت.

پس مجازات حوا و آدم به این صورت در آمد:

و به زن گفت: درد و حمل تو را بسیار افزون گردانم. با درد فرزندان خواهی زایید و اشتیاقِ تو به شوهرت خواهد بود و او بر تو حکمرانی خواهد کرد.

تورات گفتار خداوند با آدم را نیز چنین به تصویر می‌کشد:

و به آدم گفت: چونکه سخن زوجه‌ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده گفتم از آن نخوری پس به سبب تو زمین ملعون شد و تمام روزهای عمرت از آن با رنج خواهی خورد.

خار و خس نیز برایت خواهد رویانید و سبزه‌ های صحرا را خواهی خورد؛ و به عرق پیشانی‌ات نان خواهی خورد تا هنگامیکه به خاک بازگردی که از آن گرفته شدی؛ زیرا که تو خاک هستی و به خاک خواهی برگشت؛ و آدم زنِ خود را حوا نام نهاد زیرا که او مادر همه زندگان است؛ و یهُوَه‌ خدا لباس‌ها برای آدم و زنش از پوست بساخت و ایشان را پوشانید؛ و یهُوَه‌ خدا گفت: همانا انسان از آن جهت که خوب و بد را می‌فهمد مثل ما شده‌ است.

با توجه به این که آدم(علیه السلام) براى زندگى در روى زمین آفریده شده بود و بهشت نیز منطقه سرسبز و پر نعمتى از همین جهان بود، هبوط و نزول آدم در اینجا به معنى نزول مقامى است، نه مکانى، یعنى خداوند مقام او را به خاطر ترک اولى، تنزل داد و از آن همه نعمت هاى بهشتى محروم ساخت و گرفتار رنج هاى این جهان کرد.

قابل توجه این که: مخاطب در اینجا به صورت تثنیه ذکر شده (اهْبِطا) یعنى شما هر دو هبوط کنید، ممکن است منظور آدم(علیه السلام) و حوا بوده باشد.

و اگر در بعضى دیگر از آیات قرآن «اهبطُوا» به صورت جمع ذکر شده به خاطر آن است که شیطان هم در این خطاب شرکت داشته چون او هم از بهشت بیرون رانده شد.

این احتمال نیز وجود دارد که: مخاطب، آدم و شیطان باشد; زیرا در جمله بعد از آن مى گوید: بَعْضُکُمْ لِبَعْض عَدُوٌّ: «بعضى از شما دشمن بعضى دیگر خواهید بود».

بعضى از مفسران نیز گفته اند: منظور از جمله «بَعْضُکُمْ لِبَعْض عَدُوٌّ» که خطاب به صورت جمع است، این است که میان آدم و حوا از یکسو، و شیطان از سوى دیگر عداوت برقرار شد، یا میان آدم و فرزندانش از یکسو و شیطان و ذریه اش از سوى دیگر دشمنى برقرار گردید.

ولى مخاطب در جمله: إِمّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً: «هر گاه هدایت من به سراغ شما بیاید» حتماً فرزندان آدم و حوا هستند; زیرا هدایت الهى مخصوص آنها است، اما شیطان و ذریه اش که حساب خود را از برنامه هدایت الهى جدا کرده بودند، در این خطاب مطرح نیستند.